Με αφορμή τα 70 χρόνια από την ίδρυση του Ινστιτούτου Γκαίτε στη χώρα μας το ιστορικό DEUTSCH GRIECHISCHES THEATER της Κολωνίας έρχεται στην Ελλάδα για μία και μόνο παράσταση, το Σάββατο 8 Οκτωβρίου, στη σκηνή του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης. Ο διακεκριμένος σκηνοθέτης, ιδρυτής και Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Ελληνογερμανικού Θεάτρου Κώστας Παπακωστόπουλος μας ξεναγεί στην «Ιφιγένεια στη Χώρα του Πένθους». Ένα έργο γραμμένο από τον ίδιο και εμπνευσμένο από την τραγωδία του Ευριπίδη «Ιφιγένεια εν Ταύροις». Πόσο μας επηρέασε η πρόσφατη υγειονομική κρίση και πως θα μας βρει η επόμενη ημέρα. Υπάρχουν ηθικά διλήμματα σε μια πανδημία ή ο φόβος του θανάτου και της εξουσίας καθορίζουν τα πάντα;
Ποια ήταν η αφορμή για να γράψετε την «Ιφιγένεια στη Χώρα του Πένθους» και γιατί επιλέξατε τον συγκεκριμένο μύθο;
Η ιδέα προέκυψε ένα χρόνο μετά από το ξέσπασμα της πανδημίας του κορονοϊού, στις αρχές του 2021. Είχε προηγηθεί ένας βαρύς χειμώνας απομόνωσης, εσωστρέφειας και έλλειψης επικοινωνίας. Παράλληλα είχαν ακυρωθεί όλες οι παραστάσεις του θεάτρου και το σύνολο των ανθρώπων της τέχνης είχε αποκοπεί από το κοινό του. ΄Ηταν η εποχή που ολόκληρος ο πλανήτης βίωνε μια πρωτόγνωρη εμπειρία. Η επαφή με τους αγαπημένους μας αλλά και η ατομική μας ελευθερία είχαν ξαφνικά χαθεί.
Εκτός, των δύο ευριπίδειων ηρώων -τον Ορέστη και την Ηλέκτρα- δημιουργείτε κι έναν τρίτο χαρακτήρα, τη «Φωνή του Κράτους». Ποιος είναι ο συμβολισμός;
Η λεγόμενη «Φωνή του Κράτους» συμβολίζει τους μηχανισμούς ελέγχου μιας χώρας. Μιας χώρας που έχει ως πρώτιστη αρχή να προστατεύει τους πολίτες της και παίρνει συνέχεια σκληρότερα μέτρα ακροβατώντας ανάμεσα σε ασφάλεια και ελευθερία. Είναι ένα θέμα που από το ξέσπασμα της πανδημίας απασχολεί τις δημοκρατικές κοινωνίες της Δύσης.
Είναι αληθινή η «Χώρα του Πένθους»; Υπάρχουν συνδηλώσεις με την πραγματικότητα που βιώνουμε;
Η βία της απομόνωσης που βιώσαμε όλοι μας μέσα από την πανδημία, οι εικόνες των νεκρών πού μεταφέρονταν τον χειμώνα του 2020 – 21 στα κρεματόρια της Ιταλίας, αλλά και η χαμένη επικοινωνία μας μου δημιούργησαν την ανάγκη να μεταφέρω αυτήν την πραγματικότητα στο θεατρικό σανίδι. Έτσι η βάρβαρη Ταυρίδα με τις ανθρωποθυσίες της μετατράπηκε σε μια σύγχρονη χώρα, τη χώρα του Πένθους, στην οποία έχει ξεσπάσει μια φοβερή πανδημία. Η Ιφιγένεια ως θεραπαινίδα στο ναό της θεάς Αρτέμιδος, που εδώ είναι ένα είδος νοσοκομείου-κρεματόριου, είναι υποχρεωμένη να θυσιάζει ασταμάτητα ανθρώπινες ζωές ακολουθώντας την στρατιωτική ιατρική αρχή του «Triage», δηλαδή μια επιλεκτική μέθοδο όσον αφορά στη σωτηρία των ασθενών. Στο νέο έργο ξένοι, ηλικιωμένοι και ασθενείς πρέπει να θυσιασθούν επιλεκτικά, για να προστατευθεί το «παραγωγικότερο» κομμάτι του πληθυσμού.
Είναι η εξουσία απέναντι σε κάθε άνθρωπο που διεκδικεί την ελευθερία του;
Η εξουσία έχει την υποχρέωση να προστατεύει την ελευθερία του ατόμου. Ο κίνδυνος ξεκινάει από τη στιγμή που κάτω από το πρόσχημα της ασφάλειας γίνεται κατάχρηση της εξουσίας. Ένα πολύ δύσκολο στοίχημα για κάθε δημοκρατικά σκεπτόμενη κοινωνία!
Δύο χρόνια υγειονομικής κρίσης και η κοινωνία είναι ακόμα μουδιασμένη. Νιώθετε πως η επόμενη ημέρα θα μας βρει πιο δυνατούς;
Φοβάμαι ότι ακόμα δεν μπορούμε να μιλήσουμε για την επόμενη μέρα, διότι βρισκόμαστε εν μέρει ακόμα στο μάτι του κυκλώνα. Σε κάθε περίπτωση ο τρόπος που σκεφτόμαστε, δουλεύουμε, επικοινωνούμε έχει ήδη αλλάξει σε πολλά σημεία. Αν μετά από όλη αυτήν την περιπέτεια θα καταφέρουμε να βγούμε πιο δυνατοί, αυτό παραμένει ένα μεγάλο ερωτηματικό.
Το «Ελληνογερμανικό Θέατρο» διανύει το 32ο δημιουργικό έτος του και πλέον αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της θεατρικής κουλτούρας μας. Ήταν δύσκολο εγχείρημα αυτό το πάντρεμα;
Όταν το 1990 δημιουργούσα στην Κολωνία το Ελληνογερμανικό Θέατρο, δεν μπορούσα να φανταστώ ότι φέτος το Θέατρό μας θα συμπλήρωνε 32 χρόνια δημιουργικής πορείας και θα ήταν πλέον ένα αναπόσπαστο κομμάτι της θεατρικής ζωής της πόλης μας, αλλά και όλης της Γερμανίας. Είναι γεγονός ότι η δημιουργία του ήταν ένα πολύ δύσκολο και τολμηρό εγχείρημα. Όμως η μεγάλη μας απήχηση στο πλατύ κοινό της πόλης αλλά και ολόκληρης της Γερμανίας, μου έδωσε την πίστη και τη δύναμη να προχωρήσουμε. Σίγουρα ένα σημαντικό ρόλο στην επιτυχία του Θεάτρου μας έπαιξε η σχέση μας με το αρχαίο δράμα και ο τρόπος που όλα αυτά τα χρόνια το προσεγγίζουμε.
Έχοντας μελετήσει και αποκτήσει μια καθολική γνώση για το αρχαίο δράμα πιστεύετε πως η προσέγγιση του περιορίζεται σε πιο ακαδημαϊκές αναγνώσεις; Είμαστε ανοιχτοί σε πιο τολμηρές μετεγγραφές;
Όλα τα πολιτικά και κοινωνικά θέματα που απασχολούν τη ζωή και την ύπαρξή μας θίγονται στα κείμενα του αρχαίου δράματος. Τα κείμενα αυτά αποτελούν κατά κάποιο τρόπο μια βίβλο, που μπορεί να μας βοηθήσει να ξανασκεφτούμε, να αντιληφθούμε εκ νέου όρους όπως δημοκρατία, ελευθερία, ισότητα, σχέση με τον ξένο. Έτσι από την αρχή της δημιουργίας μας θέσαμε ως βασικό στόχο την ανάδειξη των διαχρονικών κοινωνικών και πολιτικών θεμάτων που ενυπάρχουν στα κείμενα του αρχαίου δράματος και τη μεταφορά τους στη σημερινή πραγματικότητα.
Νιώθετε πως ακροβατείτε όταν καταπιάνεστε με ένα κλασικό κείμενο; Πως πρόκειται για το «Άγιο Δισκοπότηρο» της δραματουργίας και για αυτό δεν το αγγίζουμε;
Θεωρώ ότι κάθε «Άγιο Δισκοπότηρο» είναι καλό κάποια στιγμή να το αγγίζουμε και να μπαίνουμε στη διαδικασία να ξανανακαλύψουμε την αξία του για μας και για την κοινωνία μας συνολικά. Είναι, αν θέλετε, η καλύτερη μέθοδος για να μην παραμείνουμε σε μια ακαδημαϊκή προσέγγιση αλλά να προχωρήσουμε σε μια ζωντανή επικοινωνία με τα κλασικά κείμενα.
Ποια είναι τα επόμενα σχέδια σας;
Τέλη Οκτωβρίου ξεκινάμε τις πρόβες με τις «Ευτυχισμένες Ημέρες» του Samuel Beckett, κάτι για το οποίο χαίρομαι ιδιαίτερα.
