Οδηγός αισιοδοξίας από τη Λωξάνδρα Λούκας, την πρώτη επαγγελματία ηθοποιό του Εθνικού Θεάτρου με σύνδρομο Down, η οποία έμαθε με πολύ κόπο πώς να είναι ο εαυτός της.
Στεκόταν μπροστά στο κοινό λιγάκι σαστισμένη, χαρούμενη και αποκαμωμένη μαζί. Οι θεατές δεν σταματούσαν να χειροκροτούν και εκείνη να λέει ευχαριστώ. Στα 90 λεπτά της ταινίας «Λώξη» οι σκηνοθέτες Δημήτρης Ζάχος και Θανάσης Καφετζής κατόρθωσαν να χωρέσουν το απόσταγμα πάνω από εκατό ωρών υλικού που προήλθε από την προετοιμασία της πρώτης παράστασης του Εθνικού Θεάτρου στην οποία πήρε μέρος επαγγελματικά ηθοποιός με σύνδρομο Down. Ηταν το έργο «Φουέντε Oβεχούνα» του Λόπε δε Βέγα τη σεζόν 202122.
«Η ταινία αποτύπωσε το ταξίδι της Λώξη στον μεγάλο κόσμο χωρίς δίχτυ ασφαλείας» μου εξήγησε η μητέρα της Ελένη Δημοπούλου, ιδρύτρια της καλλιτεχνικής ομάδας Εν Δυνάμει, στο φουαγέ του Δαναού στο τέλος της βραδιάς. Τότε που άκουσα τη Λωξάνδρα Λούκας να της εξομολογείται ότι ήταν συγκινημένη. Εκείνη τη στιγμή δεν ήξερα ότι η εμπειρία της από εκείνη την παράσταση της είχε ανοίξει συναισθηματικούς δρόμους που μέχρι τότε παρέμεναν απροσπέλαστοι. Ούτε ότι το χειροκρότημα του κόσμου «με κάνει να αισθάνομαι καλύτερα γιατί θέλω πάντα να είμαι πρόθυμη», όπως μου είπε όταν τη γνώρισα λίγο περισσότερο.
Η ταινία
«Τότε ήταν που η Λώξη έμαθε για πρώτη φορά να αναγνωρίζει αποχρώσεις συναισθημάτων όπως η συγκίνηση, η χαρμολύπη, η θλίψη, η μοναξιά, ακόμη και η ζήλια. Οτι την είδαμε να κλαίει ήταν κατάκτηση γιατί έτσι πέρασε σε άλλο συναισθηματικό επίπεδο» επισήμανε η Ελένη Δημοπούλου όταν συναντηθήκαμε την επόμενη μέρα μαζί με τη Λωξάνδρα και τους σκηνοθέτες του ντοκιμαντέρ στο Μύρτιλλο, το καφέ στους Αμπελόκηπους που λειτουργεί από άτομα με αναπηρία. Η Λώξη, όπως μου έδωσε την άδεια να την αποκαλώ, είναι ένα πλάσμα ευγενικό, τρυφερό, με πείσμα και δύναμη ψυχής, αλλά και με ιδιαίτερο χιούμορ. Η αίσθηση ότι κανείς από τους δημιουργούς δεν προσπάθησε να ωραιοποιήσει την πραγματικότητα ούτε φοβήθηκε το κωμικό ή το ευτράπελο λειτούργησε στα υπέρ της ταινίας και την έκανε να ξεχωρίσει. «Γνωριζόμαστε χρόνια με την οικογένεια μέσα από τη δράση της ομάδας Εν Δυνάμει και ήταν επιδίωξή μας να πούμε την αλήθεια» μου εξήγησε ο Δημήτρης Ζάχος. «Ακολουθήσαμε τη Λώξη από την ώρα που έφυγε από το σπίτι της στη Θεσσαλονίκη με τους γονείς της ως το τέλος των παραστάσεων. Δεν ξέραμε πώς θα πάει όλο αυτό, κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει το τέλος». Ο Θανάσης Καφετζής μας ενημέρωσε ότι το μοντάζ χρειάστηκε περίπου εννέα μήνες μέχρι να ολοκληρωθεί, αποτυπώνοντας τη Λώξη σε κάθε στάδιο της μετάβασης προς έναν κόσμο ολότελα ξένο από αυτόν που μέχρι τότε θεωρούσε οικείο. Την παρακολουθήσαμε να διαβάζει τον ρόλο της, να προσπαθεί να συντονιστεί με τους συναδέλφους της, να γελάει, να κοινωνικοποιείται, να αποσύρεται, να κουράζεται, να πεινάει, να αγχώνεται, να νυστάζει. Αλλά και να χορεύει στο σπίτι με μουσικές που της άρεσαν, να μιλάει με τους φίλους της στο Skype, να πηγαίνει στον μανάβη, να μαγειρεύει. Πώς είναι, άραγε, αναρωτήθηκα, να βλέπει κανείς όλη τη ζωή του σε μια οθόνη; Η Λώξη φάνηκε να το έχει αποδεχτεί και να το διασκεδάζει. Η μητέρα της όμως ένιωσε εκτεθειμένη; «Παρόλο που οι συνθήκες ήταν ιδεώδεις επειδή υπήρχε πλήρης εμπιστοσύνη στους δύο σκηνοθέτες που είναι φίλοι μας, στην αρχή σοκαρίστηκα. Μου φάνηκα πολύ αυστηρή» εξομολογήθηκε η Ελένη, με την κόρη της να υπερθεματίζει «μα είσαι αυστηρή!» χωρίς ίχνος ψόγου στον τόνο της. «Δεν θέλει πλέον να μαλώνουμε, τη στενοχωρεί, έχει βάλει κι εδώ τα όριά της» εξήγησε η Ελένη πρoτού συνεχίσει: «Εβλεπα μια μόνιμη αγωνία στο πρόσωπό μου και σκεφτόμουν ότι είμαι μια γυναίκα που έχει ζήσει δύσκολη ζωή. Και μετά συνειδητοποίησα ότι επί 32 χρόνια έχω παλέψει για κάθε λέξη της Λώξη, για την πιο μικρή ή την πιο μεγάλη πρόοδό της, χωρίς να αισθανθώ καμία δυσκολία».
Η συμπερίληψη
«Αυτό που κατάλαβα όμως πολύ ξεκάθαρα είναι η μεγάλη δυσκολία τής αληθινής συμπερίληψης» λέει η Ελένη όταν η συζήτηση περνά σε ακόμη πιο δύσβατα μονοπάτια. «Ενιωσα την κόρη μου πολύ μόνη, χαμένη στη μεγάλη σκηνή, να παλεύει μακριά από την ασφάλεια της δικής μας ομάδας. Αν το ξανακάναμε σήμερα, θα ζητούσα από όλους τους εμπλεκόμενους να ξεκινήσουμε με μια μεγάλη συζήτηση πριν απ’οτιδήποτε. Θα ήθελα να έχω ζητήσει παραπάνω βοήθεια ώστε να τη διευκολύνω περισσότερο, ιδίως στην αρχή, όταν προσπαθούσε να προσανατολιστεί και να κάνει τα πρώτα της βήματα μόνη, έξω από το ελεγχόμενο περιβάλλον που ήξερε και αποτελούσε τον κόσμο της. Πολλές φορές δεν αρκούν οι προθέσεις. Οσοι θέλουν να συμπεριλάβουν άτομα με αναπηρία χρειάζονται καθοδήγηση και η συμπερίληψη χρειάζεται διαμεσολάβηση».
Η Λώξη δεν είναι ίδια με κανέναν, πρέπει όμως να είναι ισότιμη. Οι σκηνοθέτες της ταινίας τόνισαν ότι η Ελένη υπήρξε διακριτική, αποφασίζοντας να μην εμπλακεί σε καμιά φάση της διαδικασίας. Τη ρώτησα γιατί. «Ισως να ντράπηκα ή να μην ήθελα να αποθαρρύνω κανέναν» εξηγεί με την ειλικρίνεια μιας μητέρας που ήθελε να κάνει το καλύτερο για το παιδί της, ακόμη κι αν δεν ήταν σίγουρη ότι το κατάφερε. Ισως πάλι οι δυσκολίες που αντιμετώπισε η Λώξη να της βγήκαν σε καλό, να την προχώρησαν, να την έκαναν ακόμη πιο δυνατή. Ρώτησα τους σκηνοθέτες και την Ελένη με ποιον τρόπο πιστεύουν ότι η συμπερίληψη μπορεί να βοηθήσει όλους τους εμπλεκόμενους. Τι είναι αυτό που κερδίζουμε όσοι από εμάς συμβιώνουν με άτομα με αναπηρία. «Είναι άσκηση στο θέμα της υπομονής» είπε ο Θανάσης «γιατί μάθαμε να ζούμε χωρίς να δίνουμε χρόνο σε κανέναν. Δίπλα σε αυτά τα άτομα μαθαίνεις να επιβραδύνεις και κυρίως να στρέφεις την προσοχή σου στον άλλον και όχι στον εαυτό σου».
Η Ελένη θίγει το θέμα των επιλογών: «Η διαφορά ενός ατόμου με αναπηρία από εμάς τους υπόλοιπους είναι ότι δεν έχει όλες τις επιλογές. Η Λώξη χρειάζεται βοήθεια για εκείνα που δεν μπορεί να κάνει μόνη της. Οσοι συμβιώνουν με άτομα με αναπηρία καταλαβαίνουν τις δυσκολίες και τον τεράστιο αγώνα που δίνουν για το καθετί. Το εκτιμούν και θέλουν να δώσουν κάτι πίσω σε αυτούς. Είναι σαν να βρίσκονται κατά κάποιον τρόπο στη μέση της κοινωνίας». Ο Δημήτρης από την άλλη θεωρεί έμπνευση ότι η Λώξη, έχοντας την αποδοχή της οικογένειάς της, απέκτησε το κουράγιο και το θάρρος να είναι ο εαυτός της. Εκείνη τη στιγμή η Λώξη μάς ανακοίνωσε ότι κουράστηκε και θέλησε να ξαπλώσει για λίγο δίπλα στον Θανάση στον καναπέ. Τα όρια των αντοχών της μπήκαν με μεγάλη σαφήνεια. «Ξυπνάει πάντα πολύ νωρίς» εξήγησε η μητέρα της «και το μεσημέρι χρειάζεται ανάπαυλα».
Η οικογένεια
Η Λώξη έχει μια δίδυμη αδερφή που ζει στην Αυστραλία, τόπο καταγωγής του πατέρα τους, και έναν ακόμη αδερφό. Ολη η οικογένεια ασχολείται με τις παραστατικές τέχνες και η Λώξη, εκτός από τη δουλειά της στο θέατρο, ζωγραφίζει από μικρή με μανία και παίρνει μέρος σε εκθέσεις εδώ και στο εξωτερικό. «Ο μπαμπάς της Λώξη, Ρίτσαρντ, είναι η μεγάλη δύναμη και η στήριξη όλων μας» εξομολογείται η Ελένη. Και πάνω που ξεκινούσε να μας λέει για το πρόσφατο ταξίδι της στην άλλη της κόρη στην Αυστραλία, η Λώξη πετάχτηκε αγουροξυπνημένη: «Επιτέλους, έμεινα μόνη με τον μπαμπά!». Στους στενούς οικογενειακούς δεσμούς όμως συμπεριλαμβάνει πάντα και τον Αλέκο, το αγόρι της, με τον οποίο γνωρίστηκαν στην ομάδα. «Θέλω να είμαι με τον Αλέκο, τον αγαπάω πολύ, είναι πάντα όμορφος και θα τον παντρευτώ μια μέρα στην εκκλησία της Αγίας Σοφίας στη Θεσσαλονίκη. Θέλω να έχουμε το δικό μας σπίτι».
Η κολεκτίβα
Εδώ και δεκαέξι χρόνια η κολεκτίβα Εν Δυνάμει με καλλιτέχνες ανάπηρους και μη δίνει σπουδαία δείγματα γραφής. Ποιος ξεχνά τα «Ερωτευμένα άλογα» που σκηνοθέτησε η στενή συνεργάτιδα της ομάδας Ελένη Ευθυμίου, παράσταση που έκανε πάταγο σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα; «Η ομάδα προσπαθεί να θέτει ερωτήματα για το τι σημαίνει να είσαι διαφορετικός. Να μην ανήκεις. Να είσαι αποκλεισμένος. Οχι ως καταγγελία αλλά με τρόπο λυρικό, τρυφερό και σκληρό ταυτόχρονα, χωρίς να κρύβει ή να στρογγυλεύει την αλήθεια» επισήμανε η Ελένη.
Η νέα τους παράσταση με τίτλο «Υπνοβάτες», που επίσης έκανε μεγάλη αίσθηση στη Θεσσαλονίκη, πρόκειται να παρουσιαστεί στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά στις 14 Ιουνίου για να συγκινήσει και να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο ξανά.
Είναι αλήθεια πάντως ότι το τελευταίο που περίμενα να ακούσω ήταν ότι η ομάδα δεν έχει στήριξη από πουθενά, ότι κάνουν πρόβες σε ακατάλληλα κτίρια, ότι πληρώνουν πάντα ενοίκιο στα θέατρα, ότι επιχορηγήθηκαν μόνο μία φορά από το υπουργείο Πολιτισμού και ότι οι μόνοι επίσημοι που πάνε στις παραστάσεις τους έρχονται από ξένες χώρες. Επίσης ότι καμία κρατική σκηνή μας δεν σκέφτηκε να τους συμπεριλάβει στον προγραμματισμό της, έστω για ένα δεκαήμερο. Δεν ξέρω αν είναι κρίμα, αδικία, αδιαφορία, έλλειψη παιδείας ή ενσυναίσθησης. Ξέρω ότι όλοι είναι πρώτοι στα τσιτάτα και τα μοδάτα συνθήματα αφού το συμπεριληπτικό αφήγημα πουλάει.
INFO
Η ταινία «Λώξη» συμπαραγωγή της ΕΡΤ και του ΕΚΚ, προβάλλεται σε Αθήνα (Δαναός & Village Ρέντη/Mall) και Θεσσαλονίκη (Σινέ Βακούρα & Village Cosmos). Μετά τις προβολές διοργανώνονται συζητήσεις με το κοινό
