Οπως λέει ο Λεονάρδο Παδούρα, οι «Εντιμοι άνθρωποι» (το πρόσφατο βιβλίο του) είναι η πιο αστυνομική από τις ιστορίες του, καθώς ένιωσε την ανάγκη να γράψει μια novella negra με πολλούς νεκρούς και εγκλήματα όλων των ειδών. Συναντηθήκαμε πριν από λίγο καιρό στο Μεγάλο Αρσενάλι, στο ενετικό λιμάνι των Χανίων. Με το μαύρο πουκάμισό του και τον λευκό του παναμά ξεπρόβαλε από τη μεγάλη πύλη του κτιρίου σαν μορφή που ξεπήδησε από τις σελίδες των βιβλίων του.
Θεωρείται ο σημαντικότερος συγγραφέας της χώρας του, ενώ το έργο του αποτελεί αντιπροσωπευτική τοιχογραφία της κουβανέζικης κοινωνίας και έχει βραβευτεί με την «Πριγκίπισσα των Αστουρίων», ένα από τα σπουδαιότερα λογοτεχνικά βραβεία παγκοσμίως. Η φήμη του ξεπέρασε τα σύνορα της Κούβας με την τετραλογία «Οι τέσσερις εποχές» (το πρώτο βιβλίο «Pasado perfecto» κυκλοφόρησε στα ισπανικά το 1991 και τα αγγλικά το 2007) με κεντρικό ήρωα τον αστυνομικό Μάριο Κόντε – πριν από επτά χρόνια έγινε και τηλεοπτική σειρά σε παραγωγή Netfix. Η μεγάλη επιτυχία τον ώθησε να δημιουργήσει μια ολόκληρη σειρά βιβλίων με αυτό τον χαρακτήρα.
Η δέκατη ιστορία του ντετέκτιβ Μάριο Κόντε κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Καστανιώτη και τοποθετείται στην Αβάνα το 2016, όταν ιστορικά γεγονότα αναστατώνουν τη ζωή της χώρας. Η αστυνομία είναι πολύ απασχολημένη με την επίσκεψη του Μπαράκ Ομπάμα και αδυνατεί να ασχοληθεί με την υπόθεση δολοφονίας ενός πρώην κυβερνητικού στελέχους. Ετσι μπαίνει στο κάδρο ο αγαπημένος (και του ελληνικού κοινού) ντετέκτιβ, ο οποίος γνωρίζει το παρελθόν του νεκρού που υπήρξε λογοκριτής και εκβιαστής καλλιτεχνών τη δεκαετία του 1970. Η δολοφονία του δεν θα είναι η μόνη. Με την ιστορία αυτή συνδέεται απρόσμενα μια άλλη, η οποία εκτυλίσσεται στις αρχές του 20ού αιώνα και αφορά τη ζωή και τη δράση του Αλμπέρτο Γιαρίνι, του μεγαλύτερου μαστροπού της εποχής
Τι συνέβη εκείνες τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα που επηρεάζει μέχρι σήμερα την καθημερινότητα της Κούβας;
Ηταν μια ιστορική στιγμή πολύ ιδιαίτερη. Για πρώτη φορά η Κούβα ήταν ανεξάρτητη δημοκρατία.
Ωστόσο, επενέβη ο στρατός των ΗΠΑ και επιβλήθηκε στη χώρα Αμερικανός κυβερνήτης. Αυτό δημιούργησε αισθήματα πατριωτισμού στους Κουβανούς, οι οποίοι αντιλήφθηκαν ότι η ανεξαρτησία τους δεν ήταν αδιαμεσολάβητη. Ταυτόχρονα η Αβάνα άρχισε να μεγαλώνει και να αποκτά τη φυσιογνωμία της σύγχρονης πόλης. Τότε ήταν που έφταναν τα πρώτα αντικείμενα-σύμβολα του 20ού αιώνα, όπως τα αυτοκίνητα και οι μηχανές ραψίματος. Το σημαντικότερο από αυτά ήταν η λεκάνη της τουαλέτας. Καλλιεργήθηκε και ένας έντονος φόβος σχετικά με την «αποκάλυψη» που θεωρούσαν ότι θα έφερνε ο κομήτης του Χάλεϊ. Σε αυτό το πλαίσιο έδρασε το πιο διάσημο και αγαπητό πρόσωπο εκείνων των χρόνων, ο προαγωγός Αλμπέρτο Γιαρίνι. Η φιγούρα του με καταδιώκει εδώ και χρόνια. Εχω κάνει μεγάλη έρευνα και έχω γράψει πολλά άρθρα για εκείνον. Πλέον ήρθε η στιγμή να γίνει χαρακτήρας μυθιστορήματος. Το βιβλίο δεν είναι μόνο η αφήγηση μιας ιστορίας. Αποτελεί ταυτόχρονα και ένα άσμα αγάπης για την πόλη της Αβάνας.
Οπως όλα σας τα βιβλία άλλωστε. Οι «Εντιμοι άνθρωποι» είναι το δέκατο μυθιστόρημά σας με τον Μάριο Κόντε. Αν υπήρχε στην πραγματική ζωή, θα τον κάνατε παρέα;
Δεν είναι εύκολο διότι είναι παρανοϊκός. Οπως λένε και οι φίλοι του στα βιβλία, πρόκειται για έναν τύπο πολύ απαιτητικό και κτητικό. Ωστόσο είναι έντιμος και υπό αυτό το πρίσμα ίσως θα μπορούσα να παραβλέψω τα ελαττώματά του.
Η μία από τις δύο ιστορίες, εκείνη που αφορά τον Μάριο Κόντε, εκτυλίσσεται στην Αβάνα του 2016, μια ιδιαιτέρως σημαντική χρονιά για την Κούβα.
Το προηγούμενο μυθιστόρημα στο οποίο πρωταγωνιστούσε –η «Διαφάνεια του χρόνου»– ολοκληρώνεται τον Δεκέμβριο του 2014, όταν η Κούβα και οι ΗΠΑ ανακοινώνουν την έναρξη διαβουλεύσεων με στόχο τη βελτίωση των μεταξύ τους σχέσεων. Αυτό σηματοδότησε την έναρξη μιας πολύ έντονης περιόδου σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής στη χώρα, η οποία έφτασε στο αποκορύφωμά της το 2016 με την επίσκεψη του τότε προέδρου των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα και τη συναυλία των Rolling Stones. Η Αβάνα ανέκαθεν υπήρξε πόλη εν βρασμώ και γι’ αυτό αποτελεί πάντα κατάλληλο σκηνικό.
Τι άλλαξε πρακτικά με την επίσκεψη του Μπαράκ Ομπάμα;
Θα έλεγα πως άλλαξαν πολλά, πρωτίστως η ρητορική. Σταμάτησαν οι συζητήσεις που πρότασσαν την επιθετικότητα και δόθηκε χώρος σε άλλες που στόχο είχαν τη συνεργασία και την από κοινού προσέγγιση. Πολλοί τότε ταξίδεψαν από τις ΗΠΑ στην Κούβα και το αντίστροφο. Σκεφτείτε ότι μια μεγάλη αμερικανική αεροπορική εταιρεία είχε καθημερινά δέκα με δώδεκα πτήσεις για την Αβάνα και άλλες πόλεις της Κούβας. Αρχισε να κινείται ο κόσμος και ταυτόχρονα οι ελπίδες.
Πιστεύετε ότι υπήρξε μια πραγματική σύζευξη των δύο λαών μέσα από τη συνάντησή τους σε κουβανέζικο έδαφος έπειτα από τόσες δεκαετίες;
Οι σχέσεις δεν ήταν μόνο επίσημες και τυπικές. Υπήρχε ουσιαστική ανταλλαγή σε πολιτισμικό, ακαδημαϊκό, θρησκευτικό και αθλητικό πλαίσιο. Αξίζει να σημειωθεί πάντως και κάτι άλλο. Υπήρχε μια ολόκληρη γενιά ανθρώπων από τις ΗΠΑ οι οποίοι δεν είχε την ευκαιρία να δουν την Αβάνα όπως την έβλεπαν οι γονείς και οι παππούδες τους. Αρα επισκεπτόμενοι την πόλη αναζητούσαν το σκηνικό των οικογενειακών αφηγήσεων. Αυτό δημιούργησε κάτι σαν déjà vu, μια προσπάθεια αναβίωσης της δεκαετίας του 1950. Και μεταξύ όσων συνέβησαν σε αυτό το πλαίσιο πολλοί Κουβανοί έκοψαν την οροφή των αυτοκινήτων τους ώστε να τα νοικιάζουν στους τουρίστες που ήθελαν να περιηγηθούν στην πόλη.
Ενα από τα ζητήματα του βιβλίου σας είναι οι διώξεις που υπέστησαν αρκετοί διανοούμενοι τη δεκαετία του 1970. Πώς το βιώσατε προσωπικά και τι προεκτάσεις είχε στην εξέλιξη της σκέψης στη χώρα σας;
Ημουν μαθητής στο λύκειο και μετά φοιτητής, οπότε δεν με επηρέασε προσωπικά αυτή η καταστολή. Ωστόσο θυμάμαι ότι η κατάσταση ελέγχου και διώξεων υπήρχε διάχυτη στην ατμόσφαιρα. Κάποιοι συμφοιτητές από τη Σχολή Τεχνών και Λογοτεχνίας όπου σπούδαζα είτε αποβλήθηκαν από το πανεπιστήμιο είτε δικάστηκαν επειδή ήταν ομοφυλόφιλοι ή θρησκευόμενοι. Πολλά πράγματα άλλαξαν από τη δεκαετία του 1980 και μετά, ειδικά στο θέμα της θρησκείας ή του σεξουαλικού προσανατολισμού. Υπήρξαν διώξεις εναντίον διανοούμενων που δεν θεωρούνταν αξιόπιστοι, όμως δεν ήταν τόσο σκληρές όσο εκείνες της δεκαετίας του 1970. Ο έλεγχος και η λογοκρισία παρέμεναν πάντα ίδια γιατί αποτελούσαν θεσμούς του κράτους. Ακόμη και σήμερα ισχύει αυτό. Κανένας θεσμικός κουβανέζικος εκδοτικός οίκος δεν εκδίδει βιβλίο το οποίο δεν θεωρείται κατάλληλο για την πραγματικότητα της Κούβας. Το ίδιο ισχύει και για τον κινηματογράφο, τα εικαστικά και τη μουσική.
Ναι, αλλά έτσι δεν αντιμετωπίζονται σαν ανήλικοι οι πολίτες ενός κράτους;
Το μονοκομματικό πολιτικό σύστημα λειτουργεί ακριβώς έτσι. Εγκαθιδρύει έναν κάθετο έλεγχο σε όλη την κοινωνία. Πραγματικά συμβαίνουν διάφορα πράγματα που σε κάνουν να αναρωτιέσαι αν θεωρούν τους πολίτες παιδάκια. Αυτές τις μέρες κυκλοφορεί ευρέως μια δήλωση της υφυπουργού Αλιείας της Κούβας, η οποία είπε ότι δεν μπορούν να πωληθούν ψάρια στην αγορά της χώρας διότι δεν υπάρχουν ψάρια στη θάλασσα που βρέχει την Κούβα. Αυτή η υφυπουργός ή είναι πολύ κυνική ή θεωρεί ότι όλοι εμείς είμαστε ηλίθιοι. Πρόκειται για πρόσφατο παράδειγμα που μπορεί να σας δώσει μια εικόνα σχετικά με το πώς λειτουργούν τα πράγματα. Κάποιος άλλος αποφασίζει ποια ταινία μπορείς να δεις, ποιο βιβλίο να διαβάσεις, πώς θα ζήσεις την καθημερινότητά σου. Ευτυχώς όμως υπάρχουν κι άλλοι χώροι, εναλλακτικοί, που δρουν παράλληλα και στους οποίους μπορεί κανείς να ενταχθεί και οργανώσει τη ζωή του αλλιώς. Το βιβλίο μου «Εντιμοι άνθρωποι» δεν εκδόθηκε από κανέναν θεσμικό εκδοτικό οίκο στην Κούβα. Κι όμως ο κόσμος το διαβάζει εδώ και ένα χρόνο. Κυκλοφόρησε στην Ισπανία στις 20 Αυγούστου 2022 και την 1η Σεπτεμβρίου υπήρχε ήδη μια πειρατική έκδοση η οποία ανέβηκε στο διαδίκτυο. Αυτή διαβάζουν οι Κουβανοί.
INFO
Το μυθιστόρημα του Λεονάρδο Παδούρα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη σε μετάφραση του Κώστα Αθανασίου, ο οποίος ανέλαβε τη διερμηνεία της συζήτησής μας με τον συγγραφέα που βρέθηκε στην Ελλάδα στο πλαίσιο της συνεργασίας του 2ου Φεστιβάλ Χανίων με το 15ο Ιβηροαμερικανικό Φεστιβάλ ΛΕΑ.
Τα άλλα πέντε βιβλία στα ελληνικά από τη σειρά με τον Μάριο Κόντε
Εκτός από το μυθιστόρημα «Εντιμοι άνθρωποι», από τη σειρά με ήρωα τον Μάριο Κόντε κυκλοφορούν άλλα πέντε βιβλία στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη σε μετάφραση του Κώστα Αθανασίου.
«Μάσκες» (Mascaras, 1997): Το πτώμα ενός δολοφονημένου διεμφυλικού θα γίνει η αφορμή να ξεκινήσει ο Μάριο Κόντε την περιπλάνησή του στους κόλπους της ομοφυλοφιλικής κοινότητας της Κούβας.
«Αντιός, Χέμινγουεϊ» (Adios, Hemingway, 2005): Ενας τυφώνας στην Αβάνα ξεριζώνει ένα αιωνόβιο δέντρο στον κήπο του σπιτιού του Ερνεστ Χέμινγουεϊ κι έτσι αποκαλύπτεται ένα από καιρό θαμμένο πτώμα. Ο Μάριο Κόντε, ο οποίος ακόμη κρατάει στη μνήμη του την ημέρα που ο παππούς του τον πήγε να δει από κοντά τον μυθικό συγγραφέα, αναλαμβάνει να λύσει το μυστήριο του μακάβριου ευρήματος. Τι συνέβη εκείνο το βράδυ του Οκτωβρίου του 1958; Και τι σχέση είχε ο συγγραφέας με την υπόθεση;
«Παρελθόν χαμένο στην ομίχλη» (La neblina del ayer, 2005): Το καλοκαίρι του 2003 ο Μάριο Κόντε μόλις έχει εγκαταλείψει την αστυνομία και ζει πουλώντας παλιά βιβλία. Μεταξύ των πολυκαιρισμένων σελίδων ανακαλύπτει ένα δημοσίευμα για μια τραγουδίστρια των μπολερό η οποία εξαφανίστηκε εν μια νυκτί. Η αναζήτησή του θα τον οδηγήσει στις περιβόητες γειτονιές της Αβάνας.
«Αιρετικοί» (Herejes, 2013): Ο Μάριο Κόντε προσπαθεί να καταλάβει πώς σκέφτεται και λειτουργεί ο κόσμος γύρω του, ένας κόσμος που πλέον δεν καταλαβαίνει, καθώς έχουν αλλάξει οι κώδικες συμπεριφοράς. Η ιστορία αυτή συνδέεται με εκείνη ενός Εβραίου ζωγράφου ο οποίος θητεύει δίπλα στον Ρέμπραντ και με εκείνη του πλοίου «Σεντ Λούις» το 1939, στο οποίο όλες οι χώρες της αμερικανικής ηπείρου αρνήθηκαν να αγκυροβολήσει, με αποτέλεσμα εκατοντάδες Εβραίοι που μετέφερε να αναγκαστούν να επιστρέψουν στην Ευρώπη και να θανατωθούν από τους ναζί.
«Η διαφάνεια του χρόνου» (La transparencia del tiempo, 2018): Ο Μάριο Κόντε πλησιάζει τα εξήντα, βιώνει την κρίση της μέσης ηλικίας και καλείται να λύσει το μυστήριο της εξαφάνισης του αγάλματος μιας μαύρης Παρθένου. Θα βρεθεί να ξετυλίγει την άκρη του νήματος ενός πολυπλόκαμου κυκλώματος εμπόρων και συλλεκτών τέχνης.
