Οι «Ετυμολογίες» του Ευθύμη Φιλίππου με τη Ρένη Πιττακή και την Αγγελική Παπούλια θέλησαν να χλευάσουν την πομπώδη κενολογία της πανεπιστημιακής κοινότητας.
Η αίθουσα της Παλαιάς Βουλής των Ελλήνων είναι το δίχως άλλο σεβάσμια. Οι πολυέλαιοι επιβλητικοί, ο διάκοσμος επιμελώς και καλόγουστα συντηρημένος, ο θόλος όχι τεράστιων διαστάσεων, αλλά οπωσδήποτε μνημειακός. Η όλη ατμόσφαιρα λοιπόν είναι αρκούντως μουσειακή και αποτελεί το ιδεωδέστερο σκηνικό για τη χιουμοριστική αποκαθήλωση της ετυμολογικής επιστήμης, που είναι και το θέμα της θεατρικής σάτιρας στην παράσταση που σκηνοθετούν η Αγγελική Παπούλια και ο Ευθύμης Φιλίππου. Οι πρωταγωνιστές της αποκαθήλωσης υποτίθεται πως είναι διαπρεπή μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας και ιθύνοντες του ιδρύματος έρευνας των ετυμολογιών των ελληνικών λέξεων. Το ίδρυμα αυτό είναι φυσικά επινοημένο, όπως άλλωστε και οι ετυμολογίες των στοχευμένων λέξεων που κατά τη διάρκεια της έκθεσής τους εκθέτουν ανεπανόρθωτα και σε εκθετικό βαθμό τους από καθέδρας εισηγητές της προέλευσής τους.
Στο σημείωμα που περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα του Athens Epidaurus Festival διαβάζουμε ότι πρόκειται για «μια παράσταση που αναδεικνύει τη σημασία της αβεβαιότητας, της αμφισβήτησης και της ασάφειας σε σχέση με τη γλώσσα, την επικοινωνία και την εθνική ταυτότητα». Αξιομνημόνευτη ασφαλώς και πλούσια σε περιεχόμενο καταστατική δήλωση, που όμως υπερτερεί απέναντι στο παραστασιακό της εύρος, όσο το αγγλοφορεμένο φεστιβάλ (συγγνώμη festival) απέναντι στην ελληνική γλώσσα. Γιατί ο Φιλίππου είχε την όντως έξοχη ιδέα να απομυθοποιήσει όσες ελικοειδείς αποφύσεις της ετυμολογίας εκβάλλουν στην παρετυμολογία, να δείξει ότι τα όρια που χωρίζουν την αποδεικτική επιστήμη από τα επιδεικτικά αποστήματα μπορούν να γίνουν ρευστά και παράλληλα να χλευάσει την πομπώδη κενολογία της ακαδημαϊκής κοινότητας. Μια λαμπρή ιδέα εντούτοις δεν επαρκεί αν δεν έχεις και τα μέσα να την πραγματοποιήσεις επιτυχώς.
Ελαμψαν η Ρένη Πιττακή και η Αγγελική Παπούλια
Από τα κείμενα του Φιλίππου έλειπαν τα υπερκείμενα και τα υποκείμενα, τα συγκείμενα και τα αποκείμενα, τα περικείμενα και τα επικείμενα νοήματα με τα οποία θα έστηνε ένα αυθεντικό πανηγύρι. Ετσι δεν κατάφερε να τρυγήσει τη γύρη του αστεϊσμού και υπέφερε, τραβώντας και τους θεατές, στον ανάγυρο του εύπεπτου χωρατού. Κανένας νυγμός λεπτού υπαινιγμού, καμιά παρουσία χιουμοριστικής πληνουσίας, κανένα βαθιά διαδονούμενο ριζιμιό υπονοούμενο. Η διακωμώδηση της ετυμολογίας όμως προϋποθέτει ετοιμόλογο πνεύμα και η εκτροπή της σε ειρωνική παρετυμολογία απαιτεί ετοιμόρροπο νεύμα – αλλιώς το ζητούμενο αλλοιώνεται και όπου περιττεύει η ψίχα περισσεύει η κόρα.
Ο θυμόσοφος λαός μας λέει πως τα μεταξωτά βρακιά θέλουν επιδέξιους πόλους (ή κάποιο άλλο ομόηχο), φαίνεται όμως ότι μια παράσταση μπορεί να σταθεί άνετα αν διαθέτει καταλλήλως ενσαρκωμένους ρόλους. Πράγμα που το δίπολο το οποίο σχηματίζουν η Ρένη Πιττακή με την Αγγελική Παπούλια επιβεβαιώνει θριαμβευτικά. Πράγματι, ό,τι στο κείμενο είναι λειψό στη σκηνή εμφανίζεται πλήρες και λεπτοδουλεμένο. Οι ανταγωνισμοί και οι υπόγειες ίντριγκες επιφανών προσωπικοτήτων, οι ζηλοτυπίες και τα δηλητηριώδη βέλη που ανταλλάσσουν μεταξύ τους (με πρόφαση πάντα κάποιες δυσδιάκριτες επιστημονικές διαφορές) γίνονται αντιληπτά μέχρι την τελευταία τους αιχμή.
Η Ρένη Πιττακή διαπρέπει στον ρόλο της ώριμης ετυμολόγου που αισθάνεται την απειλητική σκιά της νεότερης συναδέλφου της και εκφράζει τη δυσαρέσκειά της σε κάθε απόπειρα υπεξαίρεσης της πρωτοκαθεδρίας της με αορίστως ενοχλημένο ύφος και αριστουργηματικά υπαινικτικές γκριμάτσες φαιδρής υπεροψίας.
Απέναντί της η Αγγελική Παπούλια επιστρατεύει όλα τα τεχνάσματα της συγκαταβατικής ανοχής για να υπονομεύσει έως τελικής πτώσης την ήδη ξεπερασμένη ανταγωνίστρια και κεντάει με αιχμηρότητα και προσποιητή απορία κάθε της παραπάτημα. Την όλη διανομή συμπληρώνουν με την παθητικώς απαραίτητη παρουσία τους η Κωνσταντίνα Κολοβού με την απλανή της ουδετερότητα και ο Ζαν-Ζακ Τεσόν με το ελαφρώς μεφιστοφελικό του χαμόγελο – ενώ αυθεντικά αισθαντική είναι η βιντεοσκοπημένη εμφάνιση του Χρήστου Στέργιογλου.
Αληθινό πετράδι της παράστασης είναι όμως ο Γιώργος Ντάβλας που ερμηνεύει παρωχημένα λαϊκά σουξέ με ανυπόκριτη κοσμικότητα, διακόπτοντας με τον ευτυχέστερο τρόπο τις βαρετές ετυμολογίες.
Συμπερίληψη πολιτικών αιτημάτων
Από το πρόγραμμα πληροφορούμαστε επίσης ότι το ανέβασμα του συγκεκριμένου έργου αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας: «Το grape – Greek Agora of Performance αποτελεί μια πρωτοβουλία του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου με σκοπό τη συστηματοποίηση της προβολής των Ελλήνων καλλιτεχνών στη διεθνή σκηνή Θεάτρου και Χορού, δίνοντάς τους την ευκαιρία να παρουσιάσουν τα έργα τους σε εκπροσώπους διεθνών φεστιβάλ και καλλιτεχνικούς διευθυντές πολιτιστικών φορέων του εξωτερικού.
Οι επιλεγμένες παραγωγές εξετάζουν κρίσιμα ζητήματα του καιρού μας: το ζήτημα της ταυτότητας –εθνικής, φυλετικής, σεξουαλικής–, το ζήτημα της πολιτειότητας, της δικαιοσύνης και της ισότητας, τη σχέση των γυναικών με το σώμα και τη μητρότητα, τα δικαιώματα των μεταναστών και την επίδραση της σύγχρονης τεχνολογίας στη διαμόρφωση των ανθρώπινων σχέσεων, την αναζήτηση ελπίδας και σταθερότητας αλλά και τη χαρά της συνύπαρξης σ’ ένα κόσμο που επικρατεί μια καθολική αίσθηση αστάθειας και ανησυχίας και απομόνωσης».
Βλέποντας αυτόν τον πλήρως ενημερωμένο κατάλογο, κανείς δεν θα μπορούσε να κατηγορήσει το festival ότι δεν ακολουθεί πιστά τον συρμό των ημερών. Αλλο πράγμα όμως είναι η συμπερίληψη πολιτικών αιτημάτων σ’ ένα καλλιτεχνικό πρόγραμμα και άλλο η εμπνευσμένη πρωτοτυπία που θα τα καταστήσει αισθητικά επιδόσιμα στο κοινό.