Ο συγγραφέας των «Ερωτικών του ’21», Κυριάκος Σκιαθάς, φωτίζει αθέατες πλευρές της παλιγγενεσίας
Αν και η πανδηµία καθυστέρησε την κυκλοφορία του, πλέον ο τρίτος τόµος των «Ερωτικών του ’21» του εκπαιδευτικού αναλυτή και συγγραφέα Κυριάκου Σκιαθά βρίσκεται στα βιβλιοπωλεία. Ο Πατρινός ερευνητής της ιστορίας του αγώνα για την ανεξαρτησία εστιάζει σε αθέατες πλευρές εκείνης της περιόδου συνθέτοντας τη µεγάλη εικόνα της µεταιχµιακής εποχής. Αναζητήσαµε τον Κ. Σκιαθά για να συζητήσουµε µαζί του για τη ζωή των ανθρώπων που τράβηξαν µπροστά την ιστορία του τόπου.
Η εικόνα που έχουµε για τους αγωνιστές του 1821 είναι αυτή που αναφέρει ο Θάνος Βερέµης στα προλεγόµενα του βιβλίου σας: ήταν άνθρωποι διαφορετικοί από εµάς. Τελικά ισχύει ή όχι η πρόσληψή µας;
«Μεθύστε µε τ’ αθάνατο κρασί του εικοσιένα!» γράφει ο Κωστής Παλαµάς τέσσερις ηµέρες µετά την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέµου το 1940. Ενα κρασί που εδώ και 199 χρόνια σερβίρεται νοθευµένο µε αµφίβολης αξιοπιστίας υλικά, τα οποία επιλέχθηκαν σκόπιµα από κάποιους ιστοριογράφους για να υπηρετήσουν προκατασκευασµένες ετυµηγορίες, αλλοιώνοντας έτσι την ιστορική πραγµατικότητα. Οι επαναστάτες του 1821 βόλευε να παραµείνουν στο κάδρο της αντίστοιχης ιστορικής εποχής µόνο σαν φοβερές µηχανές κοπής τουρκικών κεφαλών. Οι πρωτεργάτες του Αγώνα έπρεπε να φαντάζουν άνθρωποι µε ακηλίδωτη ηθική, επαναστάτες χωρίς σαρκικές επιθυµίες, όντα αποστερηµένα από την ανθρώπινη φύση τους, παρουσίες αγγελικές χωρίς πάθη και ελαττώµατα. Βάζοντας τις ερωτικές τους ζαβολιές στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας παραµένει λανθασµένη η εικόνα του χαρακτήρα τους.
Τι ήταν αυτό που σας παρακίνησε να ασχοληθείτε µε ένα θέµα για το οποίο η ελληνική βιβλιογραφία είναι φτωχή;
Τα οικογενειακά ακούσµατα από µικρή ηλικία, µαζί µε πολύ λίγα κειµήλια της περιόδου του 1821 που υπήρχαν στον γενέθλιο οίκο, µε µπόλιασαν µε την αγάπη για την ιστορία της πατρίδας µας και έδωσαν το έναυσµα για τη δηµιουργία, από τα πρώτα φοιτητικά χρόνια, µιας οικογενειακής συλλογής ιστορικών κειµηλίων και τεκµηρίων τα οποία έχουν σηµείο αναφοράς την ιστορία του τόπου µας από τον 18ο έως τον 20ό αιώνα. Ακόµη, µε µακρά και γόνιµη θητεία στην ιδιωτική εκπαίδευση ευαισθητοποιήθηκα σε ό,τι αφορά τη συλλογική µας µνήµη και ασχολήθηκα ιδιαίτερα µε την Επανάσταση του ’21. Αυτά µε ώθησαν να ασχοληθώ µε τα «Ερωτικά του ’21». Οχι για να αποµυθοποιήσω πρόσωπα ή να σκανδαλίσω, αλλά για να φωτίσω αθέατες πλευρές του αγώνα για την ανεξαρτησία που σχετίζονται µε πρωταγωνιστικά πρόσωπα ή συµπεριφορές που η ακαδηµαϊκή ιστοριογραφία προσπερνάει.
Ποια ήταν η θέση της γυναίκας την προεπαναστατική περίοδο;
Η γυναίκα στην τουρκοκρατούµενη Ελλάδα µέχρι και τα χρόνια της επανάστασης ήταν «δούλα των δούλων». Με ελάχιστες εξαιρέσεις ο απόλυτος αφέντης της ήταν ο Οθωµανός δυνάστης, αφέντης της και ο ραγιάς, ο δούλος του Οθωµανού. Ο κυρίαρχος αφέντης (ο Τούρκος ή ο πλούσιος) µπορούσε να αρπάξει από τον ραγιά τη γυναίκα του και να τον αφήσει να µεγαλώσει µόνος του τα παιδιά, αν είχαν προλάβει να αποκτήσουν. ∆εν ήταν λίγες οι φορές που οι γυναίκες ακολουθούσαν µε τη θέλησή τους αυτούς τους νέους προστάτες για να καλυτερεύσουν τη ζωή τους ή και από αληθινά αισθήµατα. Εκείνα τα χρόνια εύκολα η γυναίκα µπορούσε να µείνει χωρίς τον άντρα της, ο οποίος είτε θα πέθαινε από βίαιο θάνατο είτε θα έβγαινε κλέφτης στο βουνό. Ηταν σύνηθες φαινόµενο ο καπετάνιος κλέφτης να αρπάζει την κόρη του κοτζαµπάση ίσα ίσα για να ρεζιλέψει τον εχθρό του, διότι η κόρη στο τέλος επέστρεφε «αµόλυντη» στο σπιτικό της. ∆εν ήταν λίγες οι φορές που ψευτοκαλόγριες και ζωντοχήρες έµπαιναν στο ερωτικό σηµάδι των αρµατολών και κλεφτών. Οι περισσότεροι γάµοι δε ήταν αποτέλεσµα προξενιού. Η νύφη συνηθιζόταν να αποκαλύπτεται την ώρα του µυστήριου.
Την εποχή του Αγώνα αλλάζει η στάση της πατριαρχίας απέναντι στη γυναίκα;
Η γυναικεία συµµετοχή στην επανάσταση ήταν σηµαντική. ∆εν ήταν λίγες οι ηρωίδες που αναδεικνύοντας τις αρετές και δυνατότητες του γυναικείου φύλου επέβαλαν µε την παλικαριά τους στο πεδίο της µάχης την ισοτιµία των δύο φύλων. Είναι οι πρωτοπόρες του φύλου τους, που µε τον ηρωισµό τους θυσιάστηκαν και για την ισοτιµία στον στίβο της ζωής. Οι αγωνίστριες έµπαιναν στον Αγώνα όχι µόνο για να υπερασπίσουν τη ζωή των παιδιών τους και να γλιτώσουν από τη σκλαβιά, αλλά και για να συστρατευτούν µε τα άρµατά τους στις πολεµικές ενέργειες των οπλαρχηγών. Επαιρναν τη θέση των αντρών στα τιµόνια των καραβιών και διαφέντευαν τις θάλασσες προξενώντας ανυπολόγιστες ζηµιές στον εχθρό. Αλλες, παραβλέποντας τα ήθη της εποχής, ακολουθούσαν τον άντρα που αγαπούσαν στη φωτιά της µάχης.
Ποιοι από τους οπλαρχηγούς ήταν οι ερωτύλοι της εποχής;
Το 1826 ο Βάσος Μαυροβουνιώτης, ονοµαστός ∆ον Ζουάν του ’21, έκλεψε την Ελένη, γυναίκα του προκρίτου της Τζιας Μιχάλη Πάγκαλου που τον φιλοξενούσε στον πύργο του. Ο Κεφαλλονίτης Ανδρέας Μεταξάς, περίφηµος εραστής της εποχής, σκανδάλιζε µε τα ερωτικά καµώµατά του τις Εθνοσυνελεύσεις. Στη λίστα των µεγάλων εραστών του 1821 υπάρχουν τα ονόµατα του Θεοδωράκη Γρίβα, του Νικόλαου Κριεζιώτη, του Γεώργιου Βαρνακιώτη, του Ιωάννη Κωλέττη κ.ά. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και ο Γεώργιος Καραϊσκάκης δεν πήγαιναν πίσω. Ο Γέρος του Μοριά συζούσε µε τη Μαργαρίτα Βελισσάρη, πρώην καλόγρια, µε την οποία το 1836, σε ηλικία 66 χρόνων, απέκτησε έναν γιο, τον Πάνο (τον δεύτερο). Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, είχε πάντα µαζί του την ερωµένη του Μαριώ, µια όµορφη τουρκοπούλα που είχε εκχριστιανιστεί η οποία για να µην την ξεχωρίζουν οι εχθροί ήταν ντυµένη αντρικά.
Υπήρξαν γνωστές γυναίκες που συμμετείχαν στην επανάσταση που έζησαν χωρίς ενοχές και δίχως να υπακούνε στις κοινωνικές νόρμες τους έρωτές τους;
Αρκετές γυναίκες κατάφεραν να αναδειχθούν στο πάνθεον των ηρώων του Αγώνα, επιδεικνύοντας στάση προσωπικού ηρωισμού. Ανάμεσά τους
ξεχωρίζουν η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και η Μαντώ Μαυρογένους. Οι δύο αγωνίστριες
ξεπρόβαλαν από το ελλαδικό νησιωτικό περιβάλλον των αρχών του 19ου αιώνα, εκπροσωπώντας
επάξια την τάξη και το φύλο τους: η Μπουμπουλίνα τον κόσμο της αναπτυσσόμενης
εμπορικής ναυτιλίας και η Μαυρογένους τη φαναριώτικη αρχοντική καταγωγή της. Οι
τολμηρές επιλογές ζωής που έκαναν ήταν αποτέλεσμα της προσωπικής τους
χειραφέτησης. Η επαναστατική τους
δράση δεν είχε τίποτε να ζηλέψει από εκείνες των πολέμαρχων αντρών. Χάρη στα
ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους βρέθηκαν στον πυρήνα των
επαναστατικών εξελίξεων συντροφιά με ισχυρούς άντρες που επηρέασαν
ποικιλοτρόπως τον βίο τους. Στην ιστορία του ’21 αναφέρεται με χρυσά γράμματα
και η Σάββαινα, η Σπαρτιάτισσα, την οποία είχε πάντα κοντά του ο Μανιάτης
οπλαρχηγός Κυριακούλης Μαυρομιχάλης. Για τον ηρωισμό της στη μάχη του
Βαλτετσίου τιμήθηκε με τον βαθμό του ταγματάρχη.
Ποια ήταν η ιστορία της Μαριώς και του Γεώργιου Καραϊσκάκη;
Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, παρότι πιστός οικογενειάρχης, κουβαλούσε μαζί του στις μάχες την ερωμένη του, μια όμορφη τουρκοπούλα που είχε εκχριστιανιστεί. Την λέγανε Μαριώ, αλλά τη φωνάζανε «Ζαφείρη». Για να μην την ξεχωρίζουν οι εχθροί ήταν ντυμένη αντρικά. «Ήταν στρογγυλοπρόσωπη με μαύρα μάτια και μια κοτσίδα γύρω στο κόκκινο φέσι με τη γαλάζια φούντα. Φορούσε άσπρες μπαμπακερές κάλτσες, άσπρο φλοκωτό σακάκι, φουστανέλα και στο σελάχι δυο μπιστόλια κι ένα γιαταγάνι και στο χέρι ελαφρό ντουφέκι» έγραφε ο ιστοριοδίφης Γιάννης Βλαχογιάννης στην «Εστία» το 1917. Η παρουσία της στο πλάι του «γιου της καλόγριας» δικαιολογείται από τους περισσότερους ιστορικούς. Ο αρχηγός, ορφανός από μικρός, έζησε δύσκολα παιδικά χρόνια. Οι αβάσταχτες στερήσεις είχαν επηρεάσει την υγεία του. Αρρωστιάρης και μακριά από τους δικούς του, είχε ανάγκη από τη φροντίδα μιας γυναίκας. Μαρτυρείται ότι ο πολέμαρχος στεφάνωσε λίγο προτού πεθάνει τη Μαριώ. Πεθαίνοντας ο Καραϊσκάκης χάθηκε και η Μαριώ. Δεν υπάρχουν πληροφορίες για τη μετέπειτα ζωή της.
Από τις ιστορίες που έχετε αναδείξει ποια σας έχει συγκινήσει περισσότερο;
Στην τριλογία μου γίνεται
αναφορά στη ζωή σαράντα και πλέον πρωταγωνιστών του 1821, με μεγάλο αριθμό
ιστοριών ερωτικού πυρήνα. Ύστερα από αυτές διαμορφώνεται διαφορετική ιστορική
πραγματικότητα, αφού κάθε ανθρώπινη πράξη διεκδικεί τη μοναδικότητα. Η τύχη
της «Παλιοκατερίνης από τη Σέλιανη» που
τραγουδιέται μέχρι σήμερα στα χωριά της Ανατολικής Ρούμελης εμφανίζει
ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η ιστορία θέλει τη δεκαοχτάχρονη Κατερίνη να είναι αρραβωνιασμένη
με τον «ωραιότατο των ηρώων» του Αγώνα Αθανάσιο Διάκο. Εκτός από τον Διάκο την
όμορφη Κατερίνη ποθούσε και ο Γούλας (Γεώργιος Δράσκος), συναγωνιστής του μάρτυρα της εθνεγερσίας. Ο τελευταίος μάλιστα ζήτησε να την
παντρευτεί, όμως εκείνη αρραβωνιάστηκε τον Διάκο, γεγονός που ο Γούλας της το κράτησε
μανιάτικο. Μια ημέρα που λημέριαζαν έξω από τη Σέλιανη, ο Γούλας προκάλεσε τον
Διάκο ότι μπορούσε να ξελογιάσει την Κατερίνη. Ο Διάκος δέχτηκε την πρόκληση
και ο Γούλας με μπαμπεσιά, προφασιζόμενος αρρώστια του ήρωα, κατάφερε να πείσει την
κοπέλα να τον ακολουθήσει. Ο ήρωας της Αλαμάνας δεν δικαιολόγησε την ενέργειά
της, της ξέσκισε τα ρούχα, της έκοψε τα μαλλιά και την έδιωξε σχεδόν τσίτσιδη.
Η άμοιρη Κατερίνη, ντροπιασμένη, γύρισε στο χωριό της όπου λέγεται ότι την
κάθισαν ανάποδα πάνω στο γάιδαρο ολόγυμνη, της φόρεσαν στο κεφάλι για στεφάνι
σπλάχνα και έντερα ζώων και τη διαπόμπευσαν σαν μοιχαλίδα στο χωριό. Η
«Παλιοκατερίνη από τη Σέλιανη», όπως την φώναζαν πια, κλείστηκε μισότρελη στο
σπίτι της δυο ολόκληρα χρόνια και ύστερα έγινε με τη βούλα πλέον «παλιογυναίκα».
Κληρικοί που πήραν τα όπλα δεν αρνήθηκαν να συµµετάσχουν και στο πεδίο του έρωτα.
Ο Παλαιών Πατρών Γερµανός καταγράφεται στην προεπαναστατική περίοδο και ως ερωτικός ποιητής. Οι επιδόσεις του στην ποίηση εκπλήσσουν. Η αιτία που προκάλεσε την ερωτική ποιητική έµπνευση του ιεράρχη των Πατρών εντοπίζεται στην αρχόντισσα Αικατερίνη Γκίκα (∆όµνα Κατήνκω). Στις αρχές του 1800 (πιθανότατα το 1803), όταν ο διάκος Γερµανός βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη, ερωτεύτηκε παράφορα την αρχόντισσα και έγραψε ποιήµατα γι’ αυτή. Ο νεαρός Γερµανός, ερωτευµένος µε την Κατήνκω, κινδύνευσε να σταµατήσει την εκκλησιαστική του καριέρα στον βαθµό του απλού κληρικού. Ο θείος και µέντορας του πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄, ο οποίος τον προόριζε για δεσπότη, απέτρεψε την ερωτική τρέλα του ανιψιού του διορίζοντάς τον στις 25 Μαρτίου 1806 µητροπολίτη στην Πάτρα.
Ο Παπαφλέσσας, τον οποίο ο Π.Π. Γερµανός θα αποκαλέσει στη σύσκεψη της Βοστίτσας «εξωλέστατο καλόγερο», είναι ίσως ο πιο ανοιχτά «σάρκινος» επαναστάτης του ’21. Προεπαναστατικά αρχιµανδρίτης στην Κωνσταντινούπολη ζούσε έκλυτο βίο. Είχε τη φήµη του πορνόβιου. Ενώ διαρκούσε ο Αγώνας, αυτός «γύρευε τις επιδέξες [πόρνες]».
Τελικά η Ελλάδα απελευθερώθηκε. Η ελληνική εξέγερση του 1821, ένα αναπάντητο φαινόµενο στις ιστορίες όλου του κόσµου, έδιωξε τους Οθωµανούς και έφερε τον Οθωνα. Αυτό συνήθισαν οι Νεοέλληνες να λένε απελευθέρωση… µια ιστορία βαθύτατα λυπητερή.
Ο τρίτος τόμος των «Ερωτικών του ’21» του Κυριάκου Σκιαθά με προλεγόμενα του Θάνου Βερέμη κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Διαπολιτισμός
