Άλλος ένας δημόσιος χώρος παραδίδεται στις νεοφιλελεύθερες ορέξεις Μενδώνη – Μπακογιάννη.
Με προγραµµατική σύµβαση ανάµεσα στο υπουργείο Πολιτισµού, την Περιφέρεια Αττικής, τον ∆ήµο Αθηναίων και µια εταιρεία µε την επωνυµία Εθνικός Κήπος – Μητροπολιτικό Πράσινο ΑΕ –η οποία ιδρύθηκε µε τροπολογία-εξπρές τον Μάρτιο του 2020 προκαλώντας έντονες αντιδράσεις– ενεργοποιούνται σχέδια ετών για τον λόφο Φιλοπάππου και τους λοιπούς δυτικούς λόφους της Ακρόπολης. Ιδιαίτερα αλγεινή εντύπωση προκαλεί η πολυδιάσπαση των µελετών και η αποσπασµατική αντιµετώπιση του έργου του πρωτοπόρου αρχιτέκτονα ∆ηµήτρη Πικιώνη που έχει αφήσει το στίγµα του στον αθηναϊκό ιστό. Επιπλέον ανησυχία προκαλεί η ανάθεση της φύλαξης αρχαιολογικού χώρου για πρώτη φορά σε ιδιωτική εταιρεία σεκιούριτι, ενώ η πρωτοβουλία κατοίκων που δραστηριοποιείται εδώ και αρκετά χρόνια στην περιοχή εκτιµά ότι µακροπρόθεσµος στόχος της κυβέρνησης και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών είναι να κλείσει ο λόφος.
Το έργο του ∆ηµήτρη Πικιώνη ενοποίησε την Ακρόπολη και τον περιβάλλοντα αρχαιολογικό χώρο µε τον ιστό της πόλης και δηµιούργησε ένα ζωντανό και αδιάσπαστο σύνολο. «Ο διαχωρισµός µε τα υποέργα που προβλέπεται σε αυτήν τη σύµβαση αποδεικνύει ότι η δουλειά του παππού µου δεν αντιµετωπίζεται ως ενιαίο σύνολο. Η προσέγγιση πραγµατοποιείται τµηµατικά και αυτό θα έπρεπε να αντιµετωπιστεί συνολικά. Ελπίζω αυτή η κίνηση να µην οδηγήσει σε οικονοµική εκµετάλλευση και να βοηθήσει στην ανάδειξη του έργου και όχι την υποβάθµισή του» λέει στο Documento ο αρχιτέκτονας-µηχανικός ∆ηµήτρης Ι. Πικιώνης, εγγονός του αείµνηστου αρχιτέκτονα.
Aπαξίωση των διαµορφώσεων Πικιώνη
Οι ανησυχίες για σαλαµοποίηση του έργου του ∆ηµήτρη Πικιώνη προκύπτουν από την προγραµµατική σύµβαση που αναφέρεται σε πολλά ξεχωριστά υποέργα, ενώ µεγάλη εντύπωση προκαλεί ο τρόπος που αντιµετωπίζεται το συγκρότηµα του Αϊ-∆ηµήτρη Λουµπαρδιάρη (γίνεται απλώς αναφορά σε δύο βοηθητικά κτίσµατα). Ρωτήσαµε τον κ. Πικιώνη πώς «διαβάζει» αυτή την προγραµµατική σύµβαση. «Οταν αναφέρονται σε βοηθητικά κτίσµατα του Αναπαυτηρίου, αυτό τι ακριβώς µπορεί να σηµαίνει; Οτι θα ανοίξει ξανά µια καντίνα µε πλαστικές καρέκλες για να πραγµατοποιούνται γάµοι και δεξιώσεις, όπως συνέβαινε για πολλά χρόνια στο παρελθόν, καταπατώντας και υποβαθµίζοντας το έργο του παππού µου».
Επισηµαίνεται ότι ο χώρος των λόφων Πνύκας, Νυµφών και Μουσών – Φιλοπάππου εντάσσεται στους ενοποιηµένους περί την Ακρόπολη αρχαιολογικούς χώρους και στη ζώνη προστασίας της UNESCO. «Πρέπει να µελετηθεί µε κάθε λεπτοµέρεια ο κανονισµός για τους χώρους που εντάσσονται σε αυτήν τη ζώνη προστασίας. Κανονικά απαγορεύεται να βάλεις εκεί έστω και µια πέτρα. Αυτή η κίνηση µπορεί να εγείρει ακόµη και θέµα νοµιµότητας – όπως ακριβώς συνέβη και µε την τσιµεντοποίηση της Ακρόπολης που πραγµατοποιήθηκε µε τροµερή προχειρότητα. Η κυβέρνηση έχει σταµατήσει να διενεργεί δηµόσιους διαγωνισµούς και πραγµατοποιεί απευθείας αναθέσεις. Αναρωτιέµαι λοιπόν, αν τα υποέργα ανατεθούν σε διαφορετικά γραφεία, πώς θα αντιµετωπιστεί συνολικά το έργο του Πικιώνη; ∆εν θα προσεγγιστεί αποσπασµατικά η δουλειά του από τους διαφορετικούς µελετητές;» προσθέτει ο ∆. Πικιώνης, ενώ αναφέρεται και στην περίπτωση της παιδικής χαράς της Φιλοθέης –επίσης έργο του παππού του–, η οποία παρουσιάζει εικόνα απόλυτης εγκατάλειψης το τελευταίο διάστηµα. «Πρόκειται για ένα διαµάντι µες στην πόλη, για το οποίο κανένας δεν ενδιαφέρεται. Το υπουργείο Πολιτισµού δεν προστατεύει τελικά τον πολιτισµό µας».
Μιλήσαµε για το έργο του ∆ηµήτρη Πικιώνη και την αρµονία ανάµεσα στο αστικό τοπίο και τους αρχαιολογικούς χώρους της πόλης. «Αυτή είναι η µαγική λέξη. Όταν ενοποιείς έναν αρχαιολογικό χώρο 2.000 ετών µε τον σύγχρονο ιστό της πόλης είναι δύσκολο να δηµιουργήσεις ένα αδιάσπαστο σύνολο. Το έργο του παππού φτάνει από το Ηρώδειο και το θέατρο της ∆όρας Στράτου στο µνηµείο του Φιλοπάππου, δηµιουργώντας αρµονική σύνδεση µε την Ακρόπολη. Αν παρατηρήσει κανείς την πρόσοψη του Λουµπαρδιάρη, θα καταλάβει πως αποτελείται από ό,τι υλικό µπορεί να φανταστεί κανείς: πέτρα, κεραµίδι, γυαλί, µάρµαρο. Πρόκειται για ένα καταπληκτικό κολάζ, ένα γκράφιτι της εποχής. Μου θυµίζει τα έργα της arte povera, του κινήµατος τέχνης που γεννήθηκε στο Τορίνο στις αρχές της δεκαετίας του ’60. Τα στοιχεία της conceptual art είναι εµφανή στον Λουµπαρδιάρη, µε ψήγµατα από µνήµες που συνθέτουν ένα ενιαίο σύνολο. Ο παππούς µελετούσε ακόµη και τα νερά στην Ακρόπολη. Υπάρχουν σηµεία στα οποία ο δρόµος δεν ακολουθεί µια ευθεία, αλλά δηµιουργούνται υδρορροές για να προστατευτούν τα δέντρα και η φύση. Υπάρχουν όµως και άλλα πράγµατα που αποτυπώνουν την έλλειψη σεβασµού στο έργο του. Για παράδειγµα, όταν σπάνε πλάκες από τον δρόµο αντικαθίστανται µε τσιµέντα (αντί για συναφή υλικά), ενώ τα φυτά που είχε προτείνει να τοποθετηθούν στον περιβάλλοντα χώρο δεν συνάδουν µε τη µελέτη του για το αττικό τοπίο από την αρχαιότητα µέχρι σήµερα».
Κλείσιµο του µατιού στην περίφραξη
Το µέλος της Κίνησης Πολιτών για τον Λόφο Φιλοπάππου Ακης Παπασαράντης µιλάει στο Documento για την επίµαχη προγραµµατική σύµβαση, τις εξελίξεις που δροµολογεί, αλλά και τις διώξεις µε τις οποίες βρίσκονται αντιµέτωποι κάτοικοι που αντέδρασαν στα σχέδια περίφραξης του χώρου της Πνύκας µε εσωτερικό φράχτη στο παρελθόν. Η εκτίµησή του είναι ότι ο µελλοντικός στόχος είναι το κλείσιµο του λόφου και η µετατροπή του σε αρχαιολογικό χώρο (εδώ και αρκετά χρόνια η Εφορεία Αρχαιοτήτων της Πόλης των Αθηνών κινείται προς αυτή την κατεύθυνση).
«Με υπουργική απόφαση του 2001 προβλεπόταν η καθαίρεση του εσωτερικού φράχτη της Πνύκας (και όλων των άλλων εσωτερικών περιφράξεων), ο οποίος είχε τοποθετηθεί από τον ΕΟΤ όχι µε αρχαιολογικά αλλά µε εµπορικά κριτήρια. Αυτή η απόφαση δεν εκτελέστηκε ποτέ. Πρόκειται για ένα συρµατόπλεγµα που ξεκινούσε από το Αστεροσκοπείο και έφτανε µέχρι τον Λουµπαρδιάρη, µε καταφανή καταπάτηση του αρχαιολογικού χώρου από την ενοικιάστρια του καφενείου η οποία οργάνωνε συνεστιάσεις για πολλές δεκαετίες» λέει ο κ. Παπασαράντης.
Η υπόθεση έφτασε το 2004 στον εισαγγελέα από την πρωτοβουλία κατοίκων. «Ολα αυτά εξυγιάνθηκαν από εµάς και όχι από την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Το επόµενο διάστηµα οι ιθύνοντες συνέχισαν στην ίδια κατεύθυνση και τοποθέτησαν έναν βαρύ φράχτη να εφάπτεται µε τον Λουµπαρδιάρη –αυτό είναι προσβολή του µνηµείου και ο Πικιώνης θα φρίκαρε αν το έβλεπε– και εκεί στοιβάζονταν για χρόνια σκουπίδια και παλιοσίδερα. Η συγκεκριµένη υπηρεσία θεωρεί ότι ένας αρχαιολογικός χώρος πρέπει να έχει ωράριο και συγκεκριµένο τρόπο λειτουργίας. Το έργο του Πικιώνη όµως είναι ενταγµένο στο περιβάλλον µε διαφορετικό τρόπο. Αν δεν είχε κηρυχτεί νεότερο µνηµείο, είµαστε σίγουροι ότι θα τα είχαν ξηλώσει όλα για να κάνουν ανασκαφές. Το έργο του συνθέτει όλες τις εποχές µε τα υλικά του. Οι ιθύνοντες της εφορείας θα προτιµούσαν να τα στοιβάξουν όλα µέσα σε µια αποθήκη».
Βιοµηχανία διώξεων και έµµεση ιδιωτικοποίηση
Η συζήτηση φτάνει στις διώξεις µε τις οποίες βρίσκονται αντιµέτωποι κάποιοι από τους κατοίκους οι οποίοι εµπόδισαν την κατασκευή του φράχτη το 2018 και σήµερα κατηγορούνται για φθορά µνηµείου (!) και καλούνται να καταθέσουν στις αρχές. «Τα τελευταία χρόνια ξεκίνησαν σταδιακά να κλείνουν τον φράχτη και να βγάζουν έξω τον κόσµο πριν από τη δύση του ηλίου. Οι κάτοικοι οργάνωσαν δεκάδες κινητοποιήσεις και τελικά γκρέµισαν αυτό τον φράχτη. Προσπάθησαν να µονιµοποιήσουν το κλείσιµο της Πνύκας µε βαριά κατασκευή. Οι άνθρωποι της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας σε κάποια από τις συναντήσεις µας είχαν αναφέρει ρητά ότι “ο λόφος δεν είναι πάρκο, είναι αρχαιολογικός χώρος”. Και όµως η απόφαση που εκδόθηκε το 2015 από το Συµβούλιο της Επικρατείας ύστερα από δική µας προσφυγή αναφέρει ρητά ότι θα πρέπει να κατασκευαστούν οι εξωτερικές περιφράξεις αλλά πως ο χώρος πρέπει να παραµένει ανοιχτός όλο το 24ωρο. Αρχικά προσπάθησαν να µας εξαγοράσουν µε ένα πάσο ελεύθερης διέλευσης µε σκοπό να σταµατήσουµε τις κινητοποιήσεις. Εµείς αρνηθήκαµε και διακόψαµε την κατασκευή του φράχτη το 2018 καλώντας την άµεση δράση. Στον χώρο δεν υπήρχε ούτε αρχαιολόγος ούτε αρχαιοφύλακας ούτε κανένας υπεύθυνος του έργου. Τελικά έγινε µήνυση για φθορά µνηµείου από κοινού και κατ’ εξακολούθηση, φθορά ξένης ιδιοκτησίας ιδιαίτερα µεγάλης αξίας και ηθική αυτουργία στις ανωτέρω πράξεις. ∆εν κατονοµάζουν όµως καµία πραγµατική φθορά σε µνηµείο. Βρισκόµαστε αντιµέτωποι µε κακούργηµα και κάποιοι από εµάς έχουµε κληθεί να καταθέσουµε στις αρχές τις επόµενες ηµέρες. Οι δικές µας µηνύσεις έχουν µπει στο αρχείο».
Οι άνθρωποι από την Πρωτοβουλία Πολιτών για τον Λόφο Φιλοπάππου εκτιµούν ότι οι κρυφές διαβουλεύσεις του υπουργείου και του δήµου έχουν απώτερο στόχο να κλείσουν τελικά τον χώρο. «Ενώ η σύµβαση προνοεί για εργασίες συντήρησης των διαµορφώσεων Πικιώνη, δεν προβλέπει καµία εργασία για το Αναπαυτήριο. Ολα αυτά κινδυνεύουν να µετατραπούν σε νεκρά εκθέµατα ενός αρχαιολογικού χώρου. Το έργο του Πικιώνη είναι ζωντανό, έχει ενσωµατωθεί στη ζωή της πόλης. Αυτές τις απόψεις θα πρέπει να έχουν το θάρρος να τις καταθέσουν δηµόσια και όχι να κρύβονται πίσω από αποφάσεις και επιλογές που ωθούν την κατάσταση προς τα εκεί. Για το Αναπαυτήριο δεν προβλέπεται καµία εργασία αποκατάστασης και αυτό σηµαίνει ότι κινδυνεύει µε πλήρη απαξίωση».
Στο ερώτηµα αν όλα αυτά θα οδηγήσουν σε έµµεση ιδιωτικοποίηση του χώρου (η εταιρεία κατά τον ιδρυτικό της νόµο λειτουργεί σύµφωνα µε τους κανόνες της ιδιωτικής οικονοµίας) ο Ακης Παπασαράντης απαντάει ότι «ενδέχεται να συναφθούν συµβάσεις µε ιδιωτικές εταιρείες, αλλά εδώ και πολλά χρόνια ο ∆ήµος Αθηναίων συνεργάζεται µε ιδιωτικές εταιρείες για την καθαριότητα του λόφου. Πολλές φορές µάλιστα ξεχνούν να ανανεώσουν τη σύµβαση και ο χώρος γεµίζει σκουπίδια. Τώρα απ’ ό,τι φαίνεται θα προχωρήσουν και µε ιδιωτικές εταιρείες φύλαξης. Το παράδοξο είναι ότι ο δήµος εκχωρεί ζητήµατα δικής του αρµοδιότητας –όπως είναι η καθαριότητα– στο ΥΠΠΟΑ. ∆εν πρόκειται όµως για µουσείο, αλλά για ανοιχτό και δηµόσιο χώρο. Επιπλέον, είναι προβληµατικό το σχέδιο της φωταγώγησης του λόφου. Στην Πνύκα έχουν εγκατασταθεί τόσο πολλές λάµπες που ο χώρος έχει χάσει τη µαγεία του και δηµιουργείται φωτορρύπανση. Αν το κάνουν µόνο για την εργολαβία, σίγουρα θα µας βρουν απέναντί τους. Τα επιχειρήµατα που επικαλούνται για την ασφάλεια είναι όλα επικοινωνιακά, ενώ εκµεταλλεύτηκαν πολιτικά τη δολοφονία ενός νέου παιδιού τον Αύγουστο του 2018 (αν και είχαν υπογράψει σύµβαση για κλείσιµο του φράχτη 15 µέρες πριν από το συµβάν). Στην πραγµατικότητα ψάχνουν έναν τρόπο για να προσπεράσουν την απόφαση του ΣτΕ και το ενιαίο σύνολο των διαµορφώσεων Πικιώνη προκειµένου να κάνουν πράξη την πάγια πολιτική τους».