Μέρες Χάλογουιν και επιλέγουμε μυθιστορήματα τρόμου που εκτυλίσσονται μέσα σε στοιχειωμένα σπίτια με μεντεσέδες που τρίζουν, κραυγές από το πουθενά και μαυροφορεμένες γυναίκες.
Με το πατροπαράδοτο Χάλογουιν που γιορτάζεται στις 31 Οκτωβρίου είθισται οι βιτρίνες των καταστημάτων να γεμίζουν πλαστικές κολοκύθες, λαστιχένιες μύτες, καπέλα και στολές μάγισσας, τα συνδρομητικά κανάλια να στοκάρουν ταινίες τρόμου και οι βιβλιόφιλοι να ξεφυλλίζουμε ξανά τα βιβλία που μας πρόσφεραν ανατριχίλες και ενίοτε μας έκαναν να κοιμόμαστε με τα φώτα αναμμένα. Με αφορμή την αμερικανόφερτη γιορτή –που ναι, είχαμε και στο χωριό μου– ανατρέχουμε σε αγαπημένα μυθιστορήματα γοτθικού τρόμου στα οποία κυριαρχούν τα στοιχειωμένα σπίτια.
Για όλα ευθύνεται ο Οράτιος Ουόλπολ και το «Κάστρο του Οτράντο» (1764, εκδ. Αίολος, μτφρ. Μ. Πανώριος), που θεωρείται το πρώτο γοτθικό μυθιστόρημα. Εκεί για πρώτη φορά συναντάμε όλα τα χαρακτηριστικά που θα αποτελέσουν τα στερεότυπα της γοτθικής λογοτεχνίας: τον σκοτεινό ήρωα, την οργιώδη και ομιχλώδη φύση, τον αρχετυπικό πύργο με τις κρύπτες και τα υπόγεια, τα ασαφή όρια μεταξύ ζωής και θανάτου καθώς και τη διαρκή παρουσία του μεταφυσικού. Εδώ, όπως και σε μεταγενέστερα έργα της γοτθικής λογοτεχνίας, συχνά τα κτίσματα δίνουν την αίσθηση ότι συμμετέχουν ενεργά στην εξέλιξη της ιστορίας.
Πνεύματα στις επαύλεις
01
Ενα από τα σημαντικότερα βιβλία του είδους είναι το «Στρίψιμο της βίδας» (εκδ. Ψυχογιός, μτφρ. Τόνια Κοβαλένκο) του Χένρι Τζέιμς, το οποίο εκδόθηκε το 1898. Τις δεκαετίες που ακολούθησαν το μυθιστόρημα ενέπνευσε θεατρικά, όπερες δωματίου, κινηματογραφικές ταινίες και σειρές και αποτέλεσε αντικείμενο αναλύσεων με ψυχαναλυτικές, μαρξιστικές και φεμινιστικές προεκτάσεις. Κεντρική ηρωίδα και τραγική φιγούρα είναι η κόρη ενός επαρχιακού εφημέριου η οποία αναλαμβάνει την ανατροφή δύο ορφανών παιδιών μιας ευκατάστατης οικογένειας. Στην αρχή τα πάντα φαίνονται ειδυλλιακά, όμως η έπαυλη στην οποία ζουν είναι στοιχειωμένη από δύο σκοτεινά πνεύματα τα οποία νιώθει διαρκώς κοντά της. Αραγε ισχύουν όσα βλέπει ή είναι αποκυήματα της φαντασίας της;
02
Οι λάτρεις της κουλτούρας του τρόμου είναι σχεδόν αδύνατο να μην έχουν δει ή έστω ακούσει την ταινία «The haunting» (1963) του Ρόμπερτ Γουάιζ, η οποία βασίζεται στο μυθιστόρημα «Οι δαίμονες του Χιλ Χάους» (The haunting of Hill House) της Σίρλεϊ Τζάκσον. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 έως τα μέσα της δεκαετίας του 1960 που πέθανε (στα 48 της), η Αμερικανίδα συγγραφέας εξέδωσε έξι μυθιστορήματα και πολλά διηγήματα – το μεγαλύτερο μέρος του έργου της παραμένει αμετάφραστο στη χώρα μας. Ο τρόμος στις ιστορίες της δεν κραυγάζει. Απλώνεται σαν αόρατο δίχτυ γύρω από τους ήρωές της και εντέλει τους ακινητοποιεί. Το κακό δεν έρχεται μέσω κάποιου περίεργου εισβολέα, αλλά ενυπάρχει στην ψυχή των ηρώων και ξυπνά την κατάλληλη στιγμή (χαρακτηριστικό και της λογοτεχνίας του Στίβεν Κινγκ, ο οποίος δηλώνει μέγας θαυμαστής της). Το βιβλίο «Οι δαίμονες του Χιλ Χάους» (Εκδ. Θύραθεν/ Επιλογή, μτφρ. Χρ. Τσαλικίδου) με το οποίο η Τζάκσον έγινε γνωστή το 1959 θεωρείται το καλύτερο στο είδος του μαζί με το «Στρίψιμο της βίδας» του Χένρι Τζέιμς. Η ιστορία εξελίσσεται σε μια στοιχειωμένη έπαυλη στην οποία απομονώνεται οικειοθελώς μια ομάδα άγνωστων μεταξύ τους ανθρώπων για να πάρει μέρος στο ψυχολογικό πείραμα που οργανώνει ένας ανθρωπολόγος. Μέρα με τη μέρα όμως η έπαυλη απομυζεί τη ζωή των επισκεπτών, σαν να πρόκειται για ζωντανό οργανισμό.
03
Ο συγγραφέας και σεναριογράφος Ρίτσαρντ Μάθεσον είναι κυρίως γνωστός για το μυθιστόρημά του «Ζωντανός θρύλος», το οποίο έχει μεταφερθεί τρεις φορές στον κινηματογράφο – πιο πρόσφατη με πρωταγωνιστή τον Γουίλ Σμιθ. Ενα από τα σημαντικότερα βιβλία του ωστόσο είναι το «Στοίχειωμα» (εκδ. Οξύ, μτφρ. Δ. Μούστρη), το οποίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1971 (εξαντλημένο στα ελληνικά). Η ιστορία εξελίσσεται στην έπαυλη Μπελάσκο, στην οποία σύμφωνα με τις φήμες έχουν συμβεί φριχτά πράγματα. Εχουν ήδη μπει εκεί μέσα δύο ομάδες, μέλη των οποίων αυτοκτόνησαν, σκοτώθηκαν ή τρελάθηκαν. Είκοσι χρόνια μετά την τελευταία προσπάθεια να διερευνηθεί το παρελθόν του σπιτιού μια νέα ομάδα θα αναμετρηθεί με τους δαίμονες που το στοιχειώνουν.
04
Η «Γυναίκα με τα μαύρα» (εκδόσεις Αίολος, μτφρ. Θ. Μαστακούρης) της Σούζαν Χιλ είναι από τα πιο χαρακτηριστικά βιβλία του είδους. Για πρώτη φορά κυκλοφόρησε το 1983 (έκτοτε έχει μεταφερθεί με μεγάλη επιτυχία στο θέατρο, στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση), όμως πολλοί θεωρούν ότι γράφτηκε τον 19ο αιώνα εξαιτίας της γλαφυρότητας με την οποία αποδίδεται η ατμόσφαιρα της εποχής. Κεντρικός ήρωας είναι ο Αρθουρ Κιπς, ένας ανερχόμενος δικηγόρος. Αναγκάζεται να αφήσει το Λονδίνο για λίγες μέρες ώστε να παρευρεθεί στην κηδεία μιας γηραιάς πελάτισσάς του και να τακτοποιήσει τις εκκρεμότητες σε σχέση με την περιουσία της. Η έπαυλη στην οποία καλείται να μείνει βρίσκεται στις παρυφές μιας απομακρυσμένης κωμόπολης, σχεδόν χαμένης μες στην ομίχλη και στους βάλτους. Ο Κιπς σύντομα θα έρθει αντιμέτωπος με περίεργα φαινόμενα μέσα και έξω από το σπίτι –ουρλιαχτά και κλάματα παιδιού, φωνές, πόρτες που κλείνουν– και, το χειρότερο, θα γνωρίσει από πρώτο χέρι μια τρομακτική φασματική μορφή, τη γυναίκα με τα μαύρα, η οποία ζητά εκδίκηση.
Πολιτική, τρόμος και μέση ηλικία
05
Η «Αγαπημένη» (εκδ. Παπαδόπουλος, μτφρ. Κ. Σχινά) εκδόθηκε το 1989 και είναι το πέμπτο μυθιστόρημα της Τόνι Μόρισον. Εκτός από υποδειγματικό δείγμα γραφής, το βιβλίο που εντάσσεται στη θεματική του στοιχειωμένου σπιτιού αποτελεί ταυτόχρονα πολιτική δήλωση για τα φαντάσματα των μαύρων σκλάβων που ακόμη στοιχειώνουν την ιστορία των ΗΠΑ. Η ιστορία αφορά τη Σιθ, μια μαύρη γυναίκα που γεννήθηκε σκλάβα και προσπάθησε να διαφύγει, ωστόσο το νέο σπίτι όπου πλέον ζει στοιχειώνεται από το φάντασμα του μωρού της που σκότωσε με τα ίδια της τα χέρια. Ενα από τα πιο ωραία δομημένα βιβλία της λογοτεχνίας του μεταφυσικού, από εκείνα ωστόσο που δεν τα ορίζει το είδος στο οποίο εντάσσονται, καθώς ο τρόπος που περιγράφουν την ανθρώπινη κατάσταση (εδώ τη σχέση μητέρας – παιδιού και γυναίκας – εσώτερου εαυτού) τα κατατάσσει στην υψηλή λογοτεχνία.
06
Οπως στα περισσότερα βιβλία του Στίβεν Κινγκ, έτσι και στον «Σάκο με κόκαλα» (εκδ. Bell, μτφρ. Γ. Μπαρουξής) κεντρικός ήρωας είναι ένας συγγραφέας ο οποίος περνά μια μη δημιουργική περίοδο. Στο βιβλίο που κυκλοφόρησε το 1998 στις ΗΠΑ (στην Ελλάδα είναι εξαντλημένο, υπάρχει σε βιβλιοθήκες) ο Κινγκ χρησιμοποιεί αρκετά στοιχεία γοτθικής ατμόσφαιρας τα οποία έχει δανειστεί από τη «Ρεβέκκα» της Δάφνης ντι Μοριέ. Τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο της γυναίκας του, τον οποίο δεν μπορεί να ξεπεράσει, ο σαραντάρης Μαρκ Νούναν επιστρέφει στο απομονωμένο εξοχικό του, όπου θα βιώσει ανεξήγητα φαινόμενα. Πρόκειται για ένα από τα πιο τρομακτικά βιβλία του «βασιλιά του τρόμου» και ταυτόχρονα καίριο σχόλιο πάνω στη μέση ηλικία.
07
Ο «Ανήλικος επισκέπτης» (εκδόσεις Καστανιώτη, μτφρ. Αυγ. Κορτώ) είναι το πέμπτο βιβλίο της Ουαλής Σάρα Ουότερς. Η συγγραφέας κατά τα λεγόμενά της δεν είχε καμία πρόθεση να γράψει μυθοπλασία τρόμου. Στόχος της ήταν να αποτυπώσει μέσα από μια ιστορία την άνοδο του σοσιαλισμού στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ωστόσο το τελικό αποτέλεσμα είναι μια από τις πιο αξιοπρόσεκτες και τρομακτικές ιστορίες των τελευταίων χρόνων, η οποία εκτυλίσσεται κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου σε μια υπό κατάρρευση έπαυλη του 18ου αιώνα στην αγγλική ύπαιθρο.
08
Το «Mexican gothic» (εκδόσεις Κλειδάριθμος, μτφρ. Εφη Τσιρώνη) της Μεξικανοκαναδής Σίλβια Μορένο-Γκαρσία είναι από τα πιο πολυδιαβασμένα βιβλία τρόμου της τελευταίας τριετίας (κυκλοφόρησε το 2020). Η ιστορία ξεκινά στις αρχές της δεκαετίας του ’50 στο Μεξικό. Κεντρική ηρωίδα είναι η Νοεμί Ταμποάδα, μια ευκατάστατη κοσμική νέα η οποία μετακομίζει στην έπαυλη της ξαδέρφης της στη μεξικανική ύπαιθρο, καθώς εκείνη ζητάει να σωθεί από κάτι που δεν διευκρινίζει. Κι εκεί που αναρωτιέσαι πώς μπορεί να στηθεί goth σκηνικό στο Μεξικό, μια χώρα με υψηλές θερμοκρασίες και εκτυφλωτικό φως, η δράση μεταφέρεται στα βουνά, σε μια περιοχή που λες και βγήκε από τη μουντή αγγλική εξοχή. Στο βιβλίο της Μορένο-Γκαρσία οι εκπλήξεις καραδοκούν σε κάθε σελίδα: πόρτες κλείνουν ανεξήγητα, το σκοτάδι επιβάλλει τους δικούς του κανόνες, κανείς δεν γνωρίζει τι βρίσκεται πέρα και κάτω από το σπίτι. Σε αντίθεση με την κεντρική ηρωίδα η οποία προέρχεται από έναν κόσμο ήχων, μουσικών, χρωμάτων και συναναστροφών, οι υπόλοιποι χαρακτήρες είναι σιωπηλοί, μουντοί και μοναχικοί· όπως το σπίτι όπου ζουν. Η συγγραφέας γνωρίζει πολύ καλά τη λογοτεχνία και τη φιλμογραφία του γοτθικού τρόμου και είναι εμφανές στο βιβλίο της. Ισως αυτό να είναι και το βασικό μειονέκτημά του, ότι ακολουθεί μια γραφή που θυμίζει ταινία, σαν βιβλίο που γράφτηκε για να μεταφερθεί στο σινεμά.
Εχει κι αλλού στοιχειώματα…
09
Πέρα από τα στοιχειωμένα σπίτια και τις επαύλεις κάνουμε μια μικρή παρένθεση για δύο άλλους χώρους: ένα ξενοδοχείο και ένα αυτοκίνητο. Πιο συγκεκριμένα, η «Λάμψη» (εκδ. Κλειδάριθμος, μτφρ. Εφη Τσιρώνη), την οποία ο Στίβεν Κινγκ άρχισε να γράφει το 1975 (το βιβλίο εκδόθηκε το 1977), έχοντας ήδη αποδεχτεί ότι είχε σοβαρή εξάρτηση από το αλκοόλ. Το βιβλίο ήταν για εκείνον προσωπική κραυγή για βοήθεια. Στην ουσία βάσισε τον κεντρικό χαρακτήρα στον ίδιο του τον εαυτό. Ισως γι’ αυτό όταν ο Κιούμπρικ μετέφερε τη «Λάμψη» στο σινεμά προσθέτοντας περισσότερες προσωπικές πινελιές ο συγγραφέας το βίωσε (κι απ’ όσο λέει το βιώνει μέχρι σήμερα) δραματικά. Η ιστορία εξελίσσεται σε ένα ξενοδοχείο όπου ο συγγραφέας Τζακ Τόρανς αναλαμβάνει τη θέση του χειμερινού επιστάτη πιστεύοντας ότι παίρνοντας λίγο χρόνο από την καθημερινότητά του θα μπορούσε να βρει άκρη στα αδιέξοδά του. Σε αυτό τον παγωμένο παράδεισο όμως το κακό παραμονεύει για εκείνον και για την οικογένειά του, σε μια υπόθεση στην οποία θολώνουν συνεχώς τα όρια μεταξύ λογικής και παράνοιας. Είναι φαντάσματα αυτά που βλέπουν ή έχουν χάσει το μυαλό τους;
10
Η «Κριστίν» (εκδ. Κλειδάριθμος, μτφρ. Ν. Χούνος) είναι ένα στοιχειωμένο αυτοκίνητο – συγκεκριμένα μια κόκκινη και άσπρη Plymooth Fury την οποία ο έφηβος Αρνι βρίσκει αποσυρμένη σε μια μάντρα και την επισκευάζει. Το βιβλίο του Κινγκ που εκδόθηκε το 1983 και μεταφέρθηκε στο σινεμά από τον Τζον Κάρπεντερ περιγράφει τη σχέση εξουσίας που ασκεί το στοιχειωμένο από το πνεύμα του πρώην ιδιοκτήτη αυτοκίνητο στον νεαρό. Ταυτόχρονα, όπως όλα τα βιβλία του Κινγκ, αποτελεί αλληγορία σχετικά με την πρόσκαιρη αίσθηση ισχύος που προσφέρουν τα υλικά αγαθά.
