Πώς η υπουργός Πολιτισμού και η κυβέρνηση Μητσοτάκη γύρισαν το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο πολλά χρόνια πίσω.
Οι πρόσφατες παραιτήσεις της γενικής διευθύντριας και του προέδρου του ΔΣ του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (ΕΑΜ), αμφότερων διορισμένων απευθείας από την υπουργό Πολιτισμού, δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Μάλλον με προαναγγελθέντες θανάτους τις παρομοιάζουν όσοι γνωρίζουν ότι εδώ και δύο χρόνια τίποτε δεν βαίνει καλώς στο πρώτο μουσείο της χώρας. Από την πολυδιαφημιζόμενη μετατροπή του νομικού καθεστώτος του μουσείου σε Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ) αυτό που παρακολουθούμε καθημερινά είναι μια απέλπιδα προσπάθεια μη διάλυσης του οργανισμού, ενόψει μάλιστα του δαιδαλώδους έργου της επέκτασής του, άθλος από μόνος του και στις ιδανικότερες συνθήκες. Να όμως που το επιτελικό κράτος του Κυριάκου Μητσοτάκη έβαλε δύο καρπούζια στην ίδια μασχάλη του «μουσείου των μουσείων», όπως αποκαλείται το ΕΑΜ, και μάλιστα τεράστια. Και αλλαγή και επέκταση. Οπως λέμε και λόρδος και κηπουρός.
Η μετάβαση των πέντε μεγάλων μουσείων της χώρας στο νέο θεσμικό πλαίσιο επιβλήθηκε βιαστικά, άκριτα και χωρίς κανέναν σχεδιασμό, με μοναδικό γνώμονα τη βίαιη απόσπασή τους από τον δημόσιο τομέα και τον έλεγχό τους από έναν στενό πυρήνα πρόθυμων εκλεκτών της κυβέρνησης τοποθετημένων στα διοικητικά συμβούλια, πολλοί από τους οποίους δεν έχουν ιδέα από διοίκηση μουσείων. Παρά τις προειδοποιήσεις συλλόγων, ελληνικών και ξένων πολιτιστικών φορέων και επιστημόνων κύρους, τα μουσεία πέρασαν σε μια ιδιότυπη ομηρία με στόχο να μετατραπούν σε όργανα προσωπικών φιλοδοξιών και σε επιχειρηματικούς μοχλούς προσέλκυσης χορηγών, οι οποίοι επιβάλλουν τη δική τους αισθητική, τους δικούς τους συνεργάτες, τους δικούς τους όρους. Ή από την άλλη μετατρέπονται σε ντεκόρ λαμπερών γκαλά, όπως το γαμήλιο πάρτι της κόρης του τέως στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.
Ο «γαλάζιος» πρόεδρος διαλύει το αφήγημα
«Αυτό που συμβαίνει σήμερα δεν θα μπορούσαν να το φανταστούν ούτε οι πιο δριμείς επικριτές της μετατροπής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου σε ΝΠΔΔ. Πρόκειται περί καταστροφής» μας λέει άνθρωπος του χώρου, ο οποίος επιθυμεί να κρατήσει την ανωνυμία του. «Ο νόμος 5021/2023 είναι δυσλειτουργικός, αποσπασματικός, παρεμποδίζει τη διοικητική ομαλότητα και διευρύνει τα διαχρονικά προβλήματα χωρίς να λύνει κανένα νέο. Ο ίδιος ο παραιτηθείς πρόεδρος του ΕΑΜ Δημήτρης Οικονόμου, ο δικός τους άνθρωπος δηλαδή, είπε δημόσια μόλις παραιτήθηκε ότι δεν μπορούσε να κάνει τη δουλειά του με το νυν νομικό καθεστώς. Μεγαλύτερη ομολογία αποτυχίας δεν υπάρχει» συνεχίζει.
Και τι απέγιναν η ευελιξία και η αποδοτικότητα που θα έφερνε ο νέος νόμος απαγκιστρώνοντας τα μουσεία από τη γραφειοκρατία του δημόσιου τομέα, όπως διατυμπανίζουν σε κάθε ευκαιρία η Λίνα Μενδώνη και ο πρωθυπουργός; «Αντί για τρεις υπογραφές τώρα χρειάζονται πέντε για κάθε έγγραφο. Οι διαδικασίες είναι πολύ πιο αργές, χάνεται άπειρος πολύτιμος χρόνος, χάνονται συμμετοχές σε εκθέσεις επειδή δεν συνήλθε εγκαίρως το ΔΣ, οι διαδικασίες κολλάνε, οι αρχαιολόγοι πρέπει να εξηγούν σε μη αρχαιολόγους περί τίνος πρόκειται κάθε φορά προκειμένου να πείσουν τον επιχειρηματία, τον ξενοδόχο, τον λογιστή, τον οικονομολόγο για ζητήματα που δεν γνωρίζουν. Ολα περνάνε από το ΔΣ και μπορεί να χρειαστούν δύο μήνες για μια δουλειά δύο ημερών» μας εξηγεί.
Με όλα όσα λέγονται πλέον καθαρά ακόμη και από τα πιο αρμόδια χείλη, καταρρίπτονται τα fake news της κυβέρνησης περί ομαλής μετάβασης στο νέο καθεστώς την ώρα που τα πέντε μεγάλα μουσεία πέφτουν σε χειμερία νάρκη ακόμη και το κατακαλόκαιρο, με πάνω από τις μισές αίθουσες κλειστές όλο τον χρόνο, χωρίς φυλακτικό προσωπικό, χωρίς καθαριότητα, χωρίς διευρυμένο ωράριο από την αρχή της θερινής περιόδου και χωρίς πωλητήρια εδώ και μήνες.
«Οχι μόνο χάθηκε η ευκαιρία διοικητικού εξορθολογισμού αλλά οι χρόνιες στρεβλώσεις διογκώθηκαν και ο νέος οργανισμός του ΕΑΜ, που εκπονήθηκε με μεγάλη καθυστέρηση, είναι ανισοβαρής με δύο υπερφορτωμένες διευθύνσεις από τις πέντε συνολικά, με ανισομερή καταμερισμό αρμοδιοτήτων και με τη λογική του συμβιβασμού του παλιού με κάποιες παρεμβάσεις που δεν λειτουργούν» λέει αναφέροντας ένα παράδειγμα που βγάζει μάτι: «Τα χάλκινα αγάλματα ακόμα δεν ανήκουν στη γλυπτική αλλά στο τμήμα αγγείων και μεταλλοτεχνίας, όπως παλιά». Χαρακτηριστικό είναι επίσης το ανέκδοτο που κυκλοφορεί και έφτασε στα αυτιά μας. Οτι έτσι και χαλάσει το κλειδί της εξώπορτας το ΕΑΜ θα μείνει κλειστό μέχρι νεωτέρας.
Ενας ένας εγκαταλείπουν το καράβι
Η ηχηρή παραίτηση της γενικής διευθύντριας του ΕΑΜ Αννας-Βασιλικής Καραπαναγιώτου από τη διοίκηση του μουσείου ήταν η τρίτη στη σειρά. Είχε προηγηθεί η αποχώρηση της αντιπροέδρου του ΔΣ Μαρίας Λαγογιάννη-Γεωργακαράκου, επίτιμης διευθύντριας του μουσείου, η οποία σύμφωνα με πληροφορίες μας επιθυμούσε λόγο και ρόλο, αλλά όταν κατάλαβε ότι δεν μπορεί να κάνει πολλά παραιτήθηκε. Ακολούθησε ο πρόεδρος του ΔΣ Δημήτρης Οικονόμου, ο οποίος από το περασμένο καλοκαίρι επιδόθηκε σε σειρά παραιτήσεων που δεν είχαν γίνει αποδεκτές μέχρι πρότινος. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα πάντα με τις πηγές μας, ο κ. Οικονόμου και η κ. Καραπαναγιώτου δεν κατάφεραν να συνεννοηθούν ποτέ μεταξύ τους.
Ο μεν πρόεδρος, o οποίος είναι αρχιτέκτων μηχανικός και έχει διατελέσει υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας στην πρώτη κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη ξεσηκώνοντας θύελλα διαμαρτυριών όταν έγινε γνωστό ότι υπήρξε σύμβουλος της Lamda Development για την επένδυση του Ελληνικού μέχρι τo 2019, δεν ξεκίνησε καλά στο μουσείο μάς λέει συνταξιούχος υπάλληλος του ΕΑΜ που γνωρίζει πρόσωπα και πράγματα. «O πρόεδρος ξεκίνησε με τους χειρότερους οιωνούς βγάζοντας από το γραφείο της προϊσταμένη αρχαιολόγο μαζί με το αρχείο της για να καθίσει ο ίδιος, με αποτέλεσμα εκείνη να εργάζεται στον διάδρομο επί μήνες. Καθ’ οδόν έδειξε καλύτερο χαρακτήρα δημιουργώντας αμφιβολίες στο προσωπικό σε σχέση με το αν ξεκινούσαν από εκείνον πολλά από τα προβλήματα. Υπήρξε συζητήσιμος, λένε, και βοηθούσε κάθε φορά που του το ζητούσαν οι εργαζόμενοι, αλλά εδώ και καιρό ήταν φανερό ότι δεν μπορούσε να τα βγάλει πέρα» μας ενημερώνει.
Για την κ. Καραπαναγιώτου, η οποία διαδέχτηκε την κ. Λαγογιάννη ως διευθύντρια του ΕΑΜ από το 2021 και από το 2023 συνέχισε ως γενική διευθύντρια του νέου ΝΠΔΔ, μας αποκάλυψε: «Δημιούργησε αποστάσεις από τον πρόεδρο και από συναδέλφους εξαιτίας της μεγάλης δυσκολίας της να εμπιστευτεί σε συνδυασμό με την περιορισμένη διοικητική εμπειρία της. Από το Αρχαιολογικό Μουσείο Τεγέας δεν είναι εύκολο να διευθύνεις υπερωκεάνιο όπως το ΕΑΜ, ιδίως με έναν νόμο που κάνει τα πράγματα πολύ χειρότερα. Ακόμη κι αν ξεκινάς με καλή διάθεση».
Ο εφιάλτης της κτιριακής αναδιαμόρφωσης
Στην πραγματικότητα οι παραιτήσεις στην κορυφή της διοίκησης του ΕΑΜ είναι το σύμπτωμα της όψιμης συνειδητοποίησης ότι ούτε οι εκλεκτοί της Λίνας Μενδώνη στο ΔΣ ούτε το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο μπορούν να εγγυηθούν την ομαλή προετοιμασία της κτιριακής αναδιαμόρφωσης στα 40.000 τ.μ. του νέου μουσείου. Πρόκειται για ένα έργο που ακόμη και μέλη του ΔΣ θεωρούν ότι δεν μπορεί να σχεδιαστεί αν δεν βρεθούν σοβαρές λύσεις για την πλήρη εκκένωση 515.000 αρχαιοτήτων από το κτίριο και τη μεταφορά τους σε κατάλληλα κτίρια και σε αποθήκες για όσα χρόνια κρατήσει η υλοποίηση του αρχιτεκτονικού σχεδίου του Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ, σε συνεργασία με το γραφείο του Αλέξανδρου Τομπάζη, το οποίο προκρίθηκε στον κλειστό διεθνή διαγωνισμό και ανακοινώθηκε από τον Κυριάκο Μητσοτάκη τον Φεβρουάριο του 2023.
«Αυτήν τη στιγμή κανείς δεν ξέρει τι, πού, ποιος, πότε, πώς. Μόνο η συσκευασία των έργων είναι ένα πολυσύνθετο έργο με τόσες προδιαγραφές που απαιτούνται για το κάθε κιβώτιο. Για να αδειάσει το μουσείο θέλει μήνες, μπορεί και πάνω από χρόνο. Νομίζω πως ακόμη δεν αντιλαμβάνονται ότι δεν μιλάμε για μεταφορά επίπλων» μας λέει έμπειρη αρχαιολόγος που έχει περάσει από πολλές θέσεις σε δημόσια και ιδιωτικά μουσεία.
Και συνεχίζει: «Κατά την εκτίμησή μου η μόνη λύση είναι η δημιουργία ενός δοκιμασμένου διοικητικού μοντέλου όπως ο Οργανισμός Ανέγερσης Νέου Μουσείο της Ακρόπολης (ΟΑΝΜΑ). Και φυσικά η επιστράτευση των κατάλληλων ανθρώπων για το επιχειρησιακό σκέλος και μουσειολόγων για το νέο εκθεσιακό αφήγημα οι οποίοι θα είναι σε θέση να φέρουν σε πέρας αυτό το μοναδικό έργο». Εδώ βέβαια αναρωτιέται κανείς γιατί τόση βιασύνη να περάσουν από πριν έναν νόμο που δεν λειτουργεί; Για να γίνουμε Λούβρο ή Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης με διάσημα γκαλά μόδας και πριβέ δείπνα εκατομμυριούχων; «Εμείς δεν είμαστε ούτε θέλουμε να γίνουμε αυτό που ονειρεύεται η κυβέρνηση των “αρίστων”. Τα δικά μας δημόσια μουσεία είναι μουσεία ιστορίας και πολιτισμού, όχι μουσεία τέχνης που αγόρασαν τα εκθέματά τους. Ξέρουμε πού τα βρήκαμε, τι βρισκόταν δίπλα τους και ποια ιστορία λένε. Αυτήν τη μοναδική ιστορία που είναι η κληρονομιά και η ταυτότητά μας περιμένει ο κόσμος να ακούσει από μας αφού δεν μπορεί να την ακούσει πουθενά αλλού» εξηγεί.
Τα δικά μας golden girls
Νέα πρόεδρος του ΕΑΜ ορίστηκε η Ιωάννα Δρέττα, πολιτικός μηχανικός, με ΦΕΚ από τις 19 Φεβρουαρίου, στο οποίο δημοσιεύτηκαν και οι παραιτήσεις της γενικής διευθύντριας (είχε υποβληθεί από τις 21.01.2025) και του πρώην προέδρου του ΔΣ (εκκρεμούσε από τις 18.11.2024). Η κ. Δρέττα αναβαθμίστηκε από την προηγούμενη θέση της αντιπροέδρου του μουσείου ενώ είναι επίσης διευθύνουσα σύμβουλος της REDS, θυγατρικής του μεγαλύτερου κατασκευαστικού ομίλου Ελλάκτωρ. Πέρα από τη χτυπητή αντίφαση να είναι ταυτόχρονα και πρόεδρος ενός μουσείου που αναβαθμίζεται κτιριακά, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η έτερη θέση της κ. Δρέττα ως επικεφαλής της Marketing Greece. Υπενθυμίζουμε ότι πρόκειται για την εταιρεία που πήρε απευθείας ανάθεση 32.000.000 ευρώ για την έκτακτη καμπάνια τουριστικής προβολής της χώρας το 2020 εν μέσω κορονοϊού, υπόθεση που ξεσήκωσε σάλο φτάνοντας ως τη Βουλή. Εμείς πάντως θα συμβουλεύαμε την κ. Δρέττα να μην ξεκινήσει στραβά, όπως ο προκάτοχός της κ. Οικονόμου, αλλά να φροντίσει να συστηθεί στους εργαζομένους του μουσείου οι οποίοι μας είπαν πως, παρότι υπήρξε αντιπρόεδρος, δεν την ξέρουν ούτε στην όψη.
