Μόλις δύο χιλιόμετρα από το Αρχαίο Θέατρο_x000D_
Επιδαύρου, στο Λυγουριό Αργολίδας, βρίσκεται το εργαστήριο μιας σπάνιας πλέον_x000D_
τέχνης· για σχεδόν σαράντα χρόνια το σκληρό ξύλο από κούτσουρο ερείκης_x000D_
μεταμορφώνεται σε πίπες καπνού στα χέρια του Γιώργου Στεφάνου, του μοναδικού_x000D_
πλέον μάστορα του είδους στην Ελλάδα.
Οι καπνοσύριγγες που δημιουργεί έχουν την αδιαμφισβήτητη αξία του χειροποίητου, ενώ η τέχνη που ασκεί με επιμονή και μεράκι εδώ και μισό αιώνα είναι αφιερωμένη στην άρτια κατασκευή προς όφελος της απόλαυσης ενός ψαγμένου καπνιστή.
Στο ισόγειο του πατρικού σπιτιού του στα Γιαννουλέικα –ένα μικρό χωριό εφτά χιλιόμετρα πιο πέρα, πάνω στον παλιό δρόμο για το Ναύπλιο– όπου λειτουργεί το παλιό εργαστήριό του από το 1981 έως σήμερα, παράλληλα με το νεότερο που διατηρεί πλέον μαζί με τους δυο γιους του στο Λυγουριό, η ατμόσφαιρα μαρτυρά το πάθος για τη δουλειά του, δουλειά σπάνια και εντέλει σκληρή, για ένα αντικείμενο που έχει τις ρίζες του στα βάθη των αιώνων.
Ο Γιώργος Στεφάνου έκλεισε φέτος 50 χρόνια σε αυτήν τη δουλειά. Φτιάχνει πίπες μισό αιώνα – από το 1968, όταν έμαθε τα μυστικά τους στον Καναδά όπου ως μετανάστης εργάστηκε στο εργοστάσιο Brigham MFG σε όλα τα στάδια της παραγωγής. Το 1980 αποφάσισε να επιστρέψει στην Ελλάδα και να ιδρύσει τη δική του επιχείρηση.
Σήμερα το μοναδικό πλέον στην Ελλάδα εξειδικευμένο εργαστήριό του είναι ξακουστό σε όλο τον κόσμο. Απανταχού φιλότεχνοι που καταφτάνουν στην Επίδαυρο, συντελεστές παραστάσεων αλλά και περαστικοί τουρίστες, εραστές του καπνού, Ελληνες και ξένοι, Ευρωπαίοι, Ασιάτες, Αμερικανοί, Αυστραλοί, τον επισκέπτονται για να ψωνίσουν και να τον χαιρετήσουν κάθε φορά που επισκέπτονται το θέατρο, όπως λέει ο ίδιος στο Documento. Συναντήσαμε τον μάστορα στο εργαστήριο του και μας διηγήθηκε την ιστορία του.
Αναζητώντας την πρώτη ύλη στην Ελλάδα
Πήγα στο Τορόντο το ’68, είκοσι δύο χρόνων. Βρήκα δουλειά σε ένα εργοστάσιο που έφτιαχνε πίπες και ζητούσαν έναν εργάτη. Κάθισα εκεί δώδεκα χρόνια και έμαθα τη δουλειά. Ο,τι φτιάχναμε στον Καναδά το έκανα κι εγώ αργότερα εδώ και το έκανα και καλύτερα. Το ξύλο, το ρείκι, στο εργοστάσιο το προμηθευόμασταν από την Ελλάδα και την Ιταλία. Εμαθα από πού ακριβώς έρχονταν τα ρείκια και σκέφτηκα ότι όταν επιστρέψω θα ξεσηκώσω τη δουλειά. Και έτσι έγινε. Εφερα εργαλεία από εκεί, έμαθα και σε ποιες περιοχές βγαίνουν τα ρείκια και ξεκίνησα τη δουλειά από το βουνό.
Το ρείκι είναι δυόμισι μέτρα θάμνος με ρίζα πολύ σκληρή, κούτσουρο, έτσι το λέμε. Πηγαίνω στο βουνό με τα δυο μου παιδιά – δουλεύουμε πια και οι τρεις μας εδώ, γιατί όλη τη δουλειά την κάνουμε εξαρχής εμείς οι ίδιοι αναζητώντας μόνοι μας την πρώτη ύλη στα δάση της Αρτας, της Ολυμπίας και της Εύβοιας κάθε Οκτώβριο και Νοέμβριο. Είναι δύσκολη, σκληρή δουλειά. Ψάχνεις στο βουνό, βρίσκεις τους θάμνους, κόβεις τα κλαδιά, σκάβεις σωστά τη γη και βγάζεις τη ρίζα. Και πρέπει να τη βγάλεις ακέραιη. Είναι ξύλο που είναι χωμένο στη γη.
Στο πατρικό μου σπίτι στα Γιαννουλέικα, όπου είναι το παλιό εργαστήριο, έχω τα πριόνια με τα οποία κόβω το ξύλο και το καζάνι όπου το βράζω. Οι ρίζες πρέπει να βράσουν στο νερό επί 24 ώρες, αλλιώς το ξύλο θα σκάσει, θα ραγίσει και θα είναι άχρηστο. Μέχρι να το βάλεις στο καζάνι θέλει σκέπασμα με κλαριά από τον ίδιο τον θάμνο ή με ύφασμα που καταβρέχουμε πρωί και βράδυ για να παραμείνει υγρό. Στη συνέχεια το κόβουμε σε μικρά κομμάτια και τα βράζουμε. Οταν βράσει το ξύλο το στεγνώνουμε προσεκτικά μέχρι να «αλαφρώσει» σιγά σιγά. Εχει τα μυστικά του αυτό το ξύλο και θέλει πολλή δουλειά και υπομονή. Αφού στεγνώσει καλά αρχίζουμε να διαμορφώνουμε κάθε κομμάτι με τα σχέδιά μας. Με τα κατάλληλα εργαλεία θα τρυπηθεί, θα σκαλιστεί, θα βαφτεί, θα λουστραριστεί, θα μπει το επιστόμιο, θα γίνει η πίπα.
Στη φυσική μορφή του το ξύλο έχει ανοιχτό χρώμα και νερά. Το κομμάτι που έχει νερά είναι πιο καλό, είναι πιο σκληρό και κάνει καλύτερο κάπνισμα η πίπα που θα φτιάξεις από αυτό το κομμάτι. Γι’ αυτό υπάρχουν και διαφορές στις τιμές. Μπορεί μια πίπα να κάνει 10 ευρώ και μια άλλη να κάνει 100. Με την πείρα που έχω πια αλλά και όσα έμαθα για το συγκεκριμένο ξύλο τότε στο εργοστάσιο του Καναδά καταλαβαίνω με μια ματιά πόσο θα κοστίσει η πίπα που θα βγάλει το κάθε κομμάτι.
Η ελληνική πίπα σε όλο τον κόσμο
Οταν γύρισα στην Ελλάδα και ξεκίνησα αυτήν τη δουλειά το 1981, ήμουν τυχερός γιατί, μέχρι και πριν από τρία χρόνια που φτιάχτηκε ο καινούργιος, ο δρόμος που ερχόταν από το Ναύπλιο για το Θέατρο της Επιδαύρου περνούσε μέσα από τα Γιαννουλέικα και μπροστά από το σπίτι μας. Μόλις έβαλα τις πινακίδες σταματούσαν οι ξένοι απ’ όλο τον κόσμο και είχα δουλειά πολλή. Αλλά και οι Ελληνες που περνούσαν από εδώ και μας ήξεραν αγόραζαν είτε για τον εαυτό τους είτε για συγγενείς τους. Ηθελαν να ψωνίσουν, όπως μας έλεγαν, από την πηγή. Προμηθεύω από την αρχή καταστήματα στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη και σε πολλά νησιά. Πολλοί μάλιστα αγοράζουν με παραγγελίες τηλεφωνικές ή πλέον και από την ιστοσελίδα μας και στέλνουμε τις πίπες ταχυδρομικά σε όλη την Ελλάδα και στο εξωτερικό. Κάποιοι ζητούν συγκεκριμένα σχέδια.
Από περίπου πέντε τόνους ξύλο μπορούμε να κατασκευάσουμε περίπου πέντε χιλιάδες πίπες τον χρόνο, άλλες μικρές και άλλες μεγαλύτερες, αλλά δεν μπορείς να προβλέψεις πόσα κομμάτια θα πουλήσεις. Κάθε χρονιά είναι διαφορετική. Νομίζω ότι ο κόσμος κάπνιζε περισσότερο παλιότερα. Πολλοί το έχουν κόψει τα τελευταία χρόνια και καλά κάνουν γιατί το κάπνισμα βλάπτει. Αλλά κυρίως άλλαξαν τα πράγματα με τον δρόμο. Γινότανε δουλειά με τον τουρισμό. Μπροστά ακριβώς από το μαγαζί περνούσαν όλοι για να πάνε στην Επίδαυρο, χιλιάδες κόσμος κάθε καλοκαίρι. Από τα εκατό διερχόμενα αμάξια τα πέντε σταματούσαν. Τώρα έχει πέσει η δουλειά. Δεν περνάνε πια τουρίστες από εδώ. Ομως έρχονται όσοι μας ξέρουν, παλιοί πελάτες μας. Και στο παλιό και στο καινούργιο εργαστήριο μας βρίσκουν. Ακόμη και κάποιοι που ήρθαν πριν από δέκα χρόνια, αν περάσουν από την περιοχή έρχονται να μας βρουν. Δεν έχω παράπονο. Η δουλειά που κάνουμε είναι σπάνια. Δεν ξέρω αν την έκαναν πολλοί πώς θα ’τανε τα πράγματα. Ο καπνιστής ξέρει ότι θα βρει πια μόνο εμάς.
Η γυναίκα μου η Αγγελική είναι από τα Ιρια, γνωριστήκαμε στον Καναδά. Ημουν τυχερός που παντρεύτηκα γυναίκα από τον ίδιο τόπο και ήθελε και αυτή να γυρίσει στην Ελλάδα. Και πρέπει να σας πω ότι αν δεν είχα αυτήν τη γυναίκα, τίποτε δεν θα είχα κάνει. Δουλεύουμε μαζί από την πρώτη στιγμή. Φτιάχνουμε πολλά σχέδια, από απλά, κλασικά, μέχρι ιδιαίτερα σχήματα και διάφορα μεγέθη για όλα τα γούστα. Γνωρίζουμε όλα τα μυστικά της σωστής κατασκευής χειροποίητης πίπας και η οικογενειακή μας επιχείρηση έχει εξειδικευτεί σε αυτό, όμως δεν σταματάμε να πειραματιζόμαστε για την εξέλιξη των προϊόντων μας έχοντας στον νου μας τη μεγαλύτερη δυνατή απόλαυση του καπνιστή. Κάποια από τα σχέδιά μας είναι μοναδικά, δεν θα τα βρεις πουθενά αλλού σε όλο τον κόσμο. Είναι δικές μας εμπνεύσεις. Τα πιο παράξενα σχέδια σε άλλους αρέσουν και σε άλλους όχι. Οι πελάτες επιλέγουν πάντα εκείνες που ταιριάζουν στην προσωπική τους αισθητική. Εμείς φροντίζουμε για την ποιότητα της απόλαυσής τους.
