Οι προβολές έξι ταινιών του αμερικανού σκηνοθέτη Στάνλεϊ Κιούμπρικ στο Cinobo Πατησίων είναι το καλύτερο μεθεόρτιο δώρο για τους σινεφίλ.
Το αφιέρωμα στον Στάνλεϊ Κιούμπρικ ξεκίνσε χθες με την προβολή του κύκνειου άσματός του, «Μάτια ερμητικά κλειστά». Η 13η ταινία του Αμερικανού σκηνοθέτη –της οποίας το τελικό μοντάζ μάλλον δεν ολοκλήρωσε ο Κιούμπρικ καθώς τον πρόλαβε ο θάνατος στις 7 Μαρτίου 1999– βασίζεται στο μυθιστόρημα «Traumnovelle» του Aρτουρ Σνίτσλερ και αφορά τη συναισθηματική έκρηξη που προκαλεί σε έναν παντρεμένο η αποκάλυψη μιας ερωτικής φαντασίωσης της γυναίκας του.
Η ταινία, παρότι δεν είναι η καλύτερη του δαιμόνιου Κιούμπρικ (μάλλον αποτελεί την πλέον συντηρητική του), βρίσκει τον στόχο της λόγω της απαράμιλλης συμμετρικής εμμονής του σκηνοθέτη, της πυκνής ατμόσφαιρας μυστηρίου και του ειρωνικού ιδεογράμματος που σφραγίζεται με την απόλυτα τσεκουράτη φράση που εκστομίζει η Νικόλ Κίντμαν («Let’s fuck») στον απελπισμένο σύζυγό της. Το παρασκήνιο του φιλμ μεγάλο, καθώς η ολοκλήρωσή του έγινε έπειτα από έντονους διαξιφισμούς της Warner με την οικογένεια του θανόντος. Το στούντιο πάντως ανακοίνωσε λίγο μετά τον θάνατο του σκηνοθέτη ότι είχε ήδη παραλάβει από τον Κιούμπρικ μια πρώτη εκδοχή του φιλμ και αυτή παίχτηκε στις αίθουσες χωρίς να γίνει καμιά επέμβαση στο αρχικό μοντάζ του. Η χήρα και οι κόρες του σκηνοθέτη κράτησαν κλειστά τα στόματά τους στην ανακοίνωση αυτή, πυροδοτώντας εκ νέου τις θεωρίες συνωμοσίας.
Η πρώτη μεγάλου μήκους
Σήμερα, Δευτέρα 13 Ιανουαρίου, προβάλλεται στις 20.00 το «Fear and desire», την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του σκηνοθέτη που γύρισε το 1953 και είναι η μόνη από τις δημιουργίες του που ουσιαστικά έχει αποκηρύξει, λόγω της συμβατικής αφήγησής της. Πρόκειται για ένα πολεμικό φιλμ που καταγράφει τις αγωνιώδεις προσπάθειες τεσσάρων Αμερικανών στρατιωτών που βρίσκονται σε εχθρικά εδάφη και αναζητούν σχέδιο διαφυγής. Προκειμένου να επιστρέψουν στη βάση τους, οι φαντάροι αναγκάζονται να σκοτώσουν κάποιους εχθρούς τους. Οταν όμως οι τελευταίοι πέφτουν νεκροί από τα χέρια τους, έντρομοι οι ήρωες βλέπουν στα πρόσωπα των θυμάτων τους τα δικά τους χαρακτηριστικά. Προφανής ο αλληγορικός αντιπολεμικός χαρακτήρας του σεναρίου, θυμίζει επεισόδιο της τηλεοπτικής σειράς μυστηρίου «Η ζώνη του λυκόφωτος» και έχει ειδικό ενδιαφέρον για τους σινεφίλ, καθώς ο σκηνοθέτης έκανε μεγάλες προσπάθειες να εξαφανίσει τις λιγοστές κόπιες του φιλμ, αλλά δεν τα κατάφερε. Το χαμηλού κόστους «Fear and desire» προβάλλεται επίσης στις 14/1 (17.30) και στις 29/1 (18.00).
Ραντεβού στο Διάστημα
Αύριο, Τρίτη 14/1, παίρνει την σκυτάλη η σαγηνευτική «2001, η Οδύσσεια του Διαστήματος», που θα προβληθεί στις 19.00. Η αριστουργηματική εποποιία του Διαστήματος αλλά και της γέννησης της ανθρωπότητας αρχικά είχε διχάσει τόσο το κοινό όσο και την κριτική. Η παραισθησιογόνα υφή ενός έργου βασισμένου στα μοντέρνα και υπερβατικά οπτικά εφέ (αλλά και στη μουσική μεγαλοπρέπεια του Ρίχαρντ Στράους) έκανε αρκετούς να αναρωτηθούν για το νόημα του φιλμ. Ο Ροκ Χάντσον βγήκε από την αίθουσα φωνάζοντας: «Θα μου εξηγήσει κάποιος τι στον διάολο ήθελε να δείξει η ταινία;», ενώ ο ίδιος ο Κιούμπρικ δήλωνε ότι το μυστήριο του φιλμ είναι ανοιχτό σε δεκάδες ερμηνείες. Φυσικά και αυτό το έργο αποτέλεσε απαρχή μερικών θεωριών συνωμοσίας, με πιο δημοφιλή εκείνη που θέλει την περίφημη πρώτη προσσελήνωση να μη συνέβη ποτέ και να ήταν απλώς σκηνοθετημένη από τον Κιούμπρικ.
Το φιλμ, που αποτέλεσε το απόλυτο κινηματογραφικό όραμα του σκηνοθέτη, βασιζόταν σε σενάριο που έγραψε μαζί με τον Αρθουρ Κλαρκ (η βασική ιδέα από το διήγημα «The sentinel» του δεύτερου) και χάρισε το μοναδικό Oσκαρ που κέρδισε στην καριέρα του ο Κιούμπρικ, μόνο που αυτό δεν αφορούσε τη σκηνοθεσία ή το σενάριο. Ηταν η υπογραφή του στα πρωτοποριακά οπτικά εφέ που τον έβαλαν στη λίστα των οσκαρικών νικητών: συνολικά ο Κιούμπρικ βρέθηκε 13 φορές υποψήφιος για το Οσκαρ χάρη στα φιλμ «SOS Πεντάγωνο καλεί Μόσχα», «2001, η Οδύσσεια του Διαστήματος» «Το κουρδιστό πορτοκάλι», «Μπάρι Λίντον» και «Μέταλ τζάκετ». Η σχεδόν δυόμισι ωρών «Οδύσσεια» θα προβληθεί επίσης στις 27/1, στις 21.45.
Αναφορά στο Βιετνάμ
Την Τετάρτη 15/1 και την Πέμπτη 16/1 θα παιχτεί το αντιπολεμικό δράμα του 1987 «Μέταλ τζάκετ» ή «Full metal jacket», όπως είναι ο αυθεντικός τίτλος του. Εδώ συναντάμε την αποκτήνωση του πολέμου και της μετατροπής του ατόμου σε προγραμματισμένη μηχανή θανάτου. Οι πρώτες σεκάνς παρουσιάζουν νεοσύλλεκτους που κουρεύονται γουλί και αποποιούνται σταδιακά τα ανθρώπινα γνωρίσματά τους για να αποκτήσουν τις μαχητικές ικανότητες στη βασική εκπαίδευση (που καλύπτει το πρώτο μισό του φιλμ) και να βουτήξουν στην πολεμική αρένα όπως αποτυπώνεται στο δεύτερο κομμάτι του έργου. Η πολεμική χορογραφία του Κιούμπρικ οργιάζει στο δίπτυχο που έχει ως σημείο αναφοράς τον πόλεμο του Βιετνάμ (το σενάριο βασίζεται στο μυθιστόρημα του Γκούσταφ Χάσφορντ «Born to kill» που ανακάλυψε ο σκηνοθέτης το 1982) και προκαλεί εντύπωση με τη μακάβρια ποιητική της απόδοση.
Πολλοί κριτικοί έκαναν λόγο για αποθέωση της βίας και «ποιητικότητα της φρίκης» (κάτι που είχε συμβεί και με το «Κουρδιστό πορτοκάλι» το 1971), με τον σκηνοθέτη να απαντά όπως και τότε ότι η βία υπάρχει παντού γύρω μας και δεν μπορούμε να την αποφύγουμε, ενώ η πραγματικότητα μπορεί να μας σοκάρει επειδή είναι ακόμη πιο τρομακτική στην αληθινή ζωή απ’ ό,τι στις ταινίες.
Την ίδια μέρα (Πέμπτη 16/1) που παίζεται το «Μέταλ τζάκετ» (η προβολή στις 19.15) θα προβληθεί και η κατά πολλούς πιο τρομακτική ταινία θρίλερ όλων των εποχών. Η περίφημη «Λάμψη», που προβάλλεται στις 21.45, έχει πλούσια μυθολογία από πίσω της αλλά και έναν τρομερό παρασκηνιακό καβγά του σκηνοθέτη με τον συγγραφέα του ομότιτλου μυθιστορήματος, τον Στίβεν Κινγκ, ο οποίος δεν μπορούσε να χωνέψει τις παρεμβάσεις-αλλοιώσεις που έκανε ο σκηνοθέτης στο έργο του. Είναι πάντως υπολογίσιμη και για αρκετούς μελετητές σωστή η άποψη που θέλει την ταινία του Κιούμπρικ ανώτερη του πρωτότυπου βιβλίου, κάτι που φυσικά σπανίως ισχύει στις περιπτώσεις κινηματογραφικών διασκευών διάσημων μυθιστορημάτων.
Το Κακό που παραμονεύει
Από την αρχική σεκάνς όπου o «σκαραβαίος» του ήρωα βάφεται κίτρινος –κι όχι κόκκινος όπως είναι στις σελίδες του Κινγκ– μέχρι και το συμβολικό φινάλε υπάρχουν αμέτρητες σκηνές όπου το όραμα του Κιούμπρικ αποκλίνει από εκείνο του συγγραφέα. Φυσικά τίποτε από όσα συναρπαστικά και φαντεζί έχουν αναλυθεί στο πέρασμα των χρόνων –γεννώντας μέχρι και φιλμ ή βιβλία σαν το «Αλλόκοτο και απόκοσμο» του διανοητή Μαρκ Φίσερ– δεν μπορεί να συγκριθεί με το φινάλε που έφτιαξε στην ταινία του ο Κιούμπρικ, υψώνοντας λάβαρο νίκης στην κόντρα του με τον Κινγκ.
Στο βιβλίο ο σαλεμένος ήρωας καίγεται στο φλεγόμενο ξενοδοχείο προσφέροντας τη συμβολική κάθαρση και εξυγίανση του Κακού. Ομως στην ταινία ο Τζακ Νίκολσον σβήνει παγωμένος στο χιόνι, κάτι που προκάλεσε την οργή του Κινγκ, που έπιασε το τρικ του Κιούμπρικ, ο οποίος απέφυγε την πολυπόθητη κάθαρση βάζοντας απλώς στον… πάγο το Κακό που αναμένεται να ξαναγεννηθεί. Η «Λάμψη» θα προβληθεί επίσης την Τρίτη 28 Ιανουαρίου.
Η ερωτική εμμονή
Τέλος η «Λολίτα» του 1962, πρώτη μεταφορά του εμβληματικού μυθιστορήματος του Ναμπόκοφ στο σινεμά, θα προβληθεί στις 17/1 και στις 23/1. Το ερωτικό πάθος του μεσήλικα καθηγητή Χάμπερτ Χάμπερτ (Τζέιμς Μέισον) για τη 14άχρονη Λολίτα (Σου Λάιον) θα δοθεί από τον Κιούμπρικ ως μια βασανιστική μελέτη πάνω στην απώλεια της αξιοπρέπειας αλλά και ως ελεγεία πάνω στην ερωτική εμμονή. Η ταινία, αν και θεωρείται η τελευταία mainstream του σκηνοθέτη, παρουσιάζει όλα εκείνα τα στοιχεία (περφεξιονισμός, σχολαστικότητα, ακρίβεια, μυστήριο, όραμα, πρόκληση, εναλλαγή φωτός – σκοταδιού κ.ά.) που θα αναπτυχθούν στις επόμενες δημιουργίες του και θα του χαρίσουν τη φήμη του «πλέον επιδραστικού σκηνοθέτη όλων των εποχών».
Το νέο στέκι των σινεφίλ
Το ανακαινισμένο και ανανεωμένο Cinobo Πατησίων μπαίνει δυνατά στη νέα χρονιά με στόχο να γίνει το στέκι των σινεφίλ της Αθήνας. Δεν είναι μόνο το αφιέρωμα στον Στάνλεϊ Κιούμπρικ, αλλά και μια σειρά από ενέργειες-εκδηλώσεις που μας οδηγούν στο παραπάνω συμπέρασμα. Ο μαραθώνιος με τις τέσσερις πρώτες ταινίες του franchise «Alien» (18/1), η προβολή στις 24/1 σε συνεργασία με το podcast The Film Pit του cult «Combat shock» (1984) του Μπάντι Τζιοβινάτσο, η επαναπροβολή στις 17/1–19/1 με αφορμή το «Nosferatu», που παίζεται με επιτυχία αυτές τις μέρες στις ελληνικές αίθουσες, της κλασικής ταινίας τρόμου του Βέρνερ Χέρτζογκ με τίτλο «Νοσφεράτου: Ο Δράκουλας της νύχτας» (1979) και πρωταγωνιστές τους Κλάους Κίνσκι, Μπρούνο Γκανζ και Ιζαμπέλ Ατζανί, καθώς και οι παρουσιάσεις στο πλαίσιο του Midnight Express των «Απόντων» (1996) του Νίκου Γραμματικού και του ιδιοσυγκρασιακού «Στον ασημένιο πλανήτη» (1988) του Αντρέι Ζουλάφσκι, είναι μερικά από τα έργα που κάθε ψαγμένος κινηματογραφόφιλος οφείλει να σημειώσει στην ατζέντα του γι’ αυτό τον μήνα.
