Ο Γιώργος Νανούρης σκηνοθέτησε το «Ήταν όλοι τους παιδιά μου» του Άρθουρ Μίλερ, το οποίο παραμένει δραματικά επίκαιρο.
Η απαράμιλλη διορατικότητα του Καρόλου Κουν εντόπισε το άστρο του Άρθουρ Μίλερ στην αρχή της ανοδικής του τροχιάς και το θεατρόφιλο ελληνικό κοινό είχε τη σπάνια τύχη να δει το πρώτο από τα μείζονα έργα του Αμερικανού συγγραφέα το 1947, την ίδια δηλαδή χρονιά που έκανε πρεμιέρα στη Νέα Υόρκη. Η απήχησή του ήταν βέβαια περιορισμένη, κάποιοι διέκριναν τη μακρινή αλλά δραστική του συγγένεια με την αρχαία τραγωδία, ενώ άλλοι το επέκριναν για υπερβολική σκληρότητα αν όχι για απερίφραστη ωμότητα. Η πρωτιά του Κουν πάντως έθεσε τις βάσεις της ρεαλιστικής του αναπαράστασης και έκτοτε κάθε σκηνοθέτης ταλαντεύεται σχετικά με την απόσταση που πρέπει να κρατήσει απ’ αυτήν.
Ο Γιώργος Νανούρης, που πέρυσι ανέβασε με μεγάλη επιτυχία τον «Θάνατο του εμποράκου» και έχει μελετήσει καλά τον Μίλερ, προφανώς επέλεξε τη ρεαλιστική σταθερά. Απόφαση καθ’ όλα νόμιμη και ασφαλώς προτιμότερη από τη μεταμοντέρνα ασυναρτησία που ταλαιπωρεί συχνά το θέατρό μας, η οποία όμως υπονομεύεται εξαρχής από τη σκηνική βάση αναφοράς της παράστασης. Πράγματι η σκηνογράφος Μαίρη Τσαγκάρη μάς δείχνει την αυλή (και ολίγον από κήπο) μιας κατά τα φαινόμενα εξοχικής κατοικίας. Ενα τραπέζι, ένας πάγκος και μερικές καρέκλες, όλα ξύλινα, συναποτελούν ένα λιτό περιβάλλον που θα ήταν επαρκέστατο για έναν ραντσέρη αλλά είναι καταφανώς αταίριαστο για έναν πλούσιο εργοστασιάρχη.
Οι επιπτώσεις του στυγνού καπιταλισμού
Γιατί αυτό ακριβώς είναι ο κεντρικός ήρωας του Μίλερ, ο Τζο Κέλερ, στο σπίτι του οποίου εξελίσσεται η δράση του έργου. Ενας ανάλγητος εργοστασιάρχης που πλουτίζει κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου κατασκευάζοντας εξαρτήματα για την πολεμική αεροπορία των Ηνωμένων Πολιτειών. Ενας στυγνός καπιταλιστής που δεν διστάζει να παραδώσει μια παρτίδα ελαττωματικών κυλίνδρων στέλνοντας στον θάνατο εικοσιένα πιλότους – ενώ μάλιστα ο ίδιος ο μεγάλος του γιος, ο Λάρι, υπηρετεί ως πιλότος! Ενας κυνικός επιχειρηματίας που συμπληρώνει το πρώτο έγκλημα μ’ ένα δεύτερο στέλνοντας στη φυλακή ως αποκλειστικό υπεύθυνο της συμφοράς τον άβουλο συνέταιρό του.
Οι ρωγμές των κυλίνδρων όμως που συγκαλύπτει πρόχειρα δεν αργούν να επανεμφανιστούν μέσα στην οικογένειά του. Τις επιπτώσεις τους ο Νανούρης, που ακολουθεί πιστά μέχρι κεραίας το κείμενο, τις δραματοποιεί με βραδύτητα ανάλογη της συγγραφικής πλοκής. Τα προσημαινόμενα του ηθικού αδιεξόδου στο οποίο κατατείνουν ο μικρότερος γιος του Κέλερ, ο Κρις, και η γυναίκα του, η Κέιτ, εμφανίζονται με δισταγμούς που σύντομα θα μεταβληθούν σε ραγδαίες βεβαιότητες. Η σκηνοθετική γραμμή του Νανούρη αξιοποιεί αποτελεσματικά την είσοδο της κόρης του φυλακισμένου συνέταιρου στη σκηνή ως μοχλού των εξελίξεων που πιστοποιούν την ενοχή του Κέλερ.
Η αποδοχή της εγκληματικής ευθύνης
Η σύγκρουση εντούτοις του Κρις με τον πατέρα του, που έως τότε τον θαυμάζει απεριόριστα, εκτυλίσσεται κάπως βεβιασμένα. Η μεταστροφή του δεν έχει προλειανθεί από σήματα κινδύνου, με αποτέλεσμα οι σκηνές της ανατροπής του τραπεζιού και της σωματικής συμπλοκής με τον ένοχο να φαίνονται έκδηλα τεχνητές.
Εξίσου βεβιασμένη προκύπτει και η αποδοχή της εγκληματικής ευθύνης του Κέλερ, αφού τίποτε στις προηγούμενες αντιδράσεις του δεν καταμαρτυρεί τις τύψεις που τον στοιχειώνουν. Από την παράσταση γενικότερα λείπουν η παραισθητική ατμόσφαιρα και οι λεπτοί υπαινιγμοί που θα προβίβαζαν τον στεγνό ρεαλισμό σε εσωτερικό, αναπότρεπτα μοιραίο πλήγμα.
Αυτό το σκηνοθετικά ελλειμματικό σκέλος της παράστασης βαραίνει κυρίως την ερμηνεία του Γιώργου Γάλλου (Τζο Κέλερ) που εμφανίζεται ανέμελος και με αρραγή αυτοπεποίθηση χωρίς να αντιλαμβάνεται, έστω και ως μακρινή εμβοή, τα σφυρίγματα της υφέρπουσας ενοχής. Η Αννα Μάσχα (Κέιτ Κέλερ) έντυσε την ηρωίδα της με υπόκωφο θρήνο και πείσμονα αντίσταση στα σκοτεινά της προαισθήματα. Ο Κωνσταντίνος Μπιμπής (Κρις Κέλερ) διακρίθηκε για τον συνδυασμό ορμής και αθωότητας που προσέδωσε στον ήρωά του. Η Λίλα Μπακλέση (Ανι) ανέδειξε με πληρότητα το ευγενικό σθένος και την απροσχημάτιστη αμεσότητα της ερωτευμένης νεαρής. Η Αννα Λουιζίδη (Λίντια) και ο Δημήτρης Σέρφας (Τζορτζ) ολοκλήρωσαν μια καλή διανομή με ανισοσκελή αποτελέσματα.
Το σαθρό αμερικανικό όνειρο
Ο Άρθουρ Μίλερ ήταν στην εφηβεία όταν ξέσπασε το κραχ του 1929, που εξανέμισε τις οικονομίες της αμερικανικής μεσαίας τάξης και την προσδοκία της αδιατάρακτης ευημερίας. Είδε την άνετη ζωή της οικογένειάς του να καταστρέφεται και ο ίδιος τελείωσε το δημόσιο γυμνάσιο σε μια υποβαθμισμένη συνοικία της Νέας Υόρκης, ενώ εργάστηκε ως οδηγός φορτηγού και υπάλληλος σε κατάστημα ανταλλακτικών αυτοκινήτων. Τα εφηβικά τραύματα ωστόσο απαιτούν μακρά διαδρομή για την επούλωσή τους και οι πρώτες ματαιώσεις δεν επιδιορθώνονται με προβληματικά ανταλλακτικά. Στα επόμενα χρόνια συνειδητοποιεί ότι τα θεμέλια του αμερικανικού ονείρου είναι σαθρά και ο μύθος του έχει ξεθωριάσει. Εκτοτε οι φρούδες ελπίδες των εργαζομένων και η αναλγησία των προνομιούχων του πλούτου βρίσκονται στο επίκεντρο των έργων του. Οι καταγγελίες του θα τον φέρουν σε αντίθεση με το αμερικανικό κατεστημένο, ιδιαίτερα την περίοδο του μακαρθισμού. Ο Μίλερ όμως δεν έκλεισε ποτέ τα μάτια μπροστά στις κοινωνικές ανισότητες – και γι’ αυτό το θεατρικό κοινό δεν σταμάτησε ποτέ να βλέπει τα έργα του.
INFO
Τετάρτη – Κυριακή, έως 31 Ιανουαρίου. Θέατρο Αλκυονίς (Ιουλιανού 42-46, Αθήνα)