Η μικρή δημοκρατία της Κεντρικής Αμερικής σκαρφάλωσε ξανά στην κορυφή του καταλόγου Happy Planet Index με τα πιο φιλικά στο περιβάλλον και πιο ευτυχισμένα κράτη του κόσμου. Τυχαίο; Καθόλου…
Επιστημονική μέτρηση της ευτυχίας δεν υπάρχει, τουλάχιστον όχι κοινώς αποδεκτή. Ομως, οι Βρετανοί ερευνητές και οι αναλυτές του Happy Planet Index έχουν κάτι να προτείνουν: μία διαίρεση. Βάζουν στον αριθμητή στοιχεία όπως η ευημερία, το προσδόκιμο ζωής και η κοινωνική ανισότητα μιας χώρας και στον παρονομαστή το οικολογικό της αποτύπωμα. Το αποτέλεσμα είναι ένας κατάλογος όπου η ευτυχία συνδέεται περισσότερο με το περιβάλλον παρά με την κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών, για παράδειγμα, ή με τον αριθμό των έξυπνων κινητών ανά 1.000 κατοίκους.
Κάπως έτσι η Κόστα Ρίκα των σχεδόν πέντε εκατομμυρίων κατοίκων βρέθηκε στην κορυφή της λίστας, το Μεξικό και η Κολομβία στη δεύτερη και την τρίτη θέση αντίστοιχα, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο έφτασε μετά βίας στην 34η θέση και οι (εξαιρετικά ρυπογόνες, μην ξεχνιόμαστε) Ηνωμένες Πολιτείες μόλις στην 108η θέση.
Η βρετανική δεξαμενή σκέψης New Economics Foundation (NEF) βρίσκεται πίσω από τον Happy Planet Index. «Στόχος μας είναι να αλλάξουμε την οικονομία, ώστε να γίνει αποτελεσματική για τους ανθρώπους και τον πλανήτη» τονίζει η NEF.
Κόστα Ρίκα, λοιπόν. Είναι πράγματι το οικολογικό βασίλειο της χαράς; Στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού –λένε– να ερμηνεύουμε πάντα τη λατινοαμερικανική πραγματικότητα με βάση τα δεδομένα της περιοχής. Λόγω διαφορετικής ιδιοσυγκρασίας, πολιτικής παράδοσης και κοινωνικών δεδομένων. Σε ποια κοσταρικανική πραγματικότητα και καθημερινότητα αντιστοιχεί ο υψηλός δείκτης ευτυχίας των κατοίκων και τα ρεκόρ πράσινης πολιτικής;
Το βέβαιο είναι πως η παγκόσμια πατρίδα των κολιμπρί, των γαλαζοπράσινων πουλιών, είναι μια πράσινη δύναμη δίχως ένοπλες δυνάμεις, τις οποίες έχει καταργήσει από το 1948, αντικαθιστώντας τις με πολιτοφυλακή, αστυνομία και λιμενικό σώμα.
Τόπος που ξέφυγε απ’ τη μοίρα του
Σαν ένας τόπος που ξέφυγε από τη μοίρα του αδιαφορώντας για την αστυνόμευση αλλά προτάσσοντας τη διακυβέρνηση, για να παραφράσουμε τον Ουρουγουανό συγγραφέα Εδουάρδο Γκαλεάνο, που μιλούσε επίμονα για τη λεηλασία των φυσικών πόρων, για τη σημασία της προστασίας της γης και του νερού.
«Στην ιστορία της ανθρωπότητας η φύση ήταν κάτι που έπρεπε να είναι στην υπηρεσία του ανθρώπου και πάντα αγνοούνταν. Ακόμη και από την Αριστερά αντιμετωπίστηκε σχεδόν ως εμπόδιο γι’ αυτό φτάσαμε ως εδώ σήμερα» έγραφε ο πιο πολιτικός συγγραφέας της Λατινικής Αμερικής.
Κόστα Ρίκα σημαίνει πλούσια ακτή. Και οι Κοσταρικανοί αποφάσισαν να μη λεηλατούν πια το φυσικό πλούτο της πατρίδας τους. Κάποιος αποκάλεσε την Κόστα Ρίκα «καταπράσινο στολίδι μέσα σε ένα σωρό από βράχια μαύρου άνθρακα», λόγω της προοδευτικής περιβαλλοντικής πολιτικής και της σταθερής δημοκρατίας. Πώς ζουν όμως οι κάτοικοί της;
Μόνικα Αράγια, ακτιβίστρια για το περιβάλλον: «Τις προάλλες μπήκα σε ένα ταξί. Ρώτησα τον οδηγό: “Τι θα ήθελες για τον καινούργιο χρόνο;” Μου απάντησε: “Ξέρεις τι θα ’θελα πραγματικά, αν είχα τα λεφτά; Να βάλω στο σπίτι ένα σύστημα φωτοβολταϊκών για να έχω τη δική μου ενέργεια”. Λίγο έλειψε να τον φιλήσω!»
Τα νούμερα είναι εύγλωττα όσο και τα χαμογελαστά μάτια. Το κόστος ζωής είναι χαμηλότερο απ’ ό,τι στα υπόλοιπα κράτη της Κεντρικής Αμερικής. Το 2016 η Κόστα Ρίκα μείωσε το ποσοστό όσων ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας στο 20,5%, το χαμηλότερο την τελευταία επταετία. Ωστόσο, όπως σημειώνει ο ιστότοπος του elfinanciero, όσοι παρέμεναν φτωχοί έγιναν φτωχότεροι. Το ποσοστό ανεργίας ήταν 9,7% το 2016. Το 67,8% των ανέργων δεν έχει τελειώσει το λύκειο, ενώ μόνο το 12% έχει πτυχίο πανεπιστημίου.
Στα μέσα του περασμένου αιώνα οι Κοσταρικανοί δεν ζούσαν ούτε μισό αιώνα ζωής κατά μέσο όρο. Πλέον –στην άκρως νεανική χώρα με μέσο όρο ηλικίας τα 27 έτη– το προσδόκιμο ζωής των αντρών είναι 73 και των γυναικών τα 82 έτη. Την ίδια στιγμή στα γειτονικά κράτη οι άνθρωποι φεύγουν αρκετά πιο νωρίς από τη ζωή, όπως για παράδειγμα στο Ελ Σαλβαδόρ και στη Γουατεμάλα όπου οι περισσότεροι άντρες πεθαίνουν προτού φτάσουν τα 70.
Οι κάτοικοι αναφέρονται στους εαυτούς τους ως ticos και ticas, δηλώνουν υπέρμαχοι του ήπιου καθολικισμού, δηλαδή στην πραγματικότητα εκδηλώνουν την πίστη τους λατρευτικά και κοινωνικά, συμμετέχοντας χωρίς φανατισμό σε εκκλησιαστικές τελετές.
Μόλις το 1% των κατοίκων είναι ιθαγενείς
Φυλετικά είναι στην συντριπτική τους πλειονότητα λευκοί και μιγάδες με ρίζες από τη Ευρώπη, ενώ το 3% είναι μαύροι και μόλις το 1% αυτόχθονες. Γι’ αυτό η επίδραση της κουλτούρας των Ινδιάνων δεν είναι ιδιαιτέρως ορατή στον πολιτισμό της χώρας, όπως στις υπόλοιπες χώρες της περιοχής.
Ο κεντροαριστερός πρόεδρος Λουίς Γκιγέρμο, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών και Ιστορίας, κρατά το τιμόνι της χώρας από τον Μάιο του 2014, απολαμβάνοντας υψηλά ποσοστά δημοφιλίας. Η καταπολέμηση της φτώχειας, η παροχή ίσων ευκαιριών σε άντρες και γυναίκες, η παιδεία και η προσέλκυση επενδύσεων από το εξωτερικό είναι μερικές από τις βασικές προτεραιότητές του.
Η ισότητα μεταξύ των δύο φύλων αποτυπώνεται τόσο στη συμμετοχή τους σε δημόσια αξιώματα όσο και στο γεγονός πως οι Κοσταρικανές δεν συνηθίζουν να αλλάζουν το επώνυμό τους μετά τον γάμο.
Λουίς Γκιγέρμο Σολίς, πρόεδρος Κόστα Ρίκα: «Η ποιότητα του εργατικού μας δυναμικού είναι υψηλή. Υποσχεθήκαμε να δαπανάμε έως και το 8% του ΑΕΠ μας στην παιδεία και ήδη βρισκόμαστε κοντά στον στόχο, με ποσοστό 7,8%. Δεν προέκυψε τυχαία, στην Κόστα Ρίκα υπάρχει εκπαιδευτική παράδοση 150 ετών»
Ποιοι μεταναστεύουν στο λιλιπούτειο κράτος που εκτείνεται σε μόλις 51.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, αλλά ταυτοχρόνως συγκεντρώνει το 5% της βιοποικιλότητας του πλανήτη;
Στη χώρα διαμένουν αρκετοί Αμερικανοί, Κολομβιανοί και Νικαραγουανοί. Και μαζί με τους γηγενείς είναι «εραστές της ειρήνης» καθώς από τη λήξη του εμφύλιου πολέμου το 1948 δεν έχει διαταραχθεί η ειρήνη και η δημοκρατία.
Η Κόστα Ρίκα με τις τροπικές παραλίες και τα δάση συνιστά δημοφιλή τουριστικό προορισμό για Βορειοαμερικανούς, Νοτιοαμερικανούς και Ευρωπαίους.
Κέρδισε τον τίτλο της παγκόσμιας ηγέτιδας στην πράσινη ενέργεια και έχει πλέον στόχο τις μηδενικές εκπομπές άνθρακα έως το 2021. Το 2016 κάλυψε το 98,1% των αναγκών της σε ηλεκτρική ενέργεια αποκλειστικά από ανανεώσιμες πηγές, κυρίως δύο: την υδροηλεκτρική και τη γεωθερμική ενέργεια (η δεύτερη αναπτύχθηκε λόγω των πολλών ηφαιστείων). Από το 2012 απαγορεύεται το κυνήγι για λόγους αναψυχής.
Τραύματα και θεραπείες στην άτυπη ψυχανάλυση των λαών
Υπάρχουν άραγε λαοί καταδικασμένοι στη δυστυχία ή προορισμένοι για την ευτυχία; Αν λάβουμε υπόψη ότι δεν υπάρχει κοινωνία χωρίς ασυνείδητο, σύμπτωμα, ιδεώδες και φαντασιακό, όπως ακριβώς δεν υπάρχει άτομο δίχως τα παραπάνω, τότε η απάντηση εξαρτάται από τα «τραύματα» που φέρει κάθε λαός βάσει της ψυχαναλυτικής θεωρίας. Οπως φυσικά και τι θεραπείες λαμβάνει.
Στις έρευνες των ειδικών της ψυχικής υγείας που θίγουν τις επιπτώσεις της οικονομικής ύφεσης, της ανασφάλειας και της ανεργίας στον ανθρώπινο ψυχισμό, γίνεται εκτενής λόγος για τις συνέπειες της ευτυχίας, όπως η μακροζωία, η παραγωγικότητα και η σωματική ρώμη. Με άλλα λόγια, η ευτυχία δεν είναι μόνο ένα συναισθηματικό στάτους αλλά ένα «κλειδί προόδου».
Εξι είναι οι βασικοί παράγοντες για την ευημερία και την ευτυχία των πολιτών, όπως τους εξετάζουν οι περισσότερες έρευνες: το πραγματικό ΑΕΠ ανά κεφαλή, το προσδόκιμο υγιούς ζωής, η ύπαρξη κοντινών ανθρώπων για ψυχολογικό και πρακτικό στήριγμα, η ελευθερία επιλογών, η έλλειψη διαφθοράς και η γενναιοδωρία.
Μια παλαιότερη έρευνα του Πανεπιστημίου της Βιρτζίνια είχε καταλήξει πως «απλά οι άνθρωποι είναι πιο ευτυχισμένοι στα κράτη όπου δεν υπάρχουν τεράστιες ανισότητες».
Αριθμοί
98,1% των αναγκών της Κόστα Ρίκα σε ηλεκτρική ενέργεια καλύφθηκαν από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας το 2016
50% της χώρας καλύπτεται από δάση
9,7% είναι το επίσημο ποσοστό της ανεργίας κατά μέσο όρο για το 2016
Ουρουγουάη: Το άλλο θαύμα της Λατινικής Αμερικής
Κάποτε η Ουρουγουάη απασχολούσε τα διεθνή μίντια μόνο για τα υψηλά ποσοστά αναλφαβητισμού και για τις διακρίσεις της στο ποδόσφαιρο. Τα τελευταία χρόνια όμως υιοθέτησε την πράσινη ενέργεια, μείωνε συνεχώς τα ποσοστά φτώχειας και εξάλειφε τις κοινωνικές αδικίες. Καθοριστικός στο «θαύμα» ήταν ο ρόλος του αριστερού «προέδρου των φτωχών», του Χοσέ Μουχίκα, που την κυβέρνησε από το 2010 έως το 2015 οδηγώντας ένα παμπάλαιο ΙΧ Φολκσβάγκεν σκαραβαίο και ζώντας υποδειγματικά στο λιτό αγρόκτημά του.
Οπως και η Κόστα Ρίκα, η Ουρουγουάη μείωσε αισθητά το δικό της αποτύπωμα άνθρακα. Μείωσε την εξάρτηση από το πετρέλαιο και επένδυσε σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σε σημείο που αυτές σήμερα παρέχουν το 94,5% του ηλεκτρισμού της χώρας. Το 2012 βρέθηκε στην κορυφή μεταξύ των κρατών με το μεγαλύτερο ποσοστό του ΑΕΠ επενδυμένο σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Για τους εναλλακτικούς ταξιδιώτες του κόσμου, για όσους συνδυάζουν τα ταξίδια με την κοινωνία των πολιτών, συνιστά τον απόλυτο «προορισμό των ελευθεριών». Εκεί που πλέον είναι νόμιμοι οι γάμοι μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου, η κατανάλωση και η καλλιέργεια της μαριχουάνας για προσωπική χρήση και το δικαίωμα στην άμβλωση – όλα μέχρι πρότινος ταμπού για την αγροτική Ουρουγουάη, αλλά και για πολλές συντηρητικές λατινοαμερικανικές κοινωνίες.
