Με τη στροφή στην ηλεκτροκίνηση η ζήτηση του σπάνιου μετάλλου αυξήθηκε, οι παραγωγές χώρες προχωρούν σε κρατικοποιήσεις, ενώ οι πολυεθνικές ξεσπαθώνουν υπέρ της ελεύθερης αγοράς.
Με την οικονομική κρίση μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία και την πανδημία να έχει αναγκάσει τις αναπτυσσόμενες χώρες να αναζητούν λύσεις για αύξηση των δημόσιων εσόδων, μια σειρά από χώρες της Λατινικής Αμερικής έχουν προχωρήσει σε επανεθνικοποίηση των στρατηγικών αποθεμάτων σπάνιων γαιών και μεταλλευμάτων. Στα δυτικά Μέσα η τάση αυτή έχει χαρακτηριστεί –κάπως νεοφιλελεύθερα– «εθνικισμός των φυσικών πόρων» (resource nationalism), αφού οι εθνικοποιήσεις αντιβαίνουν στη λογική της ελεύθερης αγοράς αλλά και επειδή τις περισσότερες φορές γίνονται σε βάρος κάποιας δυτικής πολυεθνικής.
Στο βιβλίο του «Η κατάρα του πετρελαίου» ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας Μάικλ Ρος αναφέρει ότι χώρες πλούσιες σε ορυκτά αποθέματα δεν επωφελούνται από τον πλούτο τους όσο θα περίμενε κανείς, ενώ είναι πιο πιθανό να βιώνουν εκπτώσεις στη δημοκρατία, λιγότερα δικαιώματα και λιγότερη ισότητα. Ολως… παραδόξως, οι χώρες αυτές τείνουν να βρίσκονται στην πλανητική περιφέρεια, καθώς τέτοια προβλήματα δεν παρατηρούνται σε χώρες όπως ο Καναδάς, η Νορβηγία και η Μεγάλη Βρετανία, χώρες ανεπτυγμένες που ανήκουν στη Δύση, ενώ μια από αυτές υπήρξε μεγάλη αποικιοκρατική δύναμη.
Μεγάλο μέρος του προβλήματος εντοπίζεται στη δυτική επεμβατικότητα στις αναπτυσσόμενες περιοχές της υφηλίου. Οι πολυεθνικές εταιρείες συνήθως προσφέρουν τεχνογνωσία για την εξόρυξη του αποθέματος, με τα συμβόλαια πολλές φορές να αποτελούν λεόντειες συμφωνίες υπέρ τους. Αυτό προσπαθούν να αποφύγουν οι χώρες της Λατινικής Αμερικής στην περίπτωση του λιθίου.
Στον έλεγχο του κράτους
Χιλή, Αργεντινή, Βολιβία και Μεξικό έχουν πάνω από το 58% των παγκόσμιων αποθεμάτων του μετάλλου που χρησιμοποιείται στις μπαταρίες των ηλεκτρικών αυτοκινήτων και στους συσσωρευτές ενέργειας σε άλλα ηλεκτρικά οχήματα. Σύμφωνα με τη Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ, οι παραπάνω χώρες μαζί με τη Βραζιλία και το Περού κατέχουν περίπου τους 56 από τους συνολικά 89 εκατ. τόνους λιθίου που εκτιμάται ότι υπάρχουν στο παγκόσμιο υπέδαφος. Αν θα πουλήσουν οι χώρες αυτές ξεχωριστά στον υψηλότερο αγοραστή ή θα κάνουν καρτέλ, όπως οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες με τον ΟΠΕΚ, είναι κάτι που μένει να ιδωθεί.
Η Βολιβία, που σύμφωνα με τη Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ έχει τα μεγαλύτερα αποθέματα λιθίου του κόσμου (21 εκατ. τόνοι), ήταν από τις πρώτες χώρες της περιοχής που εθνικοποίησαν τα αποθέματα λιθίου το 2008, ενώ αργότερα απαίτησε δημόσιο έλεγχο τόσο στην εξόρυξη όσο και στην επεξεργασία του κοιτάσματος. Το Μεξικό εθνικοποίησε το κοίτασμα την περασμένη χρονιά και έχει ανακοινώσει ότι οποιαδήποτε εκμετάλλευσή του θα γίνεται μόνο μέσω επενδυτικών σχημάτων στα οποία την πλειοψηφία θα έχει το κράτος.
Τον περασμένο μήνα η Χιλή έκανε μια ανακοίνωση που τάραξε τα νερά, αφού ανέφερε ότι από εδώ και στο εξής οποιαδήποτε εκμετάλλευση θα γίνεται μόνο εφόσον το κράτος έχει τον έλεγχο κατά τουλάχιστον 51%. Η χώρα είναι η μεγαλύτερη παραγωγός λιθίου της ηπείρου, αφού εξόρυξε πάνω από 200.000 τόνους μεταλλεύματος το 2022. Πολλοί πιστεύουν ότι οι χώρες υπερεκτιμούν τη συμβολή τους στην αναδυόμενη αγορά λιθίου, ενώ οι ελπίδες για πραγματική αλλαγή δεν λείπουν: ο πρόεδρος της Χιλής Γκαμπριέλ Μπόριτς είπε ότι ο κρατικός έλεγχος «είναι η καλύτερη πιθανότητα που έχουμε για να μεταβούμε σε μια βιώσιμη και ανεπτυγμένη οικονομία».
Στην Αργεντινή τα πράγματα είναι διαφορετικά αφού, παρά την ύπαρξη δημόσιας εταιρείας, η εκμετάλλευση του αποθέματος γίνεται κατά κύριο λόγο από ιδιώτες. Εχοντας στόχο τη βραχυπρόθεσμη εισροή δολαρίων από την εξαγωγή λιθίου, έχει προσελκύσει εταιρείες τόσο από τον Καναδά όσο και από την Κίνα, εκτιμάται ότι έχει προσελκύσει επενδύσεις ύψους 4 δισ. δολαρίων με παραχωρήσεις που συνοδεύονται με κρατικές εγγυήσεις, ενώ ζητά μόνο 3% για δικαιώματα χρήσης.
Ματαιότης ματαιοτήτων;
Το 1972 στην ταινία του Βέρνερ Χέρτσογκ «Αγκίρε, η μάστιγα του θεού» βλέπουμε τον Κλάους Κίνσκι να επιδίδεται σε ένα μάταιο κυνήγι χρυσού, επιστρατεύοντας τρομακτικά δυσανάλογα μεγάλους πόρους ως προς το τελικό αποτέλεσμα, και πολλοί φοβούνται ότι το ίδιο μπορεί να γίνει και με το κρατικοποιημένο λίθιο της Λατινικής Αμερικής.
Ως αποτέλεσμα της μεταστροφής στην πράσινη ενέργεια, οι τιμές του λιθίου έχουν εκτοξευτεί στα ύψη, αφού αυξήθηκαν κατά περισσότερο από έντεκα φορές τα τελευταία δύο χρόνια: από 6.000 δολάρια ανά τόνο τον Μάρτιο του 2020 σε περισσότερα από 70.000 δολάρια στην κορύφωσή τους το 2022!
Στο βιβλίο του Μάικλ Ρος που αναφέραμε παραπάνω υπογραμμίζεται ότι οι χώρες που βασίζουν τα έσοδά τους σε ορυκτά (κυρίως πετρέλαιο) τείνουν να μην είναι και τόσο υπόλογες στους πολίτες, αφού η λειτουργία τους δεν εξαρτάται από τους φόρους τους. Οι χώρες με λίθιο δεν… κινδυνεύουν να εκπέσουν σε τέτοιου είδους δημοκρατική διολίσθηση, αφού το μεγαλύτερο μέρος των κερδών της βιομηχανίας λιθίου προέρχεται από μια μακρά αλυσίδα αξίας που δημιουργεί μπαταρίες λιθίου. Οι χώρες που απλώς εξάγουν λίθιο είναι πιθανό να έχουν περιορισμένα κέρδη. Παράλληλα υπάρχει σημαντικό περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος στην παραγωγή λιθίου, αφού το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής της Λατινικής Αμερικής προέρχεται από εύθραυστα οικοσυστήματα. Η εξόρυξη λιθίου σχετίζεται με ανησυχίες για μόλυνση των τοπικών υδάτινων λεκανών.
