Χιλιάδες βιβλία απαγορεύτηκαν σε σχολεία και βιβλιοθήκες για να περάσουν από… επιτροπές καταλληλότητας.
Σύμφωνα με την PEN America (παγκόσμια ένωση συγγραφέων), τα τελευταία δύο χρόνια έχουν καταγραφεί περισσότερες από 4.000 απαγορεύσεις βιβλίων στα σχολεία των ΗΠΑ. Κάποια έχουν αποσυρθεί από τις αίθουσες και τις σχολικές βιβλιοθήκες και άλλα υπόκεινται σε έρευνα ώστε να διαπιστωθεί αν το περιεχόμενό τους είναι… κατάλληλο για τους μαθητές. Τα στοιχεία που δίνει στη δημοσιότητα η ALA (Αμερικανική Ενωση Βιβλιοθηκών) δείχνουν ότι οι προσπάθειες που έχουν γίνει για την απαγόρευση βιβλίων διπλασιάστηκαν το 2022 σε σχέση με το 2021.
Αιτήματα για απαγορεύσεις υπήρχαν πάντα από το συντηρητικό κομμάτι της αμερικανικής κοινωνίας. Για ποιο λόγο όμως εδώ και δύο χρόνια έχουν εκτοξευτεί τα ποσοστά; Το κίνημα υπέρ των απαγορεύσεων έκανε την εμφάνισή του κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Τότε δηλαδή που οι Αμερικανοί γονείς λόγω της καραντίνας έμειναν περισσότερο στο σπίτι με τα παιδιά τους και ήρθαν σε μεγαλύτερη επαφή με τα βιβλία που διάβαζαν. Ετσι κρίθηκε ότι κάποια αναγνώσματα είναι «βλαβερά» για την ομαλή εξέλιξη των παιδιών, καθώς τα οδηγούν μακριά από τις αξίες της πατρίδας, της θρησκείας και της οικογένειας.
Γραμμή μέσω… Facebook
Κι έτσι συντηρητικές οργανώσεις όπως οι Moms for Liberty, No Left Turn in Education και Utah Parents United –οι οποίες υποστηρίζονται οικονομικά από συντηρητικούς κύκλους– θεώρησαν λογικό να ζητήσουν την απαγόρευσή τους. Ισως όχι τόσο ανεξήγητη πρωτοβουλία για τη χώρα που επωάζει φαινόμενα όπως ο τραμπισμός. Το αίτημα προωθήθηκε διά της οδού των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και δόθηκε γραμμή σχετικά με τα βιβλία που επισημάνθηκαν ως ακατάλληλα από τις οργανώσεις. Ταυτόχρονα οι απαγορεύσεις έγιναν παντιέρα στις προεκλογικές εκστρατείες αρκετών πολιτικών οι οποίοι προωθούν τις πατροπαράδοτες αξίες.
Από ποια αναγνώσματα όμως προσπαθούν να προστατέψουν τα παιδιά της Αμερικής οι οργανώσεις αυτές; Στο μεγαλύτερο ποσοστό τους πρόκειται για βιβλία που αναφέρονται σε θέματα που αφορούν τα δικαιώματα των LGBTQ ατόμων και τις φυλετικές ανισότητες. Μεταξύ των απαγορευμένων βιβλίων συγκαταλέγονται τα «Γαλάζια μάτια» της Τόνι Μόρισον, η «Ιστορία της θεραπαινίδας» της Μάργκαρετ Ατγουντ, το «Milk and honey» της εξαιρετικά δημοφιλούς στους νέους instapoet Ρούπι Κορ, ενώ πριν από ένα μήνα σε μια σχολική περιφέρεια της Φλόριντα απαγορεύτηκαν συγκεκριμένα αποσπάσματα από έργα του Σαίξπηρ.
Ο Ρούσντι προειδοποιεί
Οι βιβλιοθηκονόμοι (κάποιοι έχουν δαιμονοποιηθεί ως άμεσα υπεύθυνοι για το «κακό») και οι εκπαιδευτικοί προειδοποιούν σχετικά με τον κίνδυνο που κρύβεται πίσω από τέτοιες πρακτικές. Πριν από λίγες μέρες ο Σαλμάν Ρούσντι σε ομιλία του, η οποία προβλήθηκε μέσω βίντεο στο πλαίσιο της Εθνικής Συνόδου Κορυφής για την Πρώτη Τροπολογία (του συντάγματος των ΗΠΑ), μίλησε για τις απαγορεύσεις κάνοντας λόγο για απομάκρυνση των Αμερικανών Ρεπουμπλικάνων από τις δημοκρατικές αξίες και προειδοποίησε για την απειλή του απολυταρχισμού παγκοσμίως. «Αν με ρωτούσατε πριν από 10 ή 20 χρόνια, πιθανότατα θα έλεγα ότι τα κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζει η ελευθερία της έκφρασης πηγάζουν από τον θρησκευτικό εξτρεμισμό» είπε ο Ρούσντι. «Νομίζω ότι πλέον αντιμετωπίζουμε έναν άλλο παλιό εχθρό, που είναι ο αυταρχισμός. Θεωρώ ότι υπάρχει πραγματική άνοδος των αυταρχικών κινημάτων σε όλο τον κόσμο, της λαϊκίστικης αυταρχικής δημαγωγίας» πρόσθεσε ο συγγραφέας, ο οποίος μόλις πριν από ένα χρόνο δέχτηκε επίθεση από φανατικούς ισλαμιστές που παραλίγο να του κοστίσει τη ζωή.
Τι σημαίνει όμως η απαγόρευση των βιβλίων για τις επόμενες γενιές; Και για ποιο λόγο οι γονείς θέλουν τα παιδιά τους να μένουν ημιμαθή; Αν τα παιδιά δεν διαβάσουν για τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ, για τη ζωή στα γκέτο, για την κοινωνική και οικονομική ανισότητα που προκύπτει από τις φυλετικές διαφορές, για τις επιθέσεις σε ανθρώπους που έχουν διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό, τότε όλα αυτά απλώς δεν θα έχουν συμβεί. Σε μια κοινωνία στην οποία υπάρχει μόνο ό,τι καταγράφεται, αυτονόητα αυτό που δεν καταγράφεται δεν εγγράφεται στη συλλογική μνήμη, άρα θεωρείται μη γενόμενο.
Ακόμη μία τάση που παρατηρείται, εξίσου πρόσφατη και αυτή, είναι η στρογγυλοποίηση των γωνιών. Πριν από λίγο καιρό μεγάλοι εκδοτικοί, υποκύπτοντας στις πιέσεις «αναγνωστών ευαισθησίας», δηλαδή επαγγελματιών των ίδιων των εκδοτικών οίκων, προχώρησαν σε «διορθώσεις» λέξεων στα βιβλία της Αγκαθα Κρίστι, του Ρόαλντ Νταλ και του Ιαν Φλέμινγκ. Λέξεις που αφορούσαν για παράδειγμα φυλετικούς χαρακτηρισμούς ή σχόλια για το φύλο που σήμερα θεωρούνται ρατσιστικά ή ενοχλητικά – με αναχρονιστική ματιά, βέβαια. Πλέον ό,τι έχει γωνίες στρογγυλοποιείται για να μη βγάζει από το comfort zone τον αναγνώστη, τον οποίο αντιμετωπίζουν ως αυριανό καταναλωτή κι όχι ως πολίτη.
Η ιστορία γράφεται στη συγκεκριμένη περίπτωση από τους λευκούς συντηρητικούς Αμερικανούς που πιθανότατα θεωρούν ότι στον κόσμο αυτό θα έπρεπε να υπάρχουν μόνοι τους – οι υπόλοιποι αποτελούν κάποιο είδος θορύβου που καλό θα ήταν να σταματήσει. Και κάπως έτσι όλα όσα κάποτε περιέγραφαν ως δυστοπία ο Τζορτζ Οργουελ, ο Ρέι Μπράντμπερι, ο Αλντους Χάξλεϊ και η Μάργκαρετ Ατγουντ δεν μας γνέφουν απλώς από το μέλλον. Είναι εδώ και έχουν καταλάβει την καθημερινότητά μας.