Σέρβοι και Κοσοβάροι έχουν ξανά τα μαχαίρια στα δόντια. Αφορμές για την παρούσα κλιμάκωση υπήρξαν πολλές, ενόσω ο πόλεμος στην Ουκρανία δημιουργεί ευκαιρίες για νέους πολέμους καθώς τα βλέμματα όλων είναι στραμμένα εκεί. Οι Σέρβοι του Κοσσυφοπεδίου, οι οποίοι κατοικούν στις βόρειες περιοχές του μικροσκοπικού κρατιδίου, έστησαν οδοφράγματα αντιδρώντας στα μέτρα της κυβέρνησης των Βιόσα Οσμάνι και Αλμπιν Κούρτι (υποχρεωτική αλλαγή πινακίδων ΙΧ, έλεγχος εισόδου – εξόδου από τη χώρα). Η κινητοποίηση της σερβικής μειονότητας βάρυνε το κλίμα, σημαίνοντας συναγερμός στις ένοπλες δυνάμεις των δύο κρατών. Παράλληλα οι κοσοβάρικες αρχές απαγόρευσαν την είσοδο του πατριάρχη Σερβίας Πορφύριου στο πατριαρχείο του Πεκίου στο Κόσοβο (επίσημη έδρα του σερβικού πατριαρχείου), οξύνοντας περαιτέρω τα πνεύματα, παρόλο που ο Σέρβος πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς δήλωσε: «Πρέπει να κάνουμε τα πάντα για να διατηρηθεί η ειρήνη με κάθε κόστος».
Η εξέλιξη της κλιμάκωσης
Ο σερβικός στρατός εθεάθη να μετακινεί βαρύ οπλισμό στα σύνορα ενώ το Κόσοβο κινητοποίησε τις αστυνομικές του δυνάμεις μια και δεν διαθέτει στρατό, αν και δίπλα τους βρίσκεται η νατοϊκή αποστολή KFOR που υπολογίζεται ότι διαθέτει 3.700 άτομα στην περιοχή. Η κατάσταση ωστόσο είναι έκρυθμη εδώ και μήνες. Τέλη Ιουλίου, όταν πρωτοξεκίνησε η τρέχουσα κρίση, υπήρχαν ενδείξεις πως θα επιδεικνυόταν αυτοσυγκράτηση, όπως φάνηκε τον Ιούλιο 2021 όταν ενέσκηψε παρόμοια κρίση. Τα φετινά επεισόδια ωστόσο είναι διαφορετικά, διότι έχουν προκύψει σημαντικές εξελίξεις. Πρώτον, οι δημοτικές εκλογές που αφορούσαν τέσσερις δήμους του βόρειου Κοσόβου και ήταν προγραμματισμένες για τις 18 Δεκεμβρίου εκτροχιάστηκαν όταν στις 6 Δεκεμβρίου πραγματοποιήθηκε σειρά από επιθέσεις στα εκλογικά κέντρα της πόλης Βόρεια Μιτρόβιτσα, όπου κυριαρχούν οι Σέρβοι. Ωστόσο, από τις παραπάνω εκλογές θα απείχε το κόμμα Σερβική Λίστα (Srpska lista), γεγονός που είχε δημοσιοποιηθεί ήδη από τον Νοέμβριο.
Η κυβέρνηση του Κοσόβου από την άλλη ίσως νιώθει πως έχει έρθει η στιγμή να επιβάλει τη βούληση και πρωτίστως την κυριαρχία της στους Σέρβους. Το επικίνδυνο σε αυτή την υπόθεση είναι πως παρόμοια συναισθήματα ενδεχομένως βιώνει και η σερβική πλευρά, αφού οι κρίσεις των πινακίδων είναι επαναλαμβανόμενο φαινόμενο. Πέρυσι ίδια εποχή επαναλήφθηκε, ενώ πρωτοεμφανίστηκε το 2011, μόλις τρία χρόνια μετά την κήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου. Τότε όπως και τώρα είχαν στηθεί οδοφράγματα και η κρίση είχε και νεκρούς, αναγκάζοντας τη δύναμη του ΝΑΤΟ να επέμβει. Αμεσο αποτέλεσμα του επεισοδίου αυτού ήταν η συμφωνία των Βρυξελλών που υπογράφηκε έπειτα από διαμεσολάβηση της ΕΕ ανάμεσα στους Σέρβους του Ιβιτσα Ντάσιτς (σημερινός υπουργός Εξωτερικών) και τους Κοσοβάρους του Χασίμ Θάτσι. Η συμφωνία ομαλοποιούσε κατά κάποιον τρόπο τις σχέσεις των δύο κρατών, όριζε ένα πλαίσιο διακυβέρνησης για το Κόσοβο και έδινε ορισμένα δικαιώματα στη σερβική μειονότητα.
Εντούτοις, στις 24 Μαρτίου 2022 ο Βούτσιτς δήλωσε πως η συμφωνία των Βρυξελλών «δεν υφίσταται πλέον», διότι η σερβικής καταγωγής πρόεδρος του δικαστηρίου της Μιτρόβιτσα Λιλιάνα Στεβάνοβιτς τέθηκε σε διαθεσιμότητα από το δικαστικό συμβούλιο του Κοσσυφοπεδίου, ενώ την περίοδο εκείνη οργίαζαν οι φήμες πως επίκειται απομάκρυνση όλων των Σέρβων διοικητών από την αστυνομική δύναμη του Κοσόβου.
Οι στρατηγικοί υπολογισμοί
Η κρίση που ξεκίνησε μπορεί ακόμη να τεθεί υπό έλεγχο και να βρεθεί διπλωματική έξοδος, όμως εφόσον ο σερβικός στρατός περάσει τα σύνορα η κατάσταση θα εκτραχυνθεί. Σίγουρα ο σερβικός στρατός δεν είναι αυτός που ήταν το 1998-99 αλλά η Σερβία πλέον είναι περικυκλωμένη από παντού. Το ΝΑΤΟ έχει το πλεονέκτημα και η Ρωσία δεν έχει τρόπους να αντιδράσει, ειδικά από τη στιγμή που όλες οι δυνάμεις της είναι στην Ουκρανία. Το Βελιγράδι αντιλαμβάνεται πως δεν γίνεται να διευθετηθεί οριστικά το κοσοβάρικο δίλημμα, αφού η Πρίστινα ζυγίζοντας τη διεθνή συγκυρία νιώθει πως με τις πλάτες του ΝΑΤΟ μπορεί να πιέσει την κατάσταση προς το συμφέρον της. Γι’ αυτό τον λόγο η κυβέρνηση του Κοσόβου δεν έκανε βήμα πίσω τόσο προς το… φλέγον θέμα των πινακίδων όσο και προς την ημερομηνία των δημοτικών εκλογών στο Βόρειο Κόσοβο.
Η Σερβία όντας περικυκλωμένη δεν έχει καμία δυνατότητα ολοκληρωτικής επίθεσης. Το πιθανότερο είναι πως αν εκκινήσει οτιδήποτε, θα έχει συγκεκριμένους στόχους και θα περιορίζεται στις ζώνες όπου κατοικεί η σερβική κοινότητα. Με αυτό τον τρόπο θα επιχειρήσει να επιβάλει μια πολιτική λύση: είτε την κατοχύρωση της αυτονομίας της μειονότητας είτε την ενσωμάτωση των περιοχών στη σερβική επικράτεια. Το ερώτημα είναι πώς θα απαντήσει το ΝΑΤΟ, διότι αν επιλεχθεί η πολεμική αναμέτρηση, τότε ένας παρατεταμένος πόλεμος εκτός συγκλονιστικού απροόπτου θα έχει νικητή το Κόσοβο.
Πάντως η ένοπλη αντιπαράθεση δεν είναι μονόδρομος. Τα διπλωματικά παζάρια στο παρασκήνιο δίνουν και παίρνουν, ενώ οι κινήσεις στο πεδίο λειτουργούν ως μοχλός πίεσης. Ακόμη αποτελεί ερώτημα τι στάση θα κρατήσει η ΕΕ και εάν οι διαμεσολαβητικές προσπάθειες που επιχειρούν οι Βρυξέλλες θα αποφέρουν αποτελέσματα αυτήν τη φορά.
