Η Σοφία Καραγιάννη ζωντανεύει επί σκηνής τις «Νεκρές ψυχές» του Γκόγκολ σε μια άρτια και αφοπλιστικά επίκαιρη παράσταση.
Με την εμφάνιση του Ιωσήφ Ιωσηφίδη στη σκηνή, την ένταση του αδημονούντος αρπακτικού και την επιφυλακτική στάση της διεγερμένης του παρατηρητικότητας, ο θεατής είναι βέβαιος ότι έχει μπροστά του τον διαβόητο ήρωα του Νικολάι Γκόγκολ αυτοπροσώπως. Η απληστία του που μυρίζει από βέρστια μακριά, η πανουργία που ξεχύνεται στο ιδρωμένο του πρόσωπο και η –ένα με το σώμα του– ταλαιπωρημένη βαλιτσούλα γίνονται αδιάψευστοι μάρτυρες της παρουσίας του περιπλανώμενου απατεωνίσκου. Είναι ο Πάβελ Ιβάνοβιτς Τσίτσικοφ με τα όλα του!
Η Σοφία Καραγιάννη διασκεύασε θεατρικά το μυθιστόρημα του Νικολάι Γκόγκολ ορμώμενη από τη διαλογική του βάση και αξιοποιώντας ως στέρεη γέφυρα μεταξύ των δρώμενων ψήγματα της λογοτεχνικής δεινότητάς του. Παράλληλα με αυτή την επιλογή, η σκηνοθεσία της εμφορείται από την οξυδερκή σύμμειξη νατουραλιστικών εντυπώσεων και μονερνιστικής αλληγορίας. Οπτική που υπηρετείται άριστα από τη Γεωργία Μπούρδα με την ευφυή αντιστικτική συμπαράθεση ενός μεγάλου πλήθους κοστουμιών, τα οποία προσιδιάζουν στην αναπαριστώμενη εποχή, και μίας σκηνογραφίας συμβολιστικά αδρής και λελογισμένα ελλειπτικής.
Διπλής όψεως, μεταξύ ρεαλιστικής πειθούς και φαντασιωδών αφαιρέσεων, είναι άλλωστε και η ιστορία που μας αφηγείται ο Γκόγκολ. Ο παροιμιώδης κεντρικός του ήρωας, ο Τσίτσικοφ, περιτρέχει τη ρωσική επαρχία αγοράζοντας πάμφθηνα από ξεπεσμένους γαιοκτήμονες νεκρούς δουλοπάροικους που ωστόσο, μέχρι την επόμενη απογραφή, θα εξακολουθούν να εμφανίζονται ως ζωντανοί. Σκοπεύει να τους μεταφέρει, εικονικά και φυσικά ανέξοδα, σε κάποια χαμηλής αξίας χωράφια κοντά στη Χερσώνα και έτσι, με τα προνόμια της νέας του θέσης, να αναβαθμιστεί κοινωνικά σε γαιοκτήμονα περιωπής με τετρακόσιες ψυχές.
H ώρα της εκκαθάρισης
Η λογιστική των νεκρών ψυχών μοιάζει με ετοιμόρροπο πύργο που θα καταρρεύσει στην πρώτη απογραφή, δεν είναι εντούτοις τόσο μακρινή. Μερικές από τις σύγχρονες εταιρείες που εξαντλούν την ύπαρξή τους σε μία φανταχτερή βιτρίνα έχουν την ίδια μηδενική απόδοση με τα χερσοχώραφα του Τσίτσικοφ και τα πιστωτικά τους υπόλοιπα παρουσιάζουν άθροισμα εξίσου πλαστό με εκείνο των νεκρών ψυχών. Στις νοθευμένες εκλογές εξάλλου, όπως τις γνωρίσαμε λίγο παλιότερα και στην Ελλάδα, ψηφίζουν και οι νεκροί που βρίσκονται καταχωρισμένοι στους εκλογικούς καταλόγους. Η ώρα της εκκαθαρίσεως εντούτοις, του αυστηρού ελέγχου και της αναπόφευκτης λογοδοσίας των ζώντων έναντι των απωθημένων νεκρών δεν αργεί. Πράγμα που η Καραγιάννη μάς θυμίζει επίμονα με τις επίκαιρες αιχμές της σκηνοθετικής της προσέγγισης, τους σαρκοβόρους αστεϊσμούς αλλά και τα χοντρά χωρατά που ξεπηδούν από την ανελέητη πένα του Γκόγκολ και φτάνουν στα στόματα των ηθοποιών με την παράλογη αμφίεση.
Από την παράστασή της, με τις μουσικές νύξεις του Γιώργου Χριστιανάκη και τον διακριτικό φωτισμό της Βασιλικής Γώγου, αναδύεται ολοζώντανη η τοιχογραφία κάθε είδους τελματωμένης επαρχίας και ιδιαίτερα εκείνης που ανακλάται στα άγονα χωράφια και στις μεταφορικές όψεις της ηθικής και πνευματικής σήψης. Ανάμεσα σε δύο απογραφές της συλλογικής μας συνείδησης οι απώλειες είναι πολλές και όταν τις ξεχνάμε η ζωή μας απονεκρώνεται. Σύμφωνα με τη σκηνοθέτρια: «Οι νεκρές ψυχές δεν είναι χάρτινες, είναι οι χαμένες φωνές που δεν ακούστηκαν ποτέ, οι αδικημένοι που απαιτούν δικαίωση, οι μνήμες που παλεύουν με τη λήθη ως ανεπούλωτες πληγές».
Πλούσια σωματική κίνηση
Ο Κλάουντιο Μάγκρις στο δοκίμιό του για τις πολιτισμικές διασταυρώσεις που έλαβαν χώρα κατά μήκος του Δούναβη γράφει πως ο πλοίαρχος Νεβελκόφσκι αποπειράθηκε να συντάξει ένα λεξικό της ιδιολέκτου των βαρκάρηδων. Εγκατέλειψε όμως την προσπάθεια διαπιστώνοντας ότι η καταγραφή των λέξεων θα παρέμενε κενή νοήματος χωρίς το αντίστοιχο χειρονομικό τους υπόβαθρο.
Το ίδιο συμβαίνει και στην παράσταση των «Νεκρών ψυχών» όπου ο μεστός λόγος του Γκόγκολ κατά τη θεατρική του μεταφορά θα έμενε λειψός δίχως την πλούσια εκφραστικότητα της σωματικής κίνησης που επιμελήθηκε η Μαργαρίτα Τρίκκα και ενσάρκωσαν στους πολυπρόσωπους ρόλους τους οι ηθοποιοί Διονύσης Λάνης, Γιάννης Μάνθος, Χρήστος Παπαδόπουλος και Κωνσταντίνος Πασσάς.
Από τον αραμπά στο τρένο
Η απεικόνιση του φυσικού πλαισίου της επαρχίας σε συνάρτηση με τις κοινωνικές προδιαγραφές που επιβάλλει αποτελεί μόνιμο θέμα των μεγάλων συγγραφέων του 19ου αιώνα. Η βιομηχανική επανάσταση εξαπλώνει την ισχύ της σε παγκόσμια κλίμακα και υποχρεώνει όλες τις χώρες, από την Αμερική έως την Ιαπωνία, να προσαρμοστούν στα δεδομένα της αλλάζοντας δραστικά τον συσχετισμό των παραγωγικών δυνάμεων. Η πόλη και τα ενεργά της περίχωρα αποκτούν τον πλήρη έλεγχο της οικονομικής ζωής ενώ η ύπαιθρος με τα ταπεινά αγροτικά της προϊόντα περιέρχεται οριστικά σε δεύτερη μοίρα. Χωρίς να λείπουν οι νοσταλγοί της εξοχικής ζωής, όσοι αναζητούν καταφύγιο απέναντι στη λαίλαπα της προόδου, το βάρος μετατίθεται στην αφόρητη πλήξη και στον στενό ορίζοντα της επαρχίας. Σε καμία εθνική λογοτεχνία όμως ο παραμερισμός της υπαίθρου δεν συσχετίζεται τόσο οδυνηρά με την πνευματική αποτελμάτωση όσο στη ρωσική λογοτεχνία. Από τον Γκόγκολ έως τον Τσέχωφ, δηλαδή από την εποχή του αραμπά ως την εποχή του τρένου, οι επιπτώσεις της διαβίωσης μακριά από το άστυ διεκτραγωδούνται και διακωμωδούνται όσο πουθενά αλλού.
INF0
Οι «Νεκρές Ψυχές» συνεχίζονται με νέες παραστάσεις από την Παρασκευή 2 Μαΐου μέχρι την Κυριακή 11 Μαΐου στο Θησείον – Ένα Θέατρο για τις Τέχνες. Παρασκευή-Σάββατο στις 21:00 και Κυριακή στις 19:00
