Πιο πολύ και από το άδικο –όπως υποστηρίζει με σθένος– της φυλάκισής του, πιο πολύ και από τη στέρηση της ελευθερίας και τον εγκλεισμό του σε ένα πνιγηρό κελί με άγνωστους συγκρατούμενους, τον Diallo Mamadu Lamne φορτίζει συναισθηματικά η συζήτηση για το επισκεπτήριο των φυλακών.
Αυτές οι λίγες ώρες επαφής με αγαπημένα πρόσωπα για πολλούς αποτελούν μια «εύθραυστη κλωστή» που τους συνδέει με την έξω κανονικότητα. Για τον ίδιο όμως, όπως και για πολλούς ακόμη συγκρατούμενούς του μπαμπάδες στις φυλακές Τρικάλων, ήταν η πηγή της πιο μεγάλης θλίψης, ένα δώρο που δεν ήθελαν και δεν μπορούσαν να ανοίξουν.
«Να μην μπορώ να τον αγκαλιάσω;»
«Όσοι είχαμε παιδιά μικρής ηλικίας δεν δεχτήκαμε ποτέ να έρθουν να μας δουν. Η γυναίκα μου ήρθε ορισμένες φορές, άλλωστε δεν υπήρχαν και τα λεφτά για περισσότερες μετακινήσεις, αλλά της ζήτησα να μη φέρει καθόλου τον γιο μας. Πώς θα ήταν δυνατόν να τον δω και να μην μπορώ να τον αγκαλιάσω; Θα με σκότωνε κάτι τέτοιο» διηγείται και η φωνή του λυγίζει καθώς μιλά για το αλεξίσφαιρο τζάμι των φυλακών που χωρίζει τους μέσα από τους έξω.
Με τον γιο του, τον Ιωνάθαν, πέρασαν μαζί μόνο τον πρώτο χρόνο της ζωής του. Στη συνέχεια μπήκε στη φυλακή και όλες οι υπόλοιπες πρωτιές, οι πρώτες λέξεις, τα πρώτα βήματα, οι πρώτες απορίες για τον κόσμο, έφταναν σε αυτόν αναγκαστικά μέσα από το τηλέφωνο των φυλακών. «Κι αυτά εφόσον είχα χρήματα για να αγοράσω τηλεκάρτες. Τους τελευταίους δύο μήνες όταν η γυναίκα μου έχασε τη δουλειά της, μιλούσαμε μία φορά την εβδομάδα, μπορεί και καθόλου. Τότε πραγματικά φοβήθηκα πως θα τρελαθώ» λέει. Εκτός από την ατομική του ελευθερία, τα δύο χρόνια και οι 15 μέρες φυλάκισης στα Τρίκαλα απείλησαν να του αφαιρέσουν ένα από τα πιο σημαντικά κομμάτια της προσωπικής του ταυτότητας: τον ρόλο του πατέρα. Η θύμηση του Ιωνάθαν, όπως λέει, ήταν η ελπίδα που τον κράτησε όρθιο έως και τις 11 Ιουνίου του φετινού καλοκαιριού, όταν άφησε πίσω του τη φυλακή και λύγισε μπροστά στη θέα του τρίχρονου γιου του. Έκτοτε προσπαθεί να καλύψει με κάθε τρόπο το κενό που δημιούργησε η απουσία του στις ζωή και των δύο.
Στις ελληνικές φυλακές
Δεν είναι ο μόνος. Οπως ανέφερε ο Ουίλιαμ Αλοσκόφης δρ κοινωνιολόγος στο Κατάστημα Κράτησης Κορυδαλλού σε εισήγησή του με τίτλο «Ο ξεχασμένος κρατούμενος πατέρας και τα διλήμματα που αντιμετωπίζει», την οποία έκανε στο πλαίσιο της 33ης Πανελλήνιας Εκθεσης Εργων Κρατουμένων και Προϊόντων Φυλακών, τον Ιούνιο του 2018 καταγράφηκαν συνολικά 838 (46,5%) μπαμπάδες σε σύνολο 1.802 κρατουμένων στον Κορυδαλλό, με συνολικά 1.826 παιδιά (968 αγόρια και 858 κορίτσια). «Εάν το δείγμα των ανΤρών κρατουμένων θεωρηθεί αντιπροσωπευτικό, τότε από τους περίπου 9.550 ενήλικους άνΤρες στις ελληνικές φυλακές, οι περίπου 4.400 είχαν στα μέσα Ιουνίου 2018 περίπου 9.650 παιδιά» είχε σημειώσει.
Ο ίδιος στην ομιλία του κατέρριψε μια σειρά μύθων και στερεότυπων αναφορικά με τους κρατούμενους πατεράδες. «Ο μύθος πως ο κρατούμενος πατέρας αδιαφορεί για τα παιδιά του έχει στη βάση του τον άτυπο κώδικα συμπεριφοράς των κρατουμένων, πως ο “σωστός άντρας” οφείλει να δείχνει πως αποδέχεται στωικά την κατάσταση, για να μη θεωρηθεί “αδύναμος” και θυματοποιηθεί. Ωστόσο σύγχρονες έρευνες διαπιστώνουν πως η πατρότητα παραμένει βασική παράμετρος της προσωπικής ταυτότητας του έγκλειστου πατέρα, ανεξάρτητα από την ηλικία και τη διάρκεια της ποινής του, ανεξάρτητα από το αν έχει προσωρινά αποκοπεί από την οικογένειά του, ακόμη και αν δεν διατηρούσε τακτική επικοινωνία με τα παιδιά του πριν από τη φυλάκιση» ανέφερε ο κ. Αλοσκόφης.
Και οι μπαμπάδες… αγωνιούν
Μάλιστα παρουσίασε τα αποτελέσματα έρευνας το 2001 της δρα Kerry Kazura σύμφωνα με τα οποία οι έγκλειστοι πατέρες, όπως και οι έγκλειστες μητέρες, ανησυχούσαν το ίδιο για τις επιπτώσεις του εγκλεισμού τους στη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών και στις συνθήκες διαβίωσής τους, αναζητούσαν συμβουλές για το πώς θα τα βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν το άγχος και τις φοβίες τους, ήθελαν να βελτιώσουν τις παιδαγωγικές πρακτικές τους σε ζητήματα επιβολής πειθαρχίας και φροντίδας και να γίνουν «καλύτεροι γονείς», επιθυμούσαν να συναντούν τα παιδιά τους για περισσότερο χρόνο και σε χώρους διαμορφωμένους κατάλληλα, ώστε να μπορούν να αλληλεπιδράσουν μαζί τους και ζητούσαν εξατομικευμένη βοήθεια για να σχεδιάσουν την επιστροφή τους στην οικογενειακή ζωή μετά την αποφυλάκιση. Η μόνη αξιοσημείωτη διαφορά μεταξύ των δύο φύλων ήταν πως οι μητέρες ήταν περισσότερο πρόθυμες να συμμετάσχουν σε ομάδες συμβουλευτικής υποστήριξης.
Οδυνηρή επανάληψη
Ο ίδιος αναφέρθηκε και στα μειονεκτήματα των επισκέψεων στη φυλακή για τα παιδιά, υπογραμμίζοντας μεταξύ άλλων πως τα παιδιά αγχώνονται γιατί θα συναντήσουν τον γονέα σε ένα περιβάλλον αφιλόξενο, «περιφρονητικά παραμελημένο», θορυβώδες και υπερπληρωμένο, θα περάσουν από ενοχλητικές διαδικασίες ελέγχου από υπαλλήλους που μπορεί να είναι παγερά αδιάφοροι ή συγκαταβατικοί και θα συγχρωτιστούν αναγκαστικά με ανοίκεια πρόσωπα. «Το επισκεπτήριο προκαλεί ένα “αναπτυξιακό παράδοξο” στα παιδιά: αφενός βελτιώνει τη συναισθηματική σχέση με τον έγκλειστο γονέα, αφετέρου τα εκθέτει σε δυνητικά επώδυνες εμπειρίες. Κάθε επισκεπτήριο τελειώνει με μια οδυνηρή επανάληψη της σκηνής του αποχωρισμού ενώ οι τακτικές επισκέψεις υποβάλλουν την οικογενειακή ζωή των παιδιών σε μια δευτερογενή ιδρυματοποίηση, την υπάγουν δηλαδή στο πρόγραμμα και στους περιορισμούς της ιδρυματικής ζωής» συμπλήρωσε ο κ. Αλοσκόφης.
Αυτή ακριβώς η επιθυμία των πατέρων να προστατέψουν τα παιδιά από τις συνέπειες του δευτερογενούς κοινωνικού στιγματισμού και του δευτερογενούς ιδρυματισμού, αλλά πολλές φορές και η απροθυμία τους να επιβαρύνουν την οικονομική κατάσταση της οικογένειας με έξοδα μετακίνησης, τηλεφωνικής επικοινωνίας και εμβασμάτων οδηγούν τελικά στην απόφαση για διακοπή των επισκεπτηρίων. «Ο πατέρας δηλαδήαισθάνεται πως “δεν αξίζει” τις θυσίες σε χρήμα, χρόνο και ενεργητικότητα που χρειάζεται να κάνει η οικογένειά του, μια μορφή αυτοτιμωρίας δηλαδή λόγω ενοχών για τις επιπτώσεις των επιλογών του» συμπληρώνει ο κ. Αλοσκόφης.
Το τελευταίο διάστημα ωστόσο, όπως ανέφερε, φαίνεται πως γίνονται και στη χώρα μας προσπάθειες για θεσμικές μεταρρυθμίσεις και άλλες παρεμβάσεις ώστε η οργανωτική κουλτούρα των φυλακών να γίνει περισσότερο φιλική προς την οικογένεια των κρατουμένων και να συμπεριλάβει μια μέριμνα για τη διασφάλιση της τακτικής επικοινωνίας των εγκλείστων με τα παιδιά τους, ώστε να ενδυναμωθεί ο συναισθηματικός τους δεσμός.
Δράσεις για την ενίσχυση των οικογενειακών δεσμών
«Η επαφή με την οικογένεια θωρακίζει τον κρατούμενο από τον κίνδυνο ιδρυματοποίησης, αφού δεν αποκόπτεται από την κοινωνική πραγματικότητα έξω»
Ευτύχης Φυτράκης Γενικός Γραμματέας Αντεγκληματικής Πολιτικής
Σε δηλώσεις του στο Documento o Ευτύχης Φυτράκης, γεν. γραμματέας Αντεγκληματικής Πολιτικής, ανέφερε πως η παλιά σωφρονιστική πολιτική, απότοκη ενός ευρύτερου ποινικού λαϊκισμού, στηριζόταν στην απομόνωση των φυλακών και των κρατουμένων. «Η ιδιότυπη αυτή εξορία αποδείχτηκε ότι δεν αποδίδει τίποτε, μόνο δυσκoλεύει τη ζωή κρατουμένων αλλά και εργαζομένων στις φυλακές, χωρίς να προσφέρει κάτι στην καταπολέμηση του εγκλήματος. Κατέστησε επιπλέον δύσκολη την επαφή των κρατουμένων με τους δικούς τους, ιδιαίτερα την οικογένειά τους, μέσω επισκέψεων» ανέφερε.
Σύμφωνα με τον ίδιο, η διατήρηση του ρόλου του κρατουμένου ως συζύγου, γονιού ή γιου/κόρης εμπεριέχει την ευθύνη απέναντι στα άλλα μέλη της οικογένειας και προετοιμάζει τον κρατούμενο, ήδη από την πρώτη μέρα της φυλάκισής του, για την επιστροφή στην κοινωνία και την οικογένεια. «Η επαφή με την οικογένεια θωρακίζει τον κρατούμενο από τον κίνδυνο ιδρυματοποιήσης, αφού δεν αποκόπτεται από την κοινωνική πραγματικότητα έξω. Ερευνες έχουν αναδείξει ότι τα επισκεπτήρια μειώνουν τα πειθαρχικά παραπτώματα του κρατούμενου ενώ επενεργούν θετικά στην ψυχική και σωματική του υγεία» ανέφερε σε δηλώσεις του.
Οπως υπογράμμισε, δε, μ’ αυτό το σκεπτικό τα τελευταία χρόνια αναπτύχθηκαν σημαντικές δράσεις για τη διατήρηση ή ενίσχυση των οικογενειακών δεσμών των κρατουμένων. Ενδεικτικά, σύμφωνα με τον ίδιο, διαμορφώθηκαν ειδικοί χώροι, φιλικοί για τα παιδιά, για τις συναντήσεις γονιών κρατουμένων με τα παιδιά τους, διοργανώθηκαν παιδικές γιορτές για γονείς και παιδιά σε ειδικούς χώρους (π.χ. κήπους) με συνδρομή ειδικών επιστημόνων και εμψυχωτών και δόθηκε η δυνατότητα δωρεάν επικοινωνίας μέσω Skype, προκειμένου οι κρατούμενοι να μπορούν να μιλούν αλλά και να βλέπουν τους δικούς τους. «Οι παραπάνω δράσεις θα ενισχυθούν ενώ πρέπει και να εμπλουτιστούν. Eνας εξαθλιωμένος άνθρωπος κατά την κράτηση και ένας συντετριμμένος μετά την αποφυλάκιση είναι καλός υποψήφιος για υποτροπή. Eνας εγκαταλειμμένος, χωρίς υποστηρικτικό κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον υποδοχής, έχει μόνο ένα καταφύγιο: τη συμμορία, και, συνεπώς, την παρανομία. Αυτό είναι που δεν θέλουμε τόσο για τον ίδιο όσο και για την κοινωνία» καταλήγει ο κ. Φυτράκης.
Περιβάλλον κατάλληλο για να επικοινωνήσουν με τα παιδιά τους
«Τρεις δράσεις λαμβάνουν χώρα: το εξ’ αποστάσεως επισκεπτήριο (μέσω Skype), το παιδικό επισκεπτήριο σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο και το οικογενειακό επισκεπτήριο»
Χρήστος Ψύχος Διευθυντής του Καταστήματος Κράτησης Γρεβενών
Το τελευταίο διάστημα έχει υλοποιηθεί στο Κατάστημα Κράτησης Γρεβενών σειρά δράσεων με στόχο την ενίσχυση των οικογενειακών δεσμών των κρατουμένων. Oπως εξηγεί στο Documento ο διευθυντής του Καταστήματος Χρήστος Ψύχος λαμβάνουν χώρα τρεις δράσεις: το εξ’ αποστάσεως επισκεπτήριο (μέσω Skype), το παιδικό επισκεπτήριο σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο και το οικογενειακό επισκεπτήριο.
«Στις πρώτες περιπτώσεις, όπως γίνεται αντιληπτό, ευεργετούνται κυρίως αλλοδαποί κρατούμενοι. Στο κατάστημά μας πρόκειται για το 70% των έγκλειστων, οι οικογένειες των οποίων βρίσκονται σε άλλα σημεία της χώρας ή και του κόσμου. Από τους 600 κρατουμένους, οι 150 χρησιμοποιούν τη τεχνολογία για να “δουν” τους δικούς τους χωρίς την παρουσία φρουρών» αναφέρει. Το παιδικό επισκεπτήριο από την άλλη στοχεύει στη δημιουργία ενός οικείου περιβάλλοντος για το παιδί. «Eτσι διαμορφώθηκε ειδικά ένας χώρος στον οποίο θα μπορούν οι κρατούμενοι να δουν τα παιδιά τους. Δεν θέλαμε να δημιουργήσουμε την εντύπωση ότι η φυλακή είναι κάτι καλό αλλά να φτιάξουμε ένα οικείο περιβάλλον στο οποίο ο κρατούμενος θα μπορεί να ασκήσει τον γονεϊκό του ρόλο και στον οποίο δεν θα προκληθεί άγχος στο παιδί. Εξάλλου υπάρχει διαρκής παρουσία ψυχολόγου σε όλη τη διαδικασία» αναφέρει ο κ. Ψύχος. Τέλος, μια ιδιαίτερα σημαντική πρωτοβουλία φαίνεται να είναι η δημιουργία του οικογενειακού επισκεπτηρίου σε ξεχωριστό διαμέρισμα στα Γρεβενά, όπου μπορούν οι κρατούμενοι να δέχονται πολύωρες επισκέψεις μελών της οικογένειάς τους, χωρίς επιτήρηση.
«Αυτό που διαπιστώνουμε είναι ότι σε καμία από αυτές τις δραστηριότητες δεν σημειώθηκε κάποια έκρυθμη ενέργεια. Επίσης προκύπτει πως οι ίδιοι οι κρατούμενοι διαφυλάσσουν όσο καλύτερα μπορούν αυτές τις διαδικασίες, συμμορφώνονται πιο εύκολα στους κανόνες και είναι πιο ήρεμοι και συνεργάσιμοι» καταλήγει ο κ. Ψύχος.
