Παίρνουν δημόσιο χρήμα για την έρευνα, αλλά παράλληλα διατηρούν τα δικαιώματα της πατέντας, υπαγορεύουν τις τιμές και καρπώνονται τα κέρδη
Ανελέητο λόμπι, μυστικές συμφωνίες για αγορά εμβολίων και παιχνίδια εκατομμυρίων εν μέσω πανδημίας. Ο κορονοϊός έχει στοιχίσει ήδη τη ζωή σε σχεδόν 1 εκατομμύριο ανθρώπους παγκοσμίως, ενώ όλο και περισσότερες χώρες αντιμετωπίζουν το δεύτερο κύμα της πανδημίας. Κι όμως μέσα σε αυτή την τρομακτική συγκυρία για την ανθρωπότητα οι φαρμακευτικές πολυεθνικές, αδιαφορώντας για την προστασία της δημόσιας υγείας, συνεχίζουν να επιδίδονται σε ασφυκτικό λόμπινγκ προς την πολιτική εξουσία υπερασπιζόμενες το μοναδικό τους κίνητρο: το κέρδος. Στη νέα μελέτη του Παρατηρητηρίου της Ευρώπης των Πολυεθνικών με τίτλο «Εξουσία και κέρδος στη διάρκεια μιας πανδημίας: Γιατί η φαρμακοβιομηχανία χρειάζεται περισσότερο λεπτομερή έλεγχο και όχι λιγότερο» αποκαλύπτεται ότι οι πολυεθνικές του φαρμάκου εκβιάζουν την πολιτική ηγεσία της ΕΕ και τις κυβερνήσεις ώστε να συνεχίσουν να ασκούν τη μονοπωλιακή πρακτική τους.
Οι πολυεθνικές καρπώνονται δημόσιο χρήμα για την ανάπτυξη δυνητικών εμβολίων και στη συνέχεια εξωθούν τις κυβερνήσεις των χωρών της ΕΕ να προχωρήσουν σε μυστικές συμφωνίες για προκαταβολές για εμβόλια που δεν έχουν ακόμη παραχθεί και είναι άγνωστο αν θα είναι αποτελεσματικά ή όχι. Ετσι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις χρεώνονται προς τις πολυεθνικές, οι οποίες δεν διασφαλίζουν καν ότι τα εμβόλια που θα παραγάγουν θα είναι ισότιμα προσβάσιμα σε όλες τις χώρες. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της προπαραγγελίας των δυνητικών εμβολίων της AstraZeneca από πολλές χώρες της ΕΕ, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Η ζωή των Ευρωπαίων πολιτών κρίνεται ξανά πίσω από τις κλειστές πόρτες των Βρυξελλών.
«Δεν λαμβάνεται υπόψη το κοινωνικό συμφέρον»
Οπως περιγράφεται στη μελέτη του παρατηρητηρίου, η φαρμακοβιομηχανία «αρχικά αξιοποίησε την ειδική πρόσβασή της ενάντια στην από κοινού προμήθεια θεραπειών στην Ευρώπη, ένα εργαλείο που προοριζόταν να αποτρέψει τα κράτη-μέλη να ανταγωνίζονται για φάρμακα και επομένως να αυξάνονται οι τιμές». Το ακόμη χειρότερο όμως είναι ότι οι φαρμακοβιομηχανίες στρέφουν «τη μια πλούσια χώρα εναντίον της άλλης –ενώ αφήνουν τις άλλες με χαμηλούς πόρους πίσω– ώστε να κερδίσουν προσοδοφόρες προκαταβολές αγοράς συμφωνιών για μελλοντικά νέα εμβόλια, χωρίς οι απαιτούμενες συνθήκες κοινωνικού συμφέροντος να λαμβάνονται υπόψη».
Αυτές οι συμφωνίες γίνονται από τη φαρμακοβιομηχανία υπό την πίεση του φόβου και οδηγούν σε έναν «εμβολιαστικό εθνικισμό», ο οποίος πιέζει προς «αυστηρότερους ελέγχους πνευματικής ιδιοκτησίας» από τις φαρμακοβιομηχανίες. Πρόκειται για ένα μοντέλο μονοπωλιακού κέρδους το οποίο οι πολυεθνικές μάχονται ακόμη και εν μέσω πανδημίας να προστατεύσουν και το οποίο «όντως απειλεί να παρατείνει την πανδημία αφήνοντας πολλές χώρες ανίκανες να αποκτήσουν αγωγές και εμβόλια».
Το γεγονός ότι οι πολυεθνικές βάζουν το κέρδος τους πάνω από τη δημόσια υγεία τις έχει οδηγήσει, όπως αναφέρεται στη μελέτη, να ασκήσουν λόμπινγκ ενάντια σε ένα εργαλείο που σχεδιάστηκε ώστε να διευκολύνει την ισότιμη πρόσβαση και τιμολόγηση για πανδημικές θεραπείες στην Ευρώπη. Μετά το ξέσπασμα της γρίπης των χοίρων το 2009 αποφασίστηκε μια από κοινού συμφωνία προμηθειών, ώστε να καταπολεμηθεί η ανισότητα κρατών-μελών και να αποκτήσουν θεραπείες και εμβόλια για την πανδημία μέσω της από κοινού διαπραγμάτευσης.
«Απίστευτα ευνοϊκοί όροι στις εταιρείες»
Πάνω σε αυτήν τη βάση τον Ιούλιο του 2020 υιοθετήθηκε ψήφισμα από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το οποίο καλούσε «να χρησιμοποιηθεί η από κοινού προμήθεια για την αγορά εμβολίων και αγωγών για την Covid-19 και αυτή να χρησιμοποιηθεί πιο συστηματικά, ώστε να αποφευχθεί ο ανταγωνισμός μεταξύ των κρατών-μελών και να εξασφαλιστεί η ισότιμη και προσιτή πρόσβαση σε σημαντικά φάρμακα και ιατρικές συσκευές».
Μέχρι να συμβεί όμως αυτό οι πολυεθνικές είχαν ασκήσει ανελέητο λόμπινγκ. Στις 9 Μαρτίου 2020, όπως αποκαλύπτει το παρατηρητήριο, σε συνάντηση που συγκλήθηκε από την επίτροπο Υγείας Στέλλα Κυριακίδη και τον επίτροπο Προμήθειας Εσωτερικής Αγοράς Τιερί Μπρετόν με τις βιομηχανίες φαρμάκων και ιατρικών συσκευών η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία των Φαρμακευτικών Βιομηχανιών και Ενώσεων (EFPIA) διεμήνυσε ότι «θα θέλαμε να συνεχίσουμε να παρέχουμε αυτές τις νέες θεραπείες από τα συνήθη δίκτυα και όχι μέσω της από κοινού προμήθειας». Αυτά τα «συνήθη δίκτυα» είναι «διαπραγματεύσεις τιμολόγησης και αποζημίωσης σε εθνικό επίπεδο, κάτι που θα επιτρέψει στις εταιρείες φαρμάκων να απαιτήσουν υψηλότερες τιμές, χωρίς διαφάνεια σχετικά με το τι πληρώνεται από άλλες χώρες».
Σύντομα η φαρμακοβιομηχανία άλλαξε πρακτική, χωρίς όμως να έχει ανιδιοτελείς σκοπούς: «Σχετικά με τα δυνητικά εμβόλια για την Covid-19, η από κοινού προμήθεια είναι ελκυστική για τη βιομηχανία όσο αυτή είναι δεμένη με εκ των προτέρων συμφωνίες αγοράς που προσφέρουν στις επιχειρήσεις φαρμάκων απίστευτα ευνοϊκούς όρους».
«Η διαπραγμάτευση γίνεται στο σκοτάδι»
Η άσκηση φόβου είναι ακόμη ένα… εργαλείο που αξιοποιούν οι πολυεθνικές. Υπό την απειλή των ΗΠΑ και της επιθετικής πολιτικής «Πρώτα η Αμερική» που επιβάλλει ο πρόεδρος Τραμπ, πολλά κράτη της ΕΕ και στη συνέχεια το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο «έχουν ξεκινήσει διαπραγματεύσεις για εκ των προτέρων συμφωνίες αγοράς με φαρμακευτικές εταιρείες για εκατομμύρια δόσεις εμβολίων που μπορεί να είναι ή να μην είναι επιτυχή». Πρόκειται για «επικερδείς συμφωνίες, η διαπραγμάτευση των οποίων γίνεται στο σκοτάδι και αξιοποιείται δημόσιο χρήμα ώστε να αφαιρείται όλο το οικονομικό ρίσκο και –πολύ ανησυχητικά– η ευθύνη από τις φαρμακευτικές εταιρείες, οι οποίες προσπαθούν να αναπτύξουν εμβόλια για την Covid-19 χωρίς να ανταποκρίνονται στις συνθήκες του κοινωνικού συμφέροντος, όπως είναι αυτές που σχετίζονται με τις τιμές και τη διαθεσιμότητα».
Είναι χαρακτηριστικό, βάσει δημοσιεύματος των «Financial Times» τον περασμένο Αύγουστο, ότι η ομάδα «Εμβόλια της Ευρώπης» ασκεί λόμπινγκ στην ΕΕ για την προστασία ενάντια σε αγωγές και άλλες αξιώσεις σε περίπτωση που υπάρξουν προβλήματα με τα εμβόλια Covid-19. Μάλιστα, από εσωτερικό σημείωμα της επίμαχης ομάδας που αποκαλύφθηκε διαφαίνεται ότι απαιτεί «σύστημα αποζημίωσης» και «εξαίρεση από την κοινωνική ευθύνη».
Οπως παραδέχτηκε άλλωστε εκπρόσωπος της ΕΕ, η Ενωση είναι ανοιχτή να βοηθήσει τις εταιρείες παραγωγής εμβολίων σε περίπτωση που κάτι δεν πάει καλά με κάποιο εμβόλιο για τη νόσο του νέου κορονοϊού, ως μέρος των εκ των προτέρων συμφωνιών αγοράς. Βάσει αυτών των συμφωνιών, όμως, «οι κυβερνήσεις πληρώνουν προκαταβολικά για εμβόλια που δεν έχουν πλήρως αναπτυχθεί, ώστε να καλυφθούν ενδεχόμενες οικονομικές απώλειες». Πάνω από όλα το συμφέρον των πολυεθνικών.
Εβαλαν τον λύκο να φυλάει τα πρόβατα
Ο Γιάννης Νάτσης από την Ευρωπαϊκή Συμμαχία για τη Δημόσια Υγεία προειδοποίησε ότι η εξαίρεση των εταιρειών από την κοινωνική ευθύνη «υποβαθμίζει την εμπιστοσύνη των ανθρώπων στα εμβόλια. Οι κυβερνήσεις πρέπει να αντισταθούν στην πίεση των φαρμακευτικών και να είναι διαφανείς». Η εμπλοκή των πολυεθνικών στις διαπραγματεύσεις για τα εμβόλια διαφαίνεται και από αποκάλυψη βελγικής εφημερίδας τον Αύγουστο του 2020 ότι ο πρώην διευθυντής της EFPIA και εν ενεργεία λομπίστας Ρίτσαρντ Μπέργκστρεμ είναι ένα από τα επτά μέλη της ομάδας της ΕΕ που διαπραγματεύονται τις συμφωνίες για εμβόλια με τις φαρμακευτικές εταιρείες. Τα ονόματα των υπόλοιπων έξι μελών της ομάδας διαπραγμάτευσης παραμένουν μυστικά.
Ενδεικτική της πίεσης που ασκούν οι φαρμακευτικές στην πολιτική εξουσία είναι η αποκάλυψη ότι τον Μάιο του 2020 ο γενικός διευθυντής του φαρμακευτικού κολοσσού Sanofi προειδοποίησε την Ευρώπη ότι οι ΗΠΑ θα λάβουν περισσότερα από τα δυνητικά εμβόλια που θα παραγάγει η εταιρεία. Αιτία ήταν ότι η αμερικανική Αρχή Αναπτυγμένης Βιοϊατρικής Ερευνας και Ανάπτυξης έδωσε 30 εκατ. δολάρια στη Sanofi για έρευνα. Η αμερικανική αρχή διεμήνυσε στην εταιρεία ότι αναμένει να είναι «υπεύθυνη» αναφορικά με τη διάθεση των εμβολίων της. Ενώ λοιπόν οι εταιρείες λαμβάνουν δημόσιο χρήμα για την ανακάλυψη του εμβολίου, παράλληλα διατηρούν τα δικαιώματα της πατέντας, υπαγορεύουν τις τιμές και καρπώνονται τα κέρδη. Κι όλα αυτά ενώ απειλούν τις κυβερνήσεις να τις υποστηρίξουν οικονομικά, αλλιώς θα βρεθούν χαμένες σε ό,τι αφορά τη διάθεση του εμβολίου που δυνητικά θα παρασκευάσουν.
Γιάννης Νάτσης
«Η εξαίρεση των εταιρειών από την κοινωνική ευθύνη υποβαθμίζει την εμπιστοσύνη στα εμβόλια, οι δε κυβερνήσεις πρέπει να αντισταθούν στην πίεση των φαρμακευτικών»
«Οι χώρες χρεώνονται στις φαρμακευτικές»
Το Παρατηρητήριο της Ευρώπης στηλιτεύει την ακολουθούμενη τακτική
Το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης συνεχίζοντας προηγούμενη έρευνα με αντικείμενο εμβόλιο για τον MERS προσπαθεί να παραγάγει εμβόλιο για την Covid-19. Η Οξφόρδη υπέγραψε μια αποκλειστική συμφωνία με την πολυεθνική AstraZeneca αλλά παρά τις αρχικές δεσμεύσεις ότι τα δικαιώματα του εμβολίου θα δωρίζονταν σε κάθε παραγωγό, τελικά δεν υπάρχει καμία εγγύηση για χαμηλές τιμές.
Η Ελλάδα είναι μια από τις χώρες που έχουν προπαραγγείλει εμβόλια από την AstraZeneca. Η παραγγελία βασίζεται σε πρόγραμμα που ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2020 από την EFPIA και στηρίζεται σε πληρωμές κολοσσιαίων ποσών από τις κυβερνήσεις σε βάθος χρόνου. Ως αποτέλεσμα, σύμφωνα με το παρατηρητήριο, «οι χώρες χρεώνονται στις φαρμακευτικές εταιρείες, σαν η αγορά σωτήριων για τη ζωή θεραπειών να ήταν όπως η αγορά ακριβού αμαξιού μέσω πιστωτικής κάρτας». Είναι αξιοσημείωτο ότι η αμερικανική εταιρεία Moderna, παρότι έχει λάβει σχεδόν 1 δισ. δολάρια (860 εκατ. ευρώ) για την παραγωγή εμβολίου, αρνείται να ορίσει τιμή κόστους.
Το «πιο ανεύθυνο εμπόδιο» εν μέσω της παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης που απειλεί εκατομμύρια ζωές, όπως επισημαίνει το παρατηρητήριο, είναι το μονοπώλιο που παραχωρείται από τις κυβερνήσεις στις πολυεθνικές. «Αυτά τα μονοπώλια πνευματικής ιδιοκτησίας όχι μόνο εμποδίζουν την ανοιχτή επιστήμη που είναι ουσιώδης για να επιταχυνθούν ιατρικές ανακαλύψεις νέων τεστ, θεραπειών, εμβολίων και ιατρικών συσκευών, αλλά παράλληλα μειώνουν την παραγωγή μεμονωμένων παραγωγών οι οποίοι δεν μπορούν με κανέναν τρόπο να ανταποκριθούν στην έκτακτη παγκόσμια ανάγκη και μπορεί να θέσουν ως προτεραιότητα την προμήθεια σε πλούσιες και ισχυρές χώρες».
Αυτό το μονοπωλιακό επιχειρηματικό μοντέλο που υιοθετούν οι φαρμακευτικές εταιρείες είναι παράλληλα κομμάτι της αιτίας που, σύμφωνα με το παρατηρητήριο, «δεν ήμασταν περισσότερο προετοιμασμένοι… Η πιθανότητα αυτού του είδους πανδημίας είχε προβλεφθεί, αλλά η φαρμακοβιομηχανία είχε μικρό ενδιαφέρον να προετοιμαστεί γι’ αυτήν: τα αβέβαια κέρδη από ένα μελλοντικό ξέσπασμα ασθένειας δεν θα μπορούσαν να συναγωνιστούν τα εξασφαλισμένα κέρδη από φάρμακα ευρείας χρήσης, ορφανά φάρμακα και “αειθαλείς” πρακτικές πατέντας». Οπως άλλωστε αποκαλύφθηκε σε μελέτη που δημοσίευσε το παρατηρητήριο τον περασμένο Μάιο –τη δημοσίευσε το Documento αποκλειστικά στην Ελλάδα–, η επιρροή της EFPIA στην Πρωτοβουλία Καινοτόμων Φαρμάκων (ΙΜΙ) οδήγησε στην απόρριψη της πρότασης της ΕΕ να εργαστεί η ΙΜΙ για εμβόλια ταχείας παραγωγής για παθογενετικούς παράγοντες όπως ο κορονοϊός προκειμένου να καταπιαστεί με την έρευνα σε πιο «εμπορικές» ασθένειες.
