Πώς στήθηκε και λειτούργησε η μπίζνα μέσω της οποίας ο εκδότης υφάρπαξε μεγάλο κομμάτι της διαφημιστικής πίτας και έσπρωξε τον Μαρινόπουλο στον γκρεμό.
Ρεπορτάζ
Κώστας Βαξεβάνης
Βαγγέλης Τριάντης
Βασίλης Ανδριανόπουλος
Τα Χριστούγεννα του 2016, ο γνωστός ηθοποιός Δημήτρης Σταρόβας έκανε μια διαφήμιση για την εφημερίδα «Πρώτο Θέμα». Ως Αγιος Βασίλης, ο Σταρόβας έλεγε στο κοινό πως αγοράζοντας την εφημερίδα με δύο ευρώ, ο… πελάτης παίρνει πίσω με μαγικό τρόπο –όπως χαρακτηριστικά έλεγε– έξι ευρώ. «Δίνεις δύο, παίρνεις έξι» ήταν το σλόγκαν προκειμένου να πειστεί ο τηλεθεατής να αγοράσει «Πρώτο Θέμα». Η διαφήμιση είναι η μεγαλύτερη ομολογία από την πλευρά του «Πρώτου Θέματος» και των εκδοτών του όχι για το πώς αντιλαμβάνονται τη δημοσιογραφία (αυτό το δείχνουν κάθε Κυριακή με τα πρωτοσέλιδα), αλλά πως γι’ αυτούς η δημοσιογραφία και η εφημερίδα είναι εμπόριο. Η εφημερίδα «Πρώτο Θέμα» δεν είναι –όπως επιχαίρουν οι εκδότες της– η πρώτη εφημερίδα σε κυκλοφορία, αλλά ένας φορέας κουπονιών και μια πονηρά στημένη μπίζνα.
Το «Πρώτο Θέμα» είναι ουσιαστικά ένα «Θέμος Μάρκετ», το οποίο πληρώνει τον αναγνώστη προκειμένου να αγοράσει την εφημερίδα και να καρπωθεί τα κέρδη. Φυσικά, το ζήτημα δεν είναι τα κέρδη από την πώληση, αλλά η υφαρπαγή του μεγάλου κομματιού της διαφημιστικής πίτας. Μόνο από τις τράπεζες, το «Πρώτο Θέμα» είχε έσοδα κοντά στα τρία εκατ. ευρώ, τα οποία δόθηκαν με το πρόσχημα της μεγάλης κυκλοφορίας, η οποία ουσιαστικά αγοράστηκε αθέμιτα.
Το «Θέμος Μάρκετ» δίνει μισό κιλό φέτα και παϊδάκια και εκμεταλλεύεται τη φτώχεια και την ανέχεια σε καιρό κρίσης για να εισπράξουν οι εκδότες του εκατομμύρια. Δεν υπάρχει κανένα ενδιαφέρον προσφοράς προς τον φτωχό καταναλωτή, του οποίου άλλωστε τη φτωχοποίηση υποστήριξε ένθερμα η εφημερίδα με δημοσιεύματά της υπέρ των μνημονίων και των μέτρων λιτότητας. Δεν είναι όμως μια ανήθικη και παράνομη επιλογή σε σχέση με τους νόμους περί αθέμιτου ανταγωνισμού. Οπως προκύπτει, η επιχείρηση «κουπόνια» ακουμπά θέματα που σχετίζονται με διακίνηση μαύρου χρήματος και τη δόλια πτώχευση του Μαρινόπουλου που ήταν ο κουπονοδότης.
Η έρευνα που κάνουμε αποδεικνύει ότι επί τουλάχιστον τέσσερα χρόνια η αλυσίδα Μαρινόπουλου προσέφερε μέσω του «Πρώτου Θέματος» κουπόνια έξι ευρώ για κάθε αγορά των 20 ευρώ που έπρεπε να πραγματοποιήσει ο πελάτης, με την επιχείρηση να υφίσταται τελικά ζημία 2,5 ευρώ. Μια εφημερίδα και ένα σουπερμάρκετ τυπώνουν χρήμα (γιατί περί αυτού πρόκειται) και δεν υπάρχει κανένας για να το ελέγξει. Στη διαδικασία «κουπονοπροσφορών» δεν υπήρχε κανένας έλεγχος έως έναν χρόνο πριν. Ο καθένας μπορούσε να πάρει πολλές εφημερίδες (αυτό άλλωστε γινόταν) και να εξαργυρώσει πολλά κουπόνια. Η επιχείρηση περιέργως δεν νοιαζόταν μήπως εξαργυρώνονταν κουπόνια πάνω από αυτά που δικαιολογούσε η πώληση του «Πρώτου Θέματος». Αποδεικνύεται ότι γινόταν μαζική εξαργύρωση κουπονιών από μεγαλέμπορους, οι οποίοι προμηθεύονταν κουπόνια από ένα είδος μαύρης αγοράς. Πού πήγαιναν αυτά τα μαύρα έσοδα; Είναι ένα ακόμη στοιχείο που πρέπει να ψάξει ο εισαγγελέας. Οι αρχές, και ιδιαίτερα το υπουργείο Οικονομικών, φαίνεται ότι ήδη είναι ενήμερες από ερώτηση του βουλευτή Νίκου Νικολόπουλου, ο οποίος πρώτος έθεσε το ερώτημα για το τρίγωνο «Πρώτο Θέμα»-Μαρινόπουλος-μαύρο χρήμα.
Παράνομα κουπόνια, περίεργη σιωπή
Ας ξεκινήσουμε όμως από τα εύκολα. Η πώληση κουπονιών μαζί με το «Πρώτο Θέμα», ή μάλλον η πώληση του «Πρώτου Θέματος» μαζί με τα κουπόνια, είναι αθέμιτη, παράνομη πράξη. Παρ’ όλα αυτά, καμιά από τις ανταγωνίστριες εφημερίδες του «Πρώτου Θέματος» δεν έχει καταφύγει στη Δικαιοσύνη. Πράγμα που θα κάνει φυσικά το Documento, όχι για λόγους ανταγωνισμού αλλά για λόγους προάσπισης της δημοσιογραφίας, της αξιοπρέπειας ενός λαού που κρατιέται στο σκοτάδι της ενημέρωσης και ως εναλλακτική λύση στη φτώχεια του του παρέχονται κουπόνια και κυρίως γιατί πρέπει να χτυπηθούν οι φορείς της παθογένειας μέσα στην κοινωνία.
Ο μοναδικός φορέας που έχει διαμαρτυρηθεί έως σήμερα για τα κουπόνια είναι (προς τιμήν του) ο Ιατρικός Σύλλογος Αθηνών, ο οποίος με επιστολή του προς τον υπουργό Υγείας Ανδρέα Ξανθό στις 9 Οκτωβρίου 2015 διαμαρτύρεται γιατί το «Πρώτο Θέμα» αποφάσισε να προσφέρει σε συνεργασία με τη ΒΙΟΪΑΤΡΙΚΗ εξετάσεις ούρων και αίματος στην τιμή των 30 ευρώ με χρήση κουπονιού της εφημερίδας. Οπως αναφέρει στη διαμαρτυρία του ο Σύλλογος, όποιος θέλει να προσφέρει εθελοντικά στον τομέα της Υγείας μπορεί να το κάνει μέσα από θεσμοθετημένους φορείς.
Φαίνεται όμως πως το «Πρώτο Θέμα» έχει το ίδιο έναν «θεσμοθετημένο ρόλο» και δεν παρενοχλείται από τις αρχές.
Σύμφωνα με τον νόμο 146/1914, όπως συμπληρώθηκε από τη σύγχρονη νομολογία, η προσέλκυση πελατείας με μέσα ή μεθόδους που αντίκεινται στα χρηστά ήθη, όπως η χορήγηση από επιχείρηση, στο πλαίσιο προώθησης των πωλήσεων ενός προϊόντος, δωρεάν πρόσθετης παροχής, διαφορετικής από την κύρια παροχή (εν προκειμένω τα κουπόνια από σούπερ μάρκετ), είναι αθέμιτος ανταγωνισμός αν συντρέχουν τρεις προϋποθέσεις:
1. Η πρόσθετη παροχή αφορά προϊόν που δεν έχει καμιά συνάφεια με την κύρια παροχή
2. Η αξία της πρόσθετης παροχής τελεί σε εμφανή δυσαναλογία (είναι υπέρμετρη) με την αξία της παροχής
3. Η πρόσθετη παροχή συνιστά προσελκυστικό κίνητρο τόσο ισχυρό που οδηγεί τον καταναλωτή στην αγορά της παροχής αποκλειστικά ή κυρίως για να αποκτήσει δωρεάν την πρόσθετη παροχή
Στην περίπτωση των κουπονιών, τα κριτήρια που καθορίζουν εάν πρόκειται περί πρακτικής αθέμιτου ανταγωνισμού πληρούνται. Τα κουπόνια του σουπερμάρκετ ή τα κουπόνια για εξετάσεις ούρων δεν έχουν καμιά σχέση με την εφημερίδα ως προϊόν. Η αξία των παροχών είναι πραγματικά πολλαπλάσια της τιμής της εφημερίδας (το λέει και ο Σταρόβας: δίνεις δύο, παίρνεις έξι) και μάλιστα τριπλάσια. Το μέγεθος της προσφοράς, σε καιρό μάλιστα κρίσης, ήταν καθοριστικό κίνητρο για την αγορά της εφημερίδας. Νομίζω πως κανένας δεν αμφισβητεί ότι πολλοί αγόραζαν «Πρώτο Θέμα» μόνο και μόνο για τα κουπόνια. Από τη στιγμή μάλιστα που η ίδια η εφημερίδα αναγράφει «επιτρέπονται ως τρία κουπόνια από το ίδιο άτομο», προτρέπει (και δεν παραδέχεται απλώς) τον αναγνώστη να αγοράσει πολλές εφημερίδες. Προφανώς, κανείς δεν αγοράζει πολλές ίδιες εφημερίδες για να τις διαβάσει.
Τα στοιχεία που αποδεικνύουν τον αθέμιτο ανταγωνισμό θα διαβιβαστούν στη Δικαιοσύνη. Ευελπιστούμε πως η κατάργηση των κουπονιών, αν συνοδευτεί με το μέτρο του ηλεκτρονικού ελέγχου πώλησης των εφημερίδων (barcode) το οποίο εξήγγειλε η κυβέρνηση, θα αποκαταστήσει την υγιή λειτουργία/κυκλοφορία των εφημερίδων.
Πολύχρωμα κουπόνια, γκρίζα κόλπα και μαύρο χρήμα
Από το 2011 και για τέσσερα χρόνια, το «Πρώτο Θέμα» με κάθε αγορά εφημερίδας έδινε κουπόνια δώρου έξι ευρώ. Με κάθε αγορά προϊόντων αξίας 20 ευρώ από τα σουπερμάρκετ Carrefour-Μαρινόπουλος, ο αναγνώστης πλήρωνε έξι ευρώ λιγότερα. Οπως μας βεβαιώνουν τουλάχιστον πέντε υπάλληλοι του Μαρινόπουλου: «Κανένας δεν ψώνιζε πάνω από 20 ευρώ. Απλώς οι πελάτες, και φυσικά και εμείς ως υπάλληλοι, αγοράζαμε τέσσερις-πέντε εφημερίδες, κόβαμε τα κουπόνια και κάναμε σπαστές αγορές που η καθεμία μόλις υπερέβαινε τα 20 ευρώ, δηλαδή 20,1 ή 20,2 ευρώ».
Κέρδιζε όμως η επιχείρηση από αυτήν τη διαδικασία ή έχανε; Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει καταθέσει ο ίδιος ο Μαρινόπουλος ενόψει της διαδικασίας πτώχευσης, το περιθώριο μεικτού κέρδους στην πώληση των προϊόντων ήταν της τάξης του 14-17%. Ακόμη και αν υπολογίσουμε ότι το σουπερμάρκετ δούλευε με το μέγιστο κέρδος, 17% δηλαδή, τότε προκύπτει πως για κάθε 20 ευρώ, το κέρδος πώλησης είναι 3,49 ευρώ. Δίνοντας ο Μαρινόπουλος έξι ευρώ προσφορά, πουλούσε με ζημία 2,51 ευρώ.
Ας υπολογίσουμε τώρα ποια είναι η ζημία του Μαρινόπουλου τα τέσσερα χρόνια συνεργασίας του με το «Πρώτο Θέμα». Στο διάστημα αυτό, το «Πρώτο Θέμα» πούλησε 27.248.000 φύλλα. Ακόμη και αν υποθέσουμε πως οι αναγνώστες έκαναν χρήση των κουπονιών μόνο από τα μισά φύλλα, προκύπτει ότι η ζημία του Μαρινόπουλου ήταν 34.000.000 ευρώ.
Πρακτικά, μια επιχείρηση, για λόγους προώθησης, χάνει μέσα σε τέσσερα χρόνια 34 εκατ. ευρώ, ενώ ήδη με βάση τους ισολογισμούς της το 2012 έχει ζημίες 84 εκατ., το 2013 περίπου 62 εκατ. και το 2015 οι ζημίες φτάνουν τα 404 εκατ. ευρώ.
Είναι χαρακτηριστικό επίσης ότι τα κουπόνια δεν έχουν κανένα αποτρεπτικό μέσο για να μην αντιγράφονται ή για να μην τυπώσει κάποιος παραπάνω κουπόνια, μέσω της εφημερίδας ή έστω χώρια. Η διαδικασία είναι χύμα και τα σουπερμάρκετ Μαρινόπουλος εξαργυρώνουν όσα κουπόνια και αν επιδειχθούν στα ταμεία, χωρίς η επιχείρηση να ενδιαφέρεται να θέσει δικλίδες ασφάλειας.
Στα ταμεία των σουπερμάρκετ εμφανίζονταν χονδρέμποροι οι οποίοι πραγματοποιούσαν αγορές με εκατοντάδες κουπόνια ως εκπτωτικό μέσο. Είτε αγόραζαν εκατοντάδες εφημερίδες είτε κάποιος έτρεχε σύστημα μαύρης αγοράς. Το 2013 στο σουπερμάρκετ Μαρινόπουλος στη Λάρισα εμφανίστηκε χονδρέμπορος με εκατοντάδες κουπόνια. Το θέμα σχολιάστηκε έντονα και ο Μαρινόπουλος κατήγγειλε ότι κάποιοι είχαν κατασκευάσει πλαστά κουπόνια.
Στις 6 Σεπτεμβρίου του 2016 ο βουλευτής Ν. Νικολόπουλος κατέθεσε ερώτηση στη Βουλή, θίγοντας για πρώτη φορά το θέμα του κύκλου του χρήματος γύρω από το «Πρώτο Θέμα» και τον Μαρινόπουλο.
«Ελληνική Lehman Brothers χαρακτηρίστηκε η εταιρεία Μαρινόπουλος και ο Τύπος πλέον έχει γεμίσει δημοσιεύματα για τα όργια που γίνονταν στην εταιρεία επί σειρά ετών… Ομως το θέμα που μου έκανε μονίμως εντύπωση αφορά τη συνεργασία της εταιρείας Μαρινόπουλος με την εφημερίδα “Πρώτο Θέμα” και ιδιαιτέρως την προσφορά δωροεπιταγών αξίας έξι ευρώ με κάθε εφημερίδα για αγορές προϊόντων από τη Μαρινόπουλος» γράφει ο Ν. Νικολόπουλος και στη συνέχεια με την ανάλυσή του στοιχειοθετεί πως η εταιρεία κάνοντας εκπτώσεις της τάξης του 30% με τον τρόπο αυτό, ουσιαστικά ζημιωνόταν. Ο βουλευτής υπολογίζει ζημία της τάξης των 151 εκατ. ευρώ και ρωτά τον υπουργό Οικονομικών αν οι αρμόδιες υπηρεσίες έχουν σκοπό να ερευνήσουν την υπόθεση ως μια πλευρά του σκανδάλου Μαρινόπουλος. Το υπουργείο διαβεβαιώνει πως τα στοιχεία του δόθηκαν για να ξεκινήσει σχετική έρευνα.
Σενάρια μαύρου χρήματος
Η ύπαρξη κουπονιών που αντιστοιχούν σε χρηματική αξία δεν είναι αθώα προσφορά, αλλά διαδικασία που πρέπει να βρίσκεται υπό φορολογικό και οικονομικό έλεγχο. Κάθε κουπόνι στην πραγματικότητα είναι μια επιταγή χρήματος και πρέπει να ελέγχεται η διάθεσή της. Για παράδειγμα, τα κουπόνια της αλυσίδας Μαρινόπουλος στο «Πρώτο Θέμα» φαίνεται πως συνυπολογίζουν στο συνολικό ποσό τα έξι ευρώ ως χρήμα, δηλαδή η επιχείρηση καταβάλλει το σχετικό ΦΠΑ. Στα νέα κουπόνια, όμως, της αλυσίδας My Market που προσφέρει το «Πρώτο Θέμα», τα έξι ευρώ εμφανίζονται ως έκπτωση, δηλαδή δεν καταβάλλεται ΦΠΑ που αναλογεί σε συνολική αξία έξι ευρώ.
Ας δούμε όμως πώς θα μπορούσε κάποιος να εξασφαλίσει μαύρο χρήμα από κουπόνια εφημερίδας. Αρκεί ο επιχειρηματίας του συνεργαζόμενου σουπερμάρκετ να είναι διατεθειμένος να φεσώσει την επιχείρησή του για να βγάλει ο ίδιος μαύρο, αφορολόγητο χρήμα.
Οι κυριακάτικες εφημερίδες που δεν πωλούνται επιστρέφουν στην εταιρεία διανομής κάθε Τρίτη. Εκεί, συνεργάτες της εφημερίδας τις παραλαμβάνουν και με ευθύνη της εφημερίδας τις πωλούν για ανακύκλωση. Σε αυτό το στάδιο, ή και σε κάποιο ύστερα από αυτό, μπορούν κάποιοι να αφαιρούν τα κουπόνια προτού οι εφημερίδες ανακυκλωθούν ως χαρτί. Από τη στιγμή που το σουπερμάρκετ δεν βάζει όριο στα κουπόνια που απορροφά, αυτά τα κουπόνια μπορούν να πωληθούν μαζικά σε χονδρέμπορους σε τμήμα της τιμής τους, για παράδειγμα δύο ευρώ. Αυτός που τα πουλά εξασφαλίζει μαύρο χρήμα. Αν η διαδικασία αυτή γίνει για 30.000 φύλλα που επιστρέφουν στο πρακτορείο, τότε μιλάμε για 60.000 ευρώ τη βδομάδα ή 3.120.000 ευρώ τον χρόνο μαύρο χρήμα, το οποίο κάποιοι μοιράζονται.
Συνεπώς, η ύπαρξη κουπονιών χρήματος σε οποιαδήποτε εφημερίδα δεν είναι συμπεριφορά μόνο αθέμιτου ανταγωνισμού, αλλά απαιτεί έλεγχο από τις αρχές. Πόσο μάλλον όταν ο δωροδότης ζημιώνεται επί τέσσερα χρόνια, για να καταλήξει τελικώς να κλείσει την επιχείρηση έχοντας παράλληλα ο ίδιος προσωπική περιουσία.
Ενα στοιχείο που πρέπει ακόμη να ερευνηθεί από την εισαγγελία είναι μια περίεργη καταγραφή χρέους που υπάρχει στους ισολογισμούς του Μαρινόπουλου. Φαίνεται πως ο Μαρινόπουλος έχει απαιτήσεις 1,6 εκατ. ευρώ από το «Πρώτο Θέμα». Δηλαδή η διαφημιζόμενη εταιρεία, η οποία θεωρητικά έπρεπε να χρωστάει στην εφημερίδα, πρέπει να εισπράξει. Ενα ακόμη παράδοξο και ίσως αποκαλυπτικό των σχέσεων των δύο μερών…
