Οι συντελεστές της παράστασης μιλούν στο Documento για τον πόλεμο, την ελευθερία και τις μάχες που αξίζει να δώσουμε.
Ο σκηνοθέτης ∆ηµήτρης Καραντζάς παρουσιάζει µια τολµηρή διασκευή των «Περσών» του Αισχύλου στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου. Ο στόχος είναι να ανοίξει µια πραγµατική συζήτηση µε το κοινό πάνω σε ζητήµατα εξουσίας, κοινωνικού κατακερµατισµού και διαχείρισης της ήττας. Με αυτή την αφορµή ο ∆ηµήτρης Καραντζάς και ηθοποιοί της παράστασης µιλούν στο Documento για τα επίκαιρα θέµατα που φωτίζει το έργο του Αισχύλου σε έναν κόσµο γεµάτο µονάρχες και αλαζόνες εξουσιαστές. Στην παράσταση έχουν ενσωµατωθεί κάποια ποιήµατα –κυρίως γυναικών και λογοτεχνών από την Τουρκία και το Ιράν–, ενώ συµµετέχουν και 40 εθελοντές όλων των ηλικιών. Οι «Πέρσες» µπορεί να είµαστε εµείς… Τι θα κάνουµε όταν βρεθούµε αντιµέτωποι µε το ενδεχόµενο της ελευθερίας;
Δημήτρης Καραντζάς (σκηνοθέτης)
Μάχη μπροστά στην ήττα που παραμονεύει
«Γυναίκα που έμεινες χωρίς αφή/ Ακουσε των ανέμων την ταφή». Αυτός ο στίχος του Σεφέρη που έχει προστεθεί στο τρίτο στάσιμο και εκφέρεται από την Αλεξία Καλτσίκη. Είναι ο στίχος που συμπυκνώνει την ήττα και τη μάχη, την ήττα των Περσών του τότε, τη μάχη που έχουμε να δώσουμε όλοι οι ζώντες σήμερα μπροστά στην ήττα που παραμονεύει. Ενας κρίσιμος αγώνας επιβίωσης, ένας κρίσιμος σπαραγμός με τον οποίο μοιάζει να πρέπει να συμφιλιωθούμε. Ενας ήχος συριστικός που φέρνει ο αέρας, ο ήχος των νεκρών που πεθαίνουν δίπλα μας, που πεθαίνουν δίπλα στους Πέρσες. Ενας λαός πιστός, όπως τόσες φορές αναφέρεται στο έργο του Αισχύλου, περνάει από την τυφλή πίστη στην αμφιβολία, την εξέγερση και κατόπιν στο αδιέξοδο και στον αλληλοσπαραγμό.
Μια κοινωνία απολύτως δομημένη ως πιστή στη μοναρχία, μπροστά στον αφανισμό των δικών της αρχίζει να αμφισβητεί και να ταρακουνάει τα θεμέλια του πολιτεύματος. Αρχίζει να φαντασιώνεται την ελευθερία, να προτείνει την ανυπακοή, να διεγείρεται από την ιδέα της εξέγερσης, να ονοματίζει πλέον ως υπεύθυνο τον βασιλιά και όχι τη μοίρα ή τον θεό. Μια κοινωνία προδομένη από τα λάθη της πολιτικής εξουσίας της μοιάζει μετέωρη και οργισμένη, μια κοινωνία που έχει να διαχειριστεί την αλαζονεία και φιλαυτία των πολιτικών αρχηγών της ενώ έχει να θρηνήσει όλο τον λαό της οδηγείται σε έκρηξη, η οποία φανερώνει με πολύ πικρό τρόπο το ανέφικτο του κοινωνικού συμβολαίου.
Διά στόματος των πολιτικών αρχηγών της (Ατοσσα, Δαρείος, Ξέρξης) η κοινωνία μοιάζει να έχει απολέσει τον στόχο της, να έχει απολέσει την αξία των ανθρώπων της όταν μοναδικός της στόχος είναι η διατήρηση της εξουσίας με όποιο κόστος. Ο Αισχύλος γράφει μια σπουδαία και βαθιά παραβολή όχι στενά για τη μοναρχία, αλλά για την έπαρση που ελλοχεύει σε κάθε πολίτευμα που μοιάζει να διεγείρεται από τον επεκτατισμό αγνοώντας τους ανθρώπους. Ισως γι’ αυτό και το έργο είναι γεμάτο ονόματα ανθρώπων, ονόματα νεκρών – που δεν είναι πια αριθμοί αλλά καρφιά και οδύνη για κάθε απώλεια. Πολλές φορές αναρωτιέμαι αν αυτό το έργο γράφτηκε πραγματικά τόσες χιλιάδες χρόνια πίσω ή σήμερα, αναρωτιέμαι αν αφορά τους Πέρσες, εμάς ή οποιονδήποτε άλλο λαό που παλεύει να διατηρήσει την ελπίδα του σ’ αυτή την παγκόσμια κρίσιμη στιγμή. Αυτό για το οποίο είμαι βέβαιος είναι ότι πρόκειται για μια ωδή στον ανθρωπισμό και στην αξία του διαλόγου και μια οξύτατη κριτική στην όποιου είδους μοναρχία που πολλές φορές γύρω μας έχει τον μανδύα της δημοκρατίας και του «πολιτισμού».
Μάνος Πετράκης (ηθοποιός)
Η εξουσία αδιαφορεί για το πένθος
Οι «Πέρσες» είναι η πρώτη σωζόμενη τραγωδία και το βασικό της θέμα περιστρέφεται γύρω από τη διαχείριση της ήττας και του πένθους που έχει προκαλέσει η απόλυτη καταστροφή. Είναι η μοναδική τραγωδία που βασίζεται σε ένα ιστορικό γεγονός και πηγάζει από την πραγματικότητα και όχι από τη μυθολογία. Εχει τρομακτικό ενδιαφέρον το γεγονός ότι ο Αισχύλος πολέμησε στη ναυμαχία της Σαλαμίνας και επέλεξε έπειτα από οκτώ χρόνια να πει μια ιστορία για τους ηττημένους, γι’ αυτούς που καταστράφηκαν ολοκληρωτικά. Κάθε φορά που έρχομαι αντιμέτωπος με το έργο συγκινούμαι πολύ βαθιά με αυτή την επιλογή.
Στη δική μας παράσταση με γοητεύει ότι δεν συναντάμε πια τους γέροντες πιστούς του βασιλιά αλλά τον λαό των Περσών. Στον χορό συμμετέχουν άτομα όλων των ηλικιών, άντρες και γυναίκες. Ενας λαός που παρέμεινε πιστός στην εξουσία και τη μοναρχία χάνει κάθε πίστη μετά την απόλυτη καταστροφή και αμφισβητεί τον τρόπο ζωής και συγκρότησης της κοινωνίας. Οι Πέρσες έχουν γνωρίσει μόνο την απόλυτη μοναρχία. Δεν έχουν σκεφτεί ποτέ ένα διαφορετικό τρόπο κοινωνικής συμβίωσης. Κάποια στιγμή αναπτύσσεται ένας διάλογος ανάμεσα στον λαό και την Ατοσσα, κατά τη διάρκεια του οποίου αποκαλύπτεται ότι υπάρχουν κοινωνικά μοντέλα στα οποία δεν κυριαρχεί ο πλούτος. «Και ποιον έχουν βασιλέα και αρχιστράτηγο στην Αθήνα;» ρωτάει η Ατοσσα. «Εκεί δεν είναι δούλοι και υπήκοοι κανενός» απαντάει ο λαός. Η κοινωνία έρχεται για πρώτη φορά αντιμέτωπη με τη δημοκρατία. Δεν ξέρει πώς λειτουργεί, αντιλαμβάνεται όμως ότι έχει αποτέλεσμα. Στην αρχή ο λαός εμφανίζεται πιστός στον βασιλιά, στην πορεία ωστόσο αρχίζει να αμφιβάλλει και να σκέφτεται να παραβεί τους νόμους και την υπακοή στον μονάρχη και να αρχίσει να μιλάει ελεύθερα.
Ο λαός περιμένει για αρκετούς μήνες μια καταστροφή. Αυτή η αναμονή για ένα κακό που έρχεται μου φέρνει στο μυαλό την κατάσταση που βιώνουμε στις μέρες μας. Η εξουσία αδιαφορεί για το πένθος που προκαλεί η απώλεια μιας ολόκληρης γενιάς και ενδιαφέρεται μόνο για την αναπαραγωγή της ύπαρξής της. Η Ατοσσα αγνοεί προκλητικά τον χαμό πολλών ανθρώπων και δεν διστάζει να παραδεχτεί ότι ενδιαφέρεται μόνο για το παιδί της. «Είτε νικήσει είτε χάσει, θα είναι και πάλι βασιλιάς στη χώρα αυτή» λέει. Ολα τα παραπάνω μου θυμίζουν την πραγματικότητα γύρω μας.
Θεοδώρα Τζήμου (ηθοποιός)
Αξίζει να πολεμήσουμε για την ελευθερία
Θα ξεκινήσω με κάτι αυτονόητο, δηλαδή ότι ήδη υπάρχει ένας πόλεμος που βρίσκεται σε εξέλιξη μες στην Ευρώπη. Η πάλη για το ιδανικό της ελευθερίας αποτελεί κομμάτι της ανθρώπινης φύσης. Δεν πιστεύω σε μια ιδανική έννοια της ελευθερίας. Τα όριά της είναι συνεχώς διαπραγματεύσιμα σε σχέση με την κοινωνία και την εποχή που ζούμε. Η ελευθερία και η μάχη για να την κατακτήσουμε αναπλάθονται συνεχώς ανάλογα με τα δεδομένα. Η αντίσταση προς τους θεσμούς και τις εξουσίες είναι καθημερινό βίωμα σε συλλογικό αλλά και προσωπικό επίπεδο.
Η δική μας παράσταση φωτίζει μια συνθήκη σύγχρονη και την ίδια στιγμή πανανθρώπινη. «Μάχες και μάχες, κουράστηκες πια» είναι η φράση που για μένα συμπυκνώνει ολόκληρο το νόημα. Μια συνθήκη που συναντάω καθημερινά από τη στιγμή που θα βγω από το σπίτι μου και θα έρθω αντιμέτωπη με τη δική μου ηθική και τις δικές μου μάχες. Οι «Πέρσες» δεν αντιλαμβάνονται τι είναι η ελευθερία. Καμιά φορά όμως αξίζει η μάχη από μόνη της. Κάπως πρέπει να συνεχίσεις να ζεις.
Αινείας Τσαμάτης (ηθοποιός)
Ο χορός των εξεγερμένων
Οι «Πέρσες» δεν μπορούν να διαβαστούν μακριά από αυτό που επιβάλλουν η σημερινή συνθήκη και οι εξελίξεις στον σύγχρονο κόσμο. Πρόκειται δυστυχώς για μια διαχρονική κατάσταση. Δεν νομίζω ότι αυτός ο πλανήτης έχει «ξεκουραστεί» ποτέ από πολέμους και πολεμικές συρράξεις. Το αντιπολεμικό στοιχείο είναι πολύ βαθύ στο έργο του Αισχύλου. Στη δική μας παράσταση εξετάζουμε την κοινωνική διάσταση του πολέμου αλλά και την πολιτική πτυχή της εξουσίας. Αυτό το έργο αποτελεί για μας μια ανοιχτή συζήτηση. Είναι ένας διάλογος για το πώς μπορεί ο άνθρωπος να διαχειριστεί την οποιαδήποτε εξουσία που του επιβάλλεται. Η κοινωνία των Περσών βρίσκεται αντιμέτωπη με τη μοναρχία. Η συγκεκριμένη συνθήκη δεν απέχει πολύ από τον κόσμο που ζούμε σήμερα. Οσο κι αν περηφανευόμαστε ότι έχουμε δημοκρατία, γνωρίζουμε ότι η εξουσία και οι κρίσιμες αποφάσεις περνούν συνήθως από έναν άνθρωπο. Υπάρχουν μονάρχες που λειτουργούν μόνο υπό το πρίσμα της δημοκρατίας.
Μέσα από το έργο προσπαθούμε να διερευνήσουμε τον τρόπο που ενδυναμώνεται η λαϊκή συνείδηση και τις διαδικασίες μέσα από τις οποίες εγγράφεται ένας πόλεμος στο σώμα της κοινωνίας. Πώς διαχειρίζεται το πλήθος ένα κομμάτι της εξουσίας με το οποίο ενδέχεται να διαφωνεί αλλά δεν έχει τη φωνή και τη δύναμη να το εκφράσει; Ο χορός έχει χαρακτηριστικά που διαφοροποιούνται αρκετά από το έργο του Αισχύλου. Οι συμμετέχοντες δεν είναι συμβουλάτορες της εξουσίας, αλλά έχουν τη δική τους φωνή εκφράζοντας διαφορετική γνώμη και άποψη. Προσπαθούν να συνειδητοποιήσουν και να διαχειριστούν την ελευθερία τους και παραδέχονται ότι ύστερα από έναν πόλεμο που τους κατέστρεψε δεν μπορούν να διατηρήσουν πια την πίστη τους στον μονάρχη.
Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι αυτήν τη στιγμή εξελίσσεται στην Ουκρανία ένας πόλεμος που δεν λέει να κοπάσει. Υπάρχει ένας ηγεμόνας που δεν θα σταματήσει μέχρι να πετύχει αυτά που θέλει, ενώ το ΝΑΤΟ διεκδικεί από την πλευρά του το δικό του μερίδιο. Η γνώμη μου είναι ότι πρόκειται για έναν ενεργειακό πόλεμο. Είναι ένας κύκλος του καπιταλισμού μέσα από τον οποίο το σύστημα επιχειρεί να καταστρέψει κάτι για να αρχίσει ξανά η αγορά να κινείται. Ο λαός γνωρίζει πολλά για τα όπλα και ξεχνάει τα ονόματα των νεκρών του πολέμου. Θα πρέπει να μας προβληματίσει το γεγονός ότι μαθαίνουμε όλες τις ορολογίες για τους πυραύλους αλλά δεν έχουμε ακούσει ποτέ το όνομα του Γιούρι που πέθανε με μια σφαίρα στο κεφάλι ενώ περπατούσε.
Γιάννης Κλίνης (ηθοποιός)
Τα κέρδη πάνω από τον άνθρωπο
Σαν ένα βασικό χαρακτηριστικό του όρου «κοινωνία» μπορούμε να εστιάσουμε στο σύνολο των ανθρώπων που συνυπάρχουν σε έναν κοινό τόπο ή σε μια ιστορική περίοδο. Εντούτοις, θα πρέπει να αναζητήσουμε τον πυρήνα που λειτουργεί υπό τη σκέπη κοινών πολιτισμικών παραδόσεων ή ακόμη καλύτερα ένα συνεργατικό μοντέλο προς έναν κοινό στόχο. Δυστυχώς στις μέρες μας βιώνουμε έναν κατακερματισμό των βαθύτερων αξιών της κοινωνίας και μάλιστα με τον πιο βίαιο και βάναυσο τρόπο. Ζούμε σε μια εποχή που η κοινωνία μας δοκιμάστηκε ποικιλοτρόπως. Βιώσαμε τη μακρόχρονη οικονομική κρίση, την οποία ακολούθησε μια παρατεταμένη περίοδος πανδημίας, ενώ τώρα βρισκόμαστε στα πρόθυρα μιας νέας οικονομικής αλλά και επισιτιστικής κρίσης.
Δυστυχώς, αντ’ αυτού βιώνουμε την αποξένωση και την απομόνωση ενώ μένουμε εμβρόντητοι σε αυτήν τη δυστοπία. Και φυσικά, όλα αυτά δεν είναι αποκομμένα από τις εκάστοτε πολιτικές που επικράτησαν και εφαρμόστηκαν κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Ο μετασχηματισμός της κοινωνίας από συλλογική εμπειρία σε εξουσιαστική και ατομική επικράτηση ήταν το αποτέλεσμα των ακραίων φωνών του νεοφιλελευθερισμού, υπακούοντας στο μότο «τα κέρδη πάνω από τον άνθρωπο» – τελευταίο πλήγμα ο πόλεμος στην Ουκρανία. Αυτό έχει αποτέλεσμα τη διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, τον διχασμό και την απόγνωση των ανθρώπων, που ανέδειξαν τα πιο ακραία του κομμάτια σαν μια άρνηση στα υπάρχοντα πολιτικά μοντέλα. Οι αξίες πλέον έχουν αντικατασταθεί από το φαινομενικά ατομικό κέρδος. Ο φόβος και η αβεβαιότητα, η φιλοδοξία αλλά και η ματαιοδοξία οδηγούν καθημερινά μεγάλο ποσοστό ανθρώπων στην προσκόλληση στην εκάστοτε εξουσία. Ενα άλλο ποσοστό οδηγείται σε μια σπασμωδικά μιμητική αντίδραση που υπαγορεύεται από τον όχλο και είναι καταδικασμένη στο εφήμερο και το αδιέξοδο.
Η πίστη στην αξία της ανθρώπινης ζωής έχει καταρρεύσει. Καμιά ανώτερη δύναμη δεν μπορεί να την εκτοπίσει. Παρά μόνο η ίδια η φύση, αντιδρώντας στην άμετρη έπαρση του ανθρώπου.
INF0
«Πέρσες» του Αισχύλου. 15 & 16 Ιουλίου, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου