Μια συζήτηση εφ’ όλης της ύλης για το θέατρο που υπηρετεί μια ζωή αλλά και για τη νεόκοπη σχέση της με την τηλεόραση, για την πολιτική και τη θητεία της στο υπουργείο Πολιτισμού.
Η Λυδία Κονιόρδου, βέρα Αθηναία, μεγάλωσε στην Κηφισιά, όπου κατοικεί μέχρι σήμερα. Με υποδέχτηκε στο σπίτι της και κάναμε μια μεγάλη συζήτηση για πολλά θέματα τέχνης και πολιτικής. Δεν θα γινόταν αλλιώς, εφόσον απέναντί μου είχα μια ηθοποιό, κορυφαία τραγωδό και δασκάλα, αλλά και μια πρώην υπουργό Πολιτισμού, η οποία ένιωθε την ανάγκη να εκθέσει όσα έγιναν στον πολιτισμό επί των ημερών της. Αφορμή φυσικά δεν ήταν το παρελθόν της αλλά το παρόν και συγκεκριμένα η επιστροφή της στην τηλεόραση, ύστερα από 35 ολόκληρα χρόνια, στη δημοφιλή «Γη της ελιάς» (Mega). Με τις πιο θερμές ευχές της για τα εφτάχρονα του Documento, που εκτιμά τη «θαρραλέα φωνή του στον χώρο της ενημέρωσης», το κινητό μου τηλέφωνο ξεκίνησε να καταγράφει τη συνομιλία μας.
Αφορμή για τη συνάντησή μας είναι η συμμετοχή σας σ’ ένα δημοφιλές τηλεοπτικό σίριαλ.
Υστερα από πενήντα χρόνια θέατρο είναι η πρώτη καθημερινή σειρά στην οποία εμφανίζομαι. Η τελευταία παράσταση που είχα κάνει ήταν ο «Μέγας ιεροεξεταστής» του Ντοστογέφσκι με τον Κωνσταντίνο Χατζή. Ημασταν χωμένοι σ’ ένα υπόγειο και δουλεύαμε ένα κείμενο απίστευτα σκοτεινό και δύσκολο. Αισθάνθηκα ότι τώρα είμαι έτοιμη να κάνω κάτι «έξω», κάτι με την κάμερα, με την οποία δεν είχα δουλέψει ποτέ και για μένα είναι μια άλλη τέχνη. Το είπα φωναχτά, κάποιος το άκουσε, μετέφερε στον Ανδρέα Γεωργίου ότι «αυτή την ενδιαφέρει να κάνει τηλεόραση» και έτσι με πήρε.
Υπήρχε περίπτωση να σνομπάρατε παλιότερα την τηλεόραση;
Οχι, απλώς δουλεύοντας με τον Κουν για εννιά καθοριστικά χρόνια της ζωής μου είχα αρνηθεί πολύ ενδιαφέρουσες κινηματογραφικές προτάσεις. Δεν μας άφηνε ο Κουν και θα έπρεπε να φύγω, αλλά αυτό δεν θα το άντεχα γιατί τον αγαπούσα πάρα πολύ. Αργότερα μου πρότειναν επίσης ενδιαφέροντα τηλεοπτικά πράγματα, που πάλι δεν μπορούσα να τα κάνω έχοντας π.χ. περιοδεία με τη «Μήδεια». Κι εγώ δεν μπορώ να κάνω δύο πράγματα ταυτόχρονα.
Είστε συνεχώς στα «γκάζια» όπως σας βλέπω σήμερα;
Δεν το αισθάνομαι έτσι. Υπάρχουν ευγένεια και ωραίο κλίμα στη συνεργασία μας με τον Γεωργίου. Παρόλο που είναι πολύ σφιχτή η δουλειά για να βγει το πρόγραμμα, εγώ δεν αισθάνομαι στα «γκάζια». Το ίδιο ίσχυε και στο θέατρο όταν με τον Κουν δουλεύαμε 15 ώρες την ημέρα. Πολλοί δεν θα το άντεχαν σήμερα αυτό. Κάθε δουλειά έχει μαγεία κι εγώ βλέπω τον εαυτό μου για να επισημαίνω τα λάθη μου. Πώς το έλεγε ο Μπέκετ; «Fail again, fail better», δηλαδή «απότυχε ξανά, απότυχε καλύτερα».
Μήπως η υπερέκθεση μέσω της δουλειάς σας αλλά και μέσω του ΥΠΠΟ έβλαψε λίγο τον μύθο της «τραγωδού Λυδίας Κονιόρδου»;
Δεν το καταλαβαίνω καθόλου. Ενα πρώτο μέρος της ενασχόλησής μου με το θέατρο ήταν μες στο εργαστήριο του Κουν, κατεβαίνοντας τα σκαλιά του Θεάτρου Τέχνης. Μπαίναμε σ’ ένα χώρο όπου συνέβαιναν πράγματα μαγικά. Μαθαίναμε τη μεγάλη τέχνη και τη μαγεία του θεάτρου. Για μένα ο Κουν είναι ο δάσκαλος μου και νιώθω τυχερή και ευγνώμων που τον γνώρισα. Επειτα απ’ αυτό άφησα το κέντρο και υπηρέτησα την αποκέντρωση για σχεδόν δώδεκα χρόνια: ΔΗΠΕΘΕ Λάρισας, Βόλου, Πάτρας. Παίζαμε με τον Κώστα Τσιάνο και το Θεσσαλικό Θέατρο επί έξι χρόνια σε κάθε χωριό και χωριουδάκι, πλατεία και γήπεδο, εκεί όπου δεν υπήρχε καν θέατρο. Δεν υπήρχε καμιά απόσταση απ’ τον κόσμο, είχαμε επαφή μαζί του. Οταν έπαιζα με τον Βογιατζή στο Θέατρο Οδού Κυκλάδων κάθε μέρα ήμουν αμολημένη στην Κυψέλη και μίλαγα με τον χασάπη και τον μπακάλη, με τους κανονικούς ανθρώπους.
Ησασταν πολύ επιτυχημένη ως αθλήτρια του βόλεϊ. Υπήρχε περίπτωση να μην κάνατε ποτέ θέατρο για τον αθλητισμό;
Μπήκε το δίλημμα όταν ήμουν στην Α΄ Εθνική. Πρέπει να ήταν το 1968, όταν με ανακάλυψαν κυνηγοί ταλέντων και βρέθηκα στον ΖΑΟΝ. Επαιζα βόλεϊ απ’ τα 15 ως τα 21 μου, μέχρι που μπήκα στη σχολή. Οταν είχα να αποφασίσω τι θα κάνω στη ζωή μου τα έβαλα κάτω και το θέατρο ανοιγόταν ήδη για μένα μπροστά μου. Σκέφτηκα ότι αν ήθελα καριέρα στον αθλητισμό, θα έπρεπε να δώσω εξετάσεις στη Γυμναστική Ακαδημία, να γίνω γυμνάστρια κι αυτό καταπίεζε την καλλιτεχνική φύση που είχα από παιδί.
Η προσωπικότητα ενός καλλιτέχνη αντικατοπτρίζει και τη δουλειά του;
Αυτό είναι σίγουρο, παρόλο που ένας σημαντικός ηθοποιός όταν αγγίζει βαθύτερες περιοχές της τέχνης του υπερβαίνει τον εαυτό του και την προσωπικότητά του. Τον ξεπερνά το έργο του, όπως η «Φόνισσα» αυτονομήθηκε και υπερέβη τον Παπαδιαμάντη. Ολοι την ξέρουν κι ας μην ξέρουν τον Παπαδιαμάντη. Αυτό το ξεχνάμε όταν κατηγορούμε κάποιους καλλιτέχνες που, κατά τη γνώμη μας, δεν στέκονται στο ύψος της δημιουργίας τους. Οσο κι αν συνδέονται με απλά πράγματα, είναι στιγμές υπέρβασης του εαυτού. Το ευκταίο είναι ένας καλλιτέχνης να μην προδίδει το έργο του με την ουσία της ζωής του.
Η εξωστρέφεια και η συχνή δημόσια παρουσία προϋποθέτουν και μια μοναχικότητα;
Απαραιτήτως. Για να μη χάσεις τον διάλογο μ’ αυτό που είναι σημαντικό για σένα, με την εσωτερική σου φωνή. Αμα τη χάσεις, χάνεσαι, σε ρουφάει ο κόσμος και χάνεις την ίδια την ύπαρξή σου και την πυξίδα σου. Ο κόσμος σήμερα ειδικά κρύβει πολλές παγίδες και σταυροδρόμια πονηρά κι έτσι οι στιγμές της μοναχικότητας είναι απαραίτητες. Οσο εκτίθεσαι, άλλο τόσο πρέπει να κρατάς για τον εαυτό σου.
Πιστεύετε ότι ήταν καλή κίνηση η εμπλοκή σας με το υπουργείο Πολιτισμού;
Ηταν φυσιολογική για μένα. Καλή ή κακή δεν ξέρω. Αισθάνθηκα ότι ήταν υποχρέωσή μου να βάλω πλάτες όταν με κάλεσε ο πρωθυπουργός του τόπου μου να στηρίξω μ’ αυτά που ξέρω. Επειδή έμεινα σχεδόν δύο χρόνια πρόλαβα να κάνω, νομίζω, σημαντικά πράγματα. Αν δεν ήμασταν βέβαια σε τέτοια εμπόλεμη κατάσταση, με έντονες συντεχνιακές αντιπαραθέσεις, με συγκρουόμενα συμφέροντα, με έξωθεν και έσωθεν αντιπολίτευση, παρά το γεγονός ότι ακολουθούσαμε κεντρικές κυβερνητικές επιλογές.
Τι εννοείτε με την έξωθεν και έσωθεν αντιπολίτευση;
Υπήρχε μια καχυποψία εκ των έσω. Δεν μπορώ να ξέρω τι γίνεται στα άλλα κόμματα, έχοντας περάσει λίγο από τους Οικολόγους προτού διασπαστούν και γίνουν δύο κόμματα κι αυτοί. Δεν είναι πάντα εύκολο να βρεις το όριο της πραγματικής ιδεολογικής διαφοράς και της προσωπικής εμπλοκής. Δεν είναι γκουρού οι πολιτικοί, απελευθερωμένοι από οτιδήποτε ιδιοτελές. Εκεί γίνονται τα λάθη, οπότε στον βαθμό που εμπλέκονται οι προσωπικές φιλοδοξίες οι ιδεολογίες λερώνονται. Μ’ άρεσε αυτό που είπε η Μάρω Δούκα, ότι η Αριστερά είναι ένα πνεύμα, μια ιδέα που δεν καταστρέφεται σαν διαχρονική αξία.
Νιώθετε κοντά στον ΣΥΡΙΖΑ την εποχή αυτή;
Δεν είμαι κοντά στην εφαρμοσμένη πολιτική γενικώς. Αυτή την εποχή έχω επανέλθει στη δεξαμενή του καλλιτέχνη που δεν χάνει το πολιτικό του πρόσωπο, διότι η τέχνη πάντα συνδέεται με την πολιτική, ακόμη κι αν φαινομενικά δεν συνδέεται. Εγώ δεν πιστεύω ότι η τέχνη δεν επηρεάζει τη σκέψη των ανθρώπων, οι οποίοι θα κάνουν την άλφα ή τη βήτα κίνηση. Δεν μπορούμε να έχουμε την αφέλεια που είχαμε κάποτε, αυτό το «ε και τι έγινε; Μια παράσταση δώσαμε, βρε παιδιά». Οχι, δεν είναι έτσι, ρίχνεις νερό σε ένα μύλο και πρέπει να σκεφτείς τι μύλος θα ’ναι αυτός.
Εν είδει απολογισμού της υπουργικής θητείας σας, πείτε μου μερικές τομές που πιστεύετε ότι έγιναν επί των ημερών σας.
Για τα Γλυπτά του Παρθενώνα συναντήθηκαν για πρώτη φορά οι υπουργοί Πολιτισμού Ελλάδας και Ηνωμένου Βασιλείου, αφού εμείς καταθέσαμε αίτημα επανέναρξης του διαλόγου με έμφαση στην ηθική πλευρά της επανένωσης του διαμελισμένου μνημείου-συμβόλου της δημοκρατίας και του δυτικού πολιτισμού. Ψηφίστηκε ο νόμος 5481/2017 για τη συλλογική διαχείριση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Προχώρησε η επένδυση του Ελληνικού με απόφαση του ΚΑΣ. Επανήλθαν οι επιχορηγήσεις ελεύθερου θεάτρου και χορού. Αποκαταστάθηκε με ταχείς ρυθμούς το Γεφύρι της Πλάκας στα Τζουμέρκα. Εγινε αποδέσμευση των δωρεών του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και επιλύθηκαν χρονίζοντα εργασιακά προβλήματα. Επανήλθε η ενιαία τιμή βιβλίου και λειτούργησε πιλοτικά το ηλεκτρονικό εισιτήριο στους μεγάλους αρχαιολογικούς χώρους. Βρέθηκε στέγη για τη μετεγκατάσταση του Θεατρικού Μουσείου σε ακίνητο (Σταδίου 47), ενώ αποπληρώθηκε μέρος του χρέους. Αυτές ήταν οι πιο εμβληματικές τομές, γιατί υπήρξαν κι άλλες πολλές, όχι μικρότερης σημασίας.
Ποια είναι η ιδανική εικόνα που έχετε για τον εαυτό σας;
(γέλια) Δεν έχω καμία ιδανική εικόνα. Μεγάλωσα από παιδί νομίζοντας ότι έχω παραπανίσια κιλά, ότι δεν είμαι ιδιαίτερα όμορφη, δεν είμαι ιδιαίτερα έξυπνη και δεν έχω το χάρισμα του δημόσιου λόγου.
Τι αυτομαστίγωμα είναι αυτό τώρα;
Ετσι μεγάλωσα. Αρχισα να τολμάω να μιλάω δημόσια μέσα από την απελευθέρωση της διδασκαλίας στους μαθητές μου, όταν τους μετέφερα πράγματα που ήξερα καλά. Πάντα στο πανεπιστήμιο ή παλιότερα κοκκίνιζα σαν παντζάρι όποτε έπρεπε να μιλήσω ενώπιον όλων. Δεν ήμουν καθόλου σίγουρη για τον εαυτό μου. Σιγά σιγά κατέκτησα την αίσθηση των δυνατοτήτων μου.
