Μιλάει στο Documento 9 χρόνια μετά τη δολοφονία του Παύλου
Εννέα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από τη μέρα που ο χρυσαυγίτης Γιώργος Ρουπακιάς μαχαίρωσε δύο φορές την καρδιά του Παύλου Φύσσα. Εννέα χρόνια από τη μέρα που ο αντιφασίστας μουσικός έφυγε από το σπίτι του και δεν γύρισε ποτέ. Εννέα χρόνια από τη στιγμή που άρχισε η αντίστροφη μέτρηση για τη ναζιστική εγκληματική οργάνωση της Χρυσής Αυγής.
Εννέα χρόνια μετά η Μάγδα Φύσσα μιλάει στο Documento. Μια μάνα που αιμορραγεί αλλά στέκεται όρθια. Αντιμετωπίζει το τέρας κοιτώντας το στα μάτια μέχρι να το νικήσει. Και το νικάει. Η «μάνα όλων», προσφώνηση που της έχει αποδώσει το αντιφασιστικό κίνημα και η ίδια θεωρεί τίτλο τιμής, σε μια εκ βαθέων συζήτηση μιλά για τον πόνο που μετατρέπει σε αγώνα.
Συναντηθήκαμε στα Λιπάσματα στη Δραπετσώνα, στο πλαίσιο του «Αντιφασιστικού Σεπτέμβρη 2022». Αργά το βράδυ καθίσαμε σε ένα τραπέζι γεμάτο με άδεια κουτάκια μπίρας. Αναψε ένα τσιγάρο και άρχισε να μιλάει. Τα συναισθήματα ήταν ανάμεικτα. Η αποφασιστικότητα με την αγάπη μπλέχτηκαν με το εύλογο μίσος και τους λυγμούς του πόνου του ασήκωτου, για να καταλήξουν στο σπουδαίο «εμείς πίσω δεν θα κάνουμε». Aκόμη και αν «ο φασισμός δεν τελειώνει», εμείς «πρέπει να είμαστε εκεί για να το παλέψουμε».
Πώς νιώθετε που έχετε σηκώσει στους ώμους σας το αντιφασιστικό κίνημα; Το «μάνα όλων μας» λειτουργεί λυτρωτικά ή σας βαραίνει με παραπάνω ευθύνη;
Δεν νιώθω ότι στους ώμους μου σηκώνω το αντιφασιστικό κίνημα.
Νιώθω όμως ότι στους ώμους μου σηκώνω τον φασισμό όλης της χώρας. Αυτό νιώθω. Οτι τον φασισμό αυτής της χώρας έμελλε σε μένα να τον σηκώσω σε αυτούς τους ώμους και για το υπόλοιπο της ζωής μου να ζω με αυτό. Γιατί αυτοί ήταν που μου πήραν ό,τι πολυτιμότερο είχα. Το παιδί μου. Το αντιφασιστικό κίνημα μπορεί να δυνάμωσε με τη δολοφονία του παιδιού μου, δεν το σηκώνω εγώ στους ώμους μου. Είναι δίπλα μου.
Το να με θεωρούν μάνα για μένα είναι το μεγαλύτερο δώρο που θα μπορούσαν να μου κάνουν. Το να με αποκαλούν «μάνα». Είναι το πιο σπουδαίο πράγμα που μπορεί να συμβεί στη γυναίκα. Γιατί εκείνη έχει τη μήτρα και εκείνη μπορεί να κυοφορήσει. Δεν το θεωρώ καθόλου βάρος. Είμαι η μάνα όμως του Παύλου και της Ειρήνης, αυτά τα δυο παιδιά έχω φέρει στον κόσμο, αλλά βλέποντας το πρόσωπο κάποιου που είναι ηλικιακά παιδί μου, ναι, παιδί μου το βλέπω…
Το να χάνει μια μάνα το παιδί της και ειδικά τόσο βίαια είναι ασύλληπτο. Ποιες οι διακυμάνσεις των συναισθημάτων σας όλα αυτά τα χρόνια; Μπορεί να περιγραφεί πώς νιώσατε;
Δεν είναι το πρώτο τραγικό γεγονός που ζω αυτό του παιδιού μου. Μπορώ να σου πω πώς είναι όταν χάνεις αδερφή 29 χρόνων, όταν χάνεις ανιψιό 18 χρόνων, όταν χάνεις αδερφή 43 χρόνων, όταν χάνεις γαμπρούς σε ηλικίες πολύ μικρές. Ο καθένας έχει ένα κομμάτι στη ζωή σου. Μπορώ να σου πω ότι σε όλα αυτά υπάρχει ένα χρονικό διάστημα πένθους βαρύ, το οποίο γίνεται σταδιακά ακόμα πιο βαρύ και σιγά σιγά ελαφραίνει. Μαθαίνεις να ζεις με αυτό. Με την απώλεια και τον πόνο. Είναι ένας πόνος όμως υποφερτός.
Στο παιδί σου τελειώνεις κι εσύ. Πέφτει ένα μαύρο πανί, μια ομίχλη στο κεφάλι σου, που δεν βλέπεις τίποτε άλλο παρά μόνο τον πόνο σου. Πώς θα μάθεις να ζεις χωρίς το παιδί σου; Πώς θα μπορέσεις να ξυπνήσεις την επόμενη μέρα και δεν θα δεις το παιδί σου; Κι αυτό, το ότι δεν θα το δεις ποτέ, είναι πολύ μεγάλη τρέλα. Δεν θα το ξαναδείς ποτέ όσο θα είσαι εδώ, ζωντανός, και ο δρόμος αυτός φαίνεται πολύ μακρύς.
Συναισθήματα; Παγώνουν τα πάντα. Γίνεσαι ένας πάγος. Νεκρώνουν όλα. Ούτε χαίρεσαι ούτε αντιλαμβάνεσαι αν γίνονται άλλα πράγματα γύρω σου. Δεν χαίρεσαι τα άλλα σου παιδιά. Οτιδήποτε σε έκανε κάποτε χαρούμενο σταματάει για πάντα. Δεν άλλαξε τίποτε από την πρώτη μέρα μέχρι και τώρα, εννέα χρόνια μετά. Είναι το ίδιο ακριβώς πράγμα. Ενα μαύρο πανί στο κεφάλι σου, στο μυαλό σου μέσα. Δεν σ’ αφήνει να θυμηθείς. Να θυμηθείς τα όμορφα.
Προσπαθούσε το μυαλό να εισχωρήσει σε αναμνήσεις και δεν το μπορούσε. Ενιωθα πόνο μέσα μου για κάτι που είχα ζήσει. Δεν θυμάμαι πώς ήταν όταν ήμουν ευτυχισμένη. Το μόνο που θυμάμαι είναι ένας αφόρητος πόνος. Και ήμουν χαρούμενη και ευτυχισμένη μάνα. Είχα παιδιά που δεν μου δημιούργησαν ποτέ θέματα πέρα από τα απλά, τα καθημερινά, είχα απλώς την αγωνία του γονιού να γυρίσουν σπίτι. Και ξαφνικά χάθηκαν όλα. Και εννέα χρόνια δεν μπορώ να χαρώ τα παιδιά μου, δεν μπορώ να χαρώ την Ειρήνη μου, τα εγγόνια μου. Δεν έχω εικόνες από τη δεύτερη εγγονή. Καθόλου. Θυμάμαι μία όταν γεννήθηκε, την έβγαλαν από το μαιευτήριο και μου την έδωσαν και μία που ήρθε σπίτι. Δεν θυμάμαι τη διάρκεια της ζωής του παιδιού. Ολες μου οι κινήσεις ήταν ρομποτικές.
Από τη Δώρα μου, την πρώτη μου εγγονή, θυμάμαι και το πρώτο της χαμόγελο, πότε κουνήθηκε, τα πάντα θυμάμαι μέχρι τα δυόμισι χρόνια που έφυγε ο Παύλος. Και μετά θυμάμαι ένα παιδάκι δυόμισι χρόνων που προσπαθούσε να μας βάλει σε τάξη μες στο σπίτι. Να μην αφήνει κανέναν να με κάνει να κλαίω, να δείχνει η τηλεόραση πράγματα και εκείνο να χοροπηδάει, να τρελαίνεται μπροστά στην τηλεόραση για να μην τα βλέπω, να κάνει φασαρία για να μην ακούω. Δεν θυμάμαι πώς έφυγε η ζωή, δεν το αντέχω. Κανείς δεν μπορεί να το αντιληφθεί.
Πεντέμισι χρόνια ήσασταν εκεί, σε κάθε δικάσιμο. Δεχτήκατε χυδαίες επιθέσεις και ζήσατε πολύ φορτισμένες στιγμές. Τι δεν θα ξεχάσετε ποτέ;
Αυτό που δεν θα φύγει ποτέ από το μυαλό μου είναι η στιγμή που είχα απέναντί μου ένα φασίστα χρυσαυγίτη που μου έδειχνε κάτω με το χέρι του και έλεγε: «Πού είναι ο Παύλος σου τώρα;». Και έδειχνε με το χέρι πού τον έχουν βάλει. Βλέποντας τα μάτια του έβλεπα το μίσος του και τη χαρά του γι’ αυτό που είχαν κάνει και το κακό που έκαναν σε μένα. Δεν μπορώ να το φανταστώ ότι υπάρχει τόσο μεγάλο κακό σε αυτό τον πλανήτη. Και μου είναι πάρα πολύ δύσκολο να το δεχτώ, ότι άνθρωποι έχουν τέτοια ένστικτα. Φυσικά, γιατί να μην έχουν; Είναι οι ίδιοι που χώσανε το μαχαίρι στον Παύλο. Είναι οι ίδιοι που μαχαιρώσανε τον Λουκμάν. Είναι οι ίδιοι που έχουν κάνει τόσα και τόσα εγκλήματα. Αρα από τη στιγμή που μπορείς και χώνεις το μαχαίρι, μπορείς να δείξεις κι αυτό στον εχθρό σου. Γιατί έτσι με θεωρούν. Εχθρό.
Σας τρομάζει που το κοινό στην πλευρά των χρυσαυγιτών από την πρώτη κιόλας ημέρα του εφετείου ήταν επιθετικό;
Προσπαθούν να βγουν από τις τρύπες τους. Ο Κασιδιάρης κάνει προεκλογικό αγώνα μέσα από τις φυλακές – εδώ είναι τα προνόμια που έχουν κάποιοι εγκληματίες σε σχέση με άλλους. Ο Λαγός ήρθε να μας δείξει ότι είναι πολιτικός κρατούμενος. Εχω την εντύπωση ότι αυτήν τη φορά θα είναι διαφορετικά ίσως, γιατί πια έχουν μια καταδίκη ενώ μπορεί να πίστευαν ότι θα αθωωθούν. Εμείς οφείλουμε να έχουμε δύναμη και να αντέξουμε. Ούτως ή άλλως είναι δυσκολότερο απ’ ό,τι ήταν το πρώτο δικαστήριο γιατί γνωρίζεις. Ξέρεις. Και θα ζήσεις ξανά τα ίδια. Εκεί αυτοί; Εκεί κι εμείς. Εμείς πίσω δεν θα κάνουμε.
Τι προσδοκάτε από την εκδίκαση της υπόθεσης στο εφετείο;
Θέλω όχι μόνο να μην αλλάξει η πρωτόδικη απόφαση, αλλά να αυξηθούν και τα χρόνια της καταδίκης. Νομίζω ότι οι ποινές ήταν χάδι για μια εγκληματική οργάνωση. Και γιατί να λέγεται η Χρυσή Αυγή εγκληματική οργάνωση και όχι τρομοκρατική;
Νιώθετε φόβο; Κάποιοι από τους χρυσαυγίτες της περιοχής μένουν κοντά στο σπίτι σας.
Είναι μέσα. Κάποια στιγμή θα βγουν. Καθόλου φόβο δεν νιώθω. Μίσος νιώθω. Δεν θέλω να βγω στον δρόμο και να συναντήσω έναν που έχει βγει από τη φυλακή. Δεν θέλω.
Το αίμα του Παύλου σηματοδότησε την αρχή του τέλους της Χρυσής Αυγής…
Επρεπε; Επρεπε να γίνει μία δολοφονία ακόμη; Δεν τελείωσε τίποτε. Προσπαθούμε μόνο το αίμα του να μην πάει χαμένο. Νομίζω καμιά γενιά δεν θα είναι ήσυχη. Δεν ήταν και δεν είναι. Πόσο μάλλον τώρα που υπάρχει μια μεγάλη ανοχή. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο εδώ, είναι σε ολόκληρη την Ευρώπη.
«Νομίζω ότι οι ποινές ήταν χάδι για μια εγκληματική οργάνωση. Και γιατί να λέγεται η Χρυσή Αυγή εγκληματική οργάνωση και όχι τρομοκρατική;»
Οταν η δίκη τελείωσε ξέρατε ότι πια ο καθημερινός αυτός αγώνας ήρθε στο τέλος του – μέχρι το εφετείο τουλάχιστον. Η ενασχόληση με την καταδίκη των δολοφόνων του Παύλου κρατούσε το μυαλό και την ψυχή σας σε εγρήγορση;
Οταν βιώνεις μια τέτοια τραγωδία που μπορεί να βιώνει μια μάνα αλλά και ολόκληρη η οικογένεια δεν έχεις βάλει πρόγραμμα πώς θα το διαχειριστείς. Θέλεις να τελειώσεις την ίδια στιγμή. Να μην υπάρχεις. Ομως από τη στιγμή που είσαι όρθιος πας μέρα μέρα. Δεν προγραμματίζεις τίποτε. Ξεκίνησα να πηγαίνω στο δικαστήριο με τη λογική ότι πρέπει να πάω για το παιδί μου. Μετά για την πολιτική αγωγή. Με τον Ανδρέα Τζέλλη που ήταν από την πρώτη στιγμή μες στο σπίτι μας, με τα κορίτσια και τους υπόλοιπους δικηγόρους γνωριστήκαμε περισσότερο στο δικαστήριο και γίναμε οικογένεια. Ηταν μικρά παιδιά ακόμη. Η Χρύσα Παπαδοπούλου όταν ξεκίνησε η δίκη ήταν 30 χρόνων, ακριβώς στην ηλικία της κόρης μου. Την έβλεπα παιδί. Δεν την έβλεπα δικηγόρο. Η Ελευθερία Τομπατζόγλου επίσης μικρό κορίτσι. Ολα τα παιδιά από την πολιτική αγωγή παιδιά έβλεπα και έλεγα ότι αν πω εγώ ότι δεν αντέχω, εκείνα πώς θα αντέξουν; Και έλεγα: «Οχι, θα πάω». Εστω να με βλέπουν και να λένε: «Αφού μπορεί η μάνα να είναι εδώ κι εμείς πρέπει να παλέψουμε». Ηταν απίστευτοι στην όλη διαδικασία. Το μικρό της ηλικίας τους δεν έπαιξε κανένα ρόλο. Αποδείξανε και στο τέλος ποιοι είναι. Γενικότερα με την πολιτική αγωγή γίναμε οικογένεια. Αυτά τα πεντέμισι χρόνια δεν μας χώρισε τίποτε, ίσα ίσα μας ένωσε. Και όλοι γίναμε ένα. Από κει που ήταν τρεις υποθέσεις έγιναν μία.
Πιστεύετε ότι η καταδίκη της Χρυσής Αυγής σηματοδότησε το τέλος του φασισμού στη χώρα;
Ο φασισμός δεν τελειώνει, ένα μικρό κομμάτι μπήκε μέσα. Η ηγεσία. Πολύ σημαντικό. Πεντακόσιες χιλιάδες άνθρωποι όμως που ψηφίσαν Χρυσή Αυγή είναι εκεί έξω. Εχει αποδυναμωθεί, αλλά δεν παύει να είναι εκεί. Μην ξεχνάμε όμως ότι η άνοδος της ακροδεξιάς ήταν κάτι πολύ ξαφνικό, οπότε δεν προλάβαμε καλά καλά να καταλάβουμε τι συμβαίνει και γίνανε τα έκτροπα. Εγινε η δολοφονία του Παύλου για να μπορέσουν να τους μαζέψουν. Είχε γίνει ήδη του Λουκμάν, είχαν γίνει πόσα άλλα. Ο φασισμός δεν τελειώνει. Δεν είχε τελειώσει ποτέ στην Ελλάδα. Απλώς παλιότερα ντρεπόντουσαν. Ηταν ίσως φοβισμένοι. Μετά τη μεταπολίτευση δεν ήταν και εύκολο να λες ότι είσαι φασίστας. Η Χρυσή Αυγή τους έδωσε την ευκαιρία να βγάλουν προς τα έξω αυτό που πραγματικά είναι. Τώρα δεν έχουν καμία ντροπή. Είναι εκεί έξω. Εχουμε ακόμη μεγάλο πρόβλημα. Και θα έχουμε πρόβλημα. Και εμείς πρέπει να είμαστε εκεί για να το παλέψουμε αυτό το πράγμα. Δεν μπορούμε να παραδώσουμε. Πρέπει με αυτό το πράγμα να τελειώσουμε κάποια στιγμή.