Η άνοδος της θερμοκρασίας στις βορειότερες περιοχές του πλανήτη αποκαλύπτει νέο ορυκτό πλούτο και δημιουργεί καινούργιους εμπορικούς δρόμους.
Η όποια δραστηριότητα στην Αρκτική καταγραφόταν μέχρι σήμερα σε χαμηλά επίπεδα εξαιτίας του πολικού ψύχους και των αδιαπέραστων στρωμάτων πάγου. Εντούτοις, η υπερθέρμανση του πλανήτη μοιάζει σαν να ξεκλείδωσε το κουτί της Πανδώρας στην περιοχή απελευθερώνοντας το πλούσιο σε πρώτες ύλες υπέδαφός της, μια νέα εμπορική οδό και κατ’ επέκταση και τον αγώνα δρόμου για την ηγεμονία.
Ήδη Ρωσία και ΗΠΑ μεγαλώνουν το στρατιωτικό αποτύπωμά τους στην περιοχή. Η μεν Ρωσία έχει δημιουργήσει στρατιωτικές βάσεις σε ακατοίκητα νησιά της Αρκτικής και πρόσφατα πραγματοποίησε θεαματικές ασκήσεις στον αρκτικό πάγο. Οι δε ΗΠΑ μέσω του ΝΑΤΟ εκτελούν ασκήσεις μικρότερης κλίμακας και βρίσκονται σαφώς πιο πίσω στην κούρσα της Αρκτικής.
Η δημογραφία, η κλιματική αλλαγή και οι πρώτες ύλες
Στην Αρκτική σήμερα ζουν περίπου 4.000.000 κάτοικοι οι οποίοι κατανέμονται σε οκτώ χώρες (ΗΠΑ, Καναδάς, Ρωσία, Φινλανδία, Δανία, Νορβηγία, Ισλανδία και Σουηδία). Οι γηγενείς πληθυσμοί αποτελούν το 1/3 των κατοίκων της Αρκτικής. Σε αυτούς συγκαταλέγονται οι γνωστοί Σάμι (Λάπωνες) και Ινουίτ (Εσκιμώοι).
Παράλληλα, στους αρκτικούς παγετώνες «κρύβεται» σχεδόν το 1/4 του παγκόσμιου πετρελαίου, αερίου και μεταλλευμάτων. Η γεωλογική υπηρεσία των ΗΠΑ (USGS) υπολογίζει ότι οι πόροι που είναι «κλειδωμένοι» στον Αρκτικό Κύκλο συνιστούν το 22% των ανεξερεύνητων πόρων.
Η δυναμική της κλιματικής αλλαγής έχει αυξήσει τη θερμοκρασία κατά 1,9 βαθμό Κελσίου την τελευταία τριακονταετία, συμβάλλοντας στην επιτάχυνση των εξελίξεων.
Ο νέος αρκτικός εμπορικός δρόμος
Η πιο άμεση και πιο σημαντική αλλαγή στην Αρκτική είναι η διάνοιξη μιας νέας θαλάσσιας εμπορικής οδού. Με αυτή φουντώνουν οι φιλοδοξίες ότι μπορεί να παρακαμφθεί η «παραδοσιακή» εμπορική θαλάσσια λεωφόρος του Σουέζ.
Υπολογίζεται ότι η νέα διαδρομή θα μικρύνει την απόσταση κατά 40% και θα είναι δύο με τρεις εβδομάδες πιο σύντομη. Αυτήν τη στιγμή η συγκεκριμένη διαδρομή είναι προσπελάσιμη μόλις για δύο μήνες ανά έτος.
Επί της ουσίας υπάρχουν δύο διαδρομές: η βορειοανατολική και η βορειοδυτική. Η πρώτη ανήκει εξ ολοκλήρου στη Ρωσία και ξεκίνησε από την ΕΣΣΔ τη δεκαετία του 1930. Η δεύτερη ανήκει στον Καναδά και εν μέρει στις ΗΠΑ (Αλάσκα). Το 2015 υποστηρίχτηκε από την ολλανδική Υπηρεσία Ανάλυσης Οικονομικής Πολιτικής (CPB) ότι η βορειοανατολική διαδρομή θα είναι δίχως πάγους περίπου το 2030, ενώ το 2040 η διαδρομή θα είναι οικονομικά βιώσιμη σύμφωνα με το Business School της Κοπεγχάγης (2016).
Βέβαια, οι εξελίξεις ενδέχεται να προφτάσουν τις προβλέψεις αφότου τον Αύγουστο του 2017 πραγματοποιήθηκε το πρώτο ταξίδι πλοίου μέσω της βορειοδυτικής διαδρομής χωρίς την υποστήριξη παγοθραυστικών.
Μέχρι πρότινος τα δρομολόγια πραγματοποιούνται από πυρηνοκίνητα παγοθραυστικά, τα οποία αφενός διαθέτουν την ικανή ισχύ να μετακινούνται, αφετέρου δεν χρειάζεται να ανεφοδιάζονται με καύσιμα. Εντούτοις, μόνο η Ρωσία διαθέσει στον στόλο της τον συγκεκριμένο τύπο πλοίων.
Πιθανολογείται ότι μέχρι να λιώσουν εντελώς οι πάγοι στην αρκτική διαδρομή θα κυριαρχήσει ένα υβριδικό μοντέλο στο θαλάσσιο εμπόριο. Το καλοκαίρι θα χρησιμοποιείται η βόρεια θαλάσσια διαδρομή και τις υπόλοιπες εποχές θα χρησιμοποιείται η διαδρομή μέσω Σουέζ.
Το Αρκτικό Συμβούλιο και τα νέα εδάφη
Το Αρκτικό Συμβούλιο δημιουργήθηκε το 1996 και είναι ένα διακυβερνητικό φόρουμ των οκτώ αρκτικών κρατών. Θεωρητικά είναι εκείνο που εποπτεύει και συντονίζει τις όποιες προσπάθειες συνεργασίας ανάμεσα στα κράτη-μέλη. Ωστόσο η μόνη σύμβαση που έχει κυρωθεί είναι η Αρκτική Συμφωνία Αναζήτησης και Διάσωσης το 2011.
Στην πραγματικότητα μόνο ο νόμος της Άγριας Δύσης επικρατεί. Οι περιοχές της Αρκτικής εξαιτίας των πάγων και του πολικού ψύχους είναι εν πολλοίς ανεξερεύνητες. Τα εδάφη που αποκαλύπτονται από το λιώσιμο των πάγων δεν εμπίπτουν σε κρατική κυριαρχία. Άρα μπορούν να τοποθετηθούν και σημαίες ώστε να κατοχυρωθεί το νέο έδαφος, όπως και την εποχή των εξερευνήσεων και του ιμπεριαλισμού.
Θεωρητικά τα πέντε κράτη με θαλάσσιο μέτωπο στον Αρκτικό ωκεανό (ΗΠΑ, Ρωσία, Καναδάς, Νορβηγία και Δανία) έχουν προβλέψει αυτό το ενδεχόμενο και υπέγραψαν το 2008 τη Διακήρυξη του Ιλούλισατ, με την οποία δεσμεύονται στην ειρηνική συνύπαρξη. Η παραπάνω διακήρυξη υπογράφηκε έπειτα από τη ρωσική τοποθέτηση σημαίας το 2007 στην κορυφογραμμή Λομονόσοφ στον Βόρειο Πόλο. Ωστόσο, όσο ο νέος Ψυχρός Πόλεμος εντείνεται τόσο θα διευρύνονται οι δυναμικές του ανταγωνισμού για νέα εδάφη.
Το κράτος που ελέγχει τα νέα αυτά εδάφη έχει το δικαίωμα να επεκτείνει την ΑΟΖ του βάσει του διεθνούς δικαίου της θάλασσας. Μάλιστα η Ρωσία βρίσκεται σε νομική αντιπαράθεση με τον Καναδά και τη Δανία για το κυριαρχικό καθεστώς της κορυφογραμμής Λομονόσοφ.