Είναι ο πατέρας του σουρεαλιστικού κινηματογράφου, αλλά δεν έχει μείνει στην ιστορία μόνο γι’ αυτό ή γιατί ήταν ένας εμπνευσμένος δημιουργός, ένας από αυτούς που επηρέασαν όσο λίγοι το παγκόσμιο σινεμά.
Ο Λουίς Μπουνιουέλ κατέκτησε ένα τεράστιο κεφάλαιο της ιστορίας τού κινηματογράφου κυρίως γιατί έχει ταυτιστεί με ιδέες που πάντα θα αγγίζουν τους ανθρώπους ακόμη και αυτούς που είχαν διαφορετικές αντιλήψεις απ’ αυτόν. Ήταν ένας αμφισβητίας, αιρετικός, αναρχικός, απέναντι σε κάθε εξουσία -εκκλησιαστική, πολιτική, οικονομική. Απεχθανόταν την υποκρισία της αστικής τάξης και της θρησκευτικής εξουσίας, δυο θέματα που βρίσκουμε σχεδόν πάντα στις ταινίες του. Ένα άλλο χαρακτηριστικό ήταν το ανατρεπτικά διαπεραστικό χιούμορ του, το οποίο θα δημιουργήσει σχολή στο σινεμά.
Σήμερα, ακριβώς 120 χρόνια από τη γέννησή του, η νεότερη γενιά δυστυχώς ή τον αγνοεί ή τον θεωρεί ένα κινηματογραφιστή που ναι μεν είχε σπουδαίες ιδέες, αλλά το έργο του είναι πλέον ξεπερασμένο. Η διάχυση του φαινόμενου της ανώδυνης διασκέδασης, η διαφήμιση στα όρια της πλύσης εγκεφάλου, με την ανάδειξη των μέτριων ως κάτι το σημαντικό, η τακτική της αποσιώπησης όλων αυτών που χάραξαν βαθιά με το ταλέντο και τις αναζητήσεις τους την τέχνη, έχουν απομακρύνει το κοινό, ακόμη και αυτό που αγαπά το σινεμά, από τον Μπουνιουέλ. Λες και η τέχνη έχει ημερομηνία λήξεως, όπως τα… γιαούρτια.
Από τον Μεσαίωνα στη “Χρυσή Εποχή”
Ο Μπουνιουέλ γεννήθηκε στις 22 Φεβρουαρίου του 1900 στην Καλάντα της Αραγωνίας, στην Ισπανία, από εύπορους γονείς. Μεγάλωσε σε μια μικρή κλειστή επαρχιακή κοινωνία, παραδοσιακή και θρησκόληπτη, “μεσαιωνική” όπως τη χαρακτήριζε ο ίδιος, ενώ ήταν μαθητής σε αυστηρό καθολικό σχολείο. Ανήσυχο πνεύμα, γρήγορα επαναστάτησε σε όλα αυτά και εντάχθηκε στο σουρεαλιστικό κίνημα της εποχής. Όπως έλεγε «ευτυχώς, κάπου ανάμεσα στο τυχαίο και το μυστηριώδες βρίσκεται η φαντασία, το μόνο πράγμα που προστατεύει την ελευθερία μας, παρά το γεγονός ότι οι άνθρωποι προσπαθούν συνέχεια να την περιορίσουν ή να την αφανίσουν ολοσχερώς».
Στα φοιτητικά του χρόνια θα γνωριστεί με τον Λόρκα και τον Σαλβαντόρ Νταλί. Το 1929 θα γυρίσει την πρώτη του υπερρεαλιστική ταινία (μικρού μήκους), τον περίφημο “Ανδαλουσιανό Σκύλο”, σε σενάριο που έγραψε με τον Νταλί. Θα ακολουθήσει το 1930 η σοκαριστική, για την εποχή της, ταινία “Η Χρυσή Εποχή”, σκανδαλίζοντας την συντηρητική κοινωνία και την αστική τάξη. Ένα φιλμ που πολεμήθηκε από τον Τύπο και τελικά την απαγόρευσε η αστυνομία για 50 χρόνια!
Από τη μεξικάνικη περίοδο στη γαλλική
Η επικράτηση των φασιστών του Φράνκο, μετά τον αιματηρό εμφύλιο, έδιωξε τον Μπουνιουέλ από τη χώρα του. Έπειτα από μία άκαρπη περιπλάνηση στις ΗΠΑ, θα βρεθεί στο Μεξικό, όπου θα βρει την ευκαιρία να δουλέψει ελεύθερος και να γυρίσει ορισμένες αριστουργηματικές ταινίες, όπως “Ξεχασμένοι από την Κοινωνία” και “Εξολοθρευτής Άγγελος”.
Ο Φράνκο, σε μία προσπάθεια να πείσει για τον φιλελευθερισμό τού καθεστώτος του, θα καλέσει τον Μπουνιουέλ να γυρίσει πίσω στη χώρα του. Ο ανυπότακτος σκηνοθέτης θα απαντήσει στην πρόσκληση με μία πρόκληση, γυρίζοντας το 1961 την “Βιριδιάνα”, παρωδώντας τον Μυστικό Δείπνο. Το καθεστώς έκαψε σχεδόν όλες τις κόπιες, αλλά μία ξέφυγε και στάλθηκε στις Κάννες, για να κερδίσει το Χρυσό Φοίνικα.
Θα εγκαταλείψει εκ νέου την Ισπανία, για να πάει στο Παρίσι, όπου διανύει την ωριμότερη περίοδο της σταδιοδρομίας του, τη λεγόμενη και “Γαλλική Περίοδο”. Εκεί θα σκηνοθετήσει και τις σημαντικότερες και γνωστότερες ταινίες του, έχοντας ένα θαυμαστό επιτελείο ηθοποιών και συνεργατών. Μερικές απ’ αυτές είναι: “Το Ημερολόγιο μιας Καμαριέρας” (1964) με την Ζαν Μορό, την “Ωραία της Ημέρας” απογειώνοντας την Κατρίν Ντενέβ και χλευάζοντας τα αστικά ερωτικά πάθη, την “Κρυφή Γοητεία της Μπουρζουαζίας” (Φερνάντο Ρέι, Πικολί, Στεφάν Οντράν) σατιρίζοντας καυστικά για μια ακόμη φορά την αστική τάξη, για την προσποιητή ευγένειά της, τους κενούς καλούς τρόπους, τις κατακερματισμένες διαπροσωπικές σχέσεις, αλλά και τα συγκαλυμμένα εγκλήματά της.
Έτσι, μετά το έξοχο “Το Φάντασμα της Ελευθερίας” θα ολοκληρώσει το έργο του, με “Το Σκοτεινό Αντικείμενο του Πόθου” (1977) ένα υπερρεαλιστικό δράμα με καταβολές από τον Μαρκήσιο Ντε Σαντ, κάνοντας κομμάτια τον πουριτανισμό, με τη γνώριμη δηλητηριώδη χιουμοριστική του διάθεση.
Ο Άνθρωπος που λάτρευε τα όνειρα
Ο Μπουνιουέλ ήταν ένας εύθυμος πεσιμιστής, που μας δίδαξε πώς να αμφισβητούμε. Ίσως γι’ αυτό να τον έχουν κατηγορήσει για τα πάντα. Από προδότη, διεστραμμένο, συκοφάντη, έως προβοκάτορα και εικονοκλάστη. Μόνο για τρελό δεν τον έχουν κατηγορήσει. Ίσως γιατί κατάφερε να αναδείξει την τρέλα του πολιτισμού και την προσπάθεια χειραγώγησης των ανθρώπων. Ήταν όμως και ο άνθρωπος που λάτρευε τα όνειρα, ακόμη και τους εφιάλτες. Ήταν η τελευταία του καταφυγή προς την ελευθερία. Αυτή που βρήκε τελικά στις 23 Ιουλίου του 1983 πεθαίνοντας στο αγαπημένο του Μεξικό.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ/ Χάρης Αναγνωστάκης
