Στην όχι και τόσο μακρινή δεκαετία του 1970 ο Ουμπέρτο Εκο είχε κάνει ένα πρωτοποριακό και αρκετά διαφωτιστικό πείραμα. Εγραψε τρία διαφορετικά σενάρια για σοβαρά επεισόδια που σημειώθηκαν μεταξύ οπαδών θρησκευτικών αιρέσεων στη Βαντούζ, πρωτεύουσα του Λιχτενστάιν. Στην πρώτη εκδοχή τα γεγονότα παρουσιάζονταν με χρονολογική σειρά και αποστασιοποιημένα. Στη δεύτερη είχαν παρεμβληθεί πολλά και δραματοποιημένα φλας μπακ, ενώ στην τρίτη ένα μοντάζ αλά Γκοντάρ άφηνε υπονοούμενα για πολιτικές και οικονομικές προεκτάσεις. Στη συνέχεια, μέσω της ιταλικής κρατικής τηλεόρασης προβλήθηκαν τρεις φορές σε επιλεγμένο κοινό με διαφορετική κοινωνική προέλευση και μορφωτικό επίπεδο ώστε να μελετηθούν οι αντιδράσεις. Φυσικά οι άγριες συγκρούσεις με τις φωτιές και τα οδοφράγματα δεν συνέβησαν ποτέ.
Τα χρόνια που ακολούθησαν είδαμε τη φωτογραφία ενός κορμοράνου βουτηγμένου στο πετρέλαιο δήθεν στον Περσικό Κόλπο η οποία έδωσε την αφορμή στις ΗΠΑ να εισβάλουν στο Ιράκ για να τιμωρήσουν τον Σαντάμ Χουσεΐν για την οικολογική καταστροφή που προκάλεσε και για χημικά όπλα που ουδέποτε βρέθηκαν. Ο πλανήτης παρακολούθησε με κομμένη την ανάσα τις γαργαλιστικές λεπτομέρειες από την ερωτική συνεύρεση του Ντομινίκ Στρος-Καν με την καμαριέρα. Ελάχιστοι ωστόσο έμαθαν ότι ο πρώην διευθυντής του ΔΝΤ που διασύρθηκε διεθνώς αθωώθηκε πανηγυρικά στη δίκη του.
Στις κραυγαλέες ελληνικές περιπτώσεις της παραπληροφόρησης ανήκουν το νερό του Καματερού και η φραπελιά που θεράπευαν τον καρκίνο και εκείνο το πανό των Ισπανών με το σύνθημα «Ησυχία, να μην ξυπνήσουν οι Ελληνες» που μας οδήγησε αγανακτισμένους στις πλατείες.
Τα άπειρα λοιπόν παραδείγματα των κατασκευασμένων ειδήσεων πολύ προτού επινοηθεί ο όρος «fake news» επιβεβαιώνουν το συμπέρασμα του Εκο από το πείραμά του. «Αν κάτι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ψεύδος, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως αλήθεια». Ο νεολογισμός «post truth» αποτυπώνει τη θαμπή ζώνη ανάμεσα στην αλήθεια και το ψέμα. Η ταχύτητα με την οποία σήμερα αναπαράγονται τα fake news, hoaxes, trolls ή όπως αλλιώς λέγονται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ιλιγγιώδης. Κάθε χρήστης μπροστά σε μια οθόνη υπολογιστή ή κινητού μπορεί να γίνει θύτης και κριτής, αφεντικό και μπάτσος, μικρός θεός ή μεγάλος δημοσιογράφος. Οι λανθασμένες και στρεβλές πληροφορίες πήραν τη μορφή πανδημίας μες στην πανδημία γιατί κάθε πομπός ή δέκτης ενός μηνύματος μεταδίδει, φαλκιδεύει ή ασπάζεται όχι ό,τι πραγματικά ισχύει αλλά εκείνο που συμβαδίζει με τα δικά του ψυχολογικά, κοινωνικά ή πολιτισμικά προστατευτικά προπετάσματα.
Με όλη αυτή την προϊστορία είχε λοιπόν έρεισμα η καχυποψία των αρνητών; Αναμφίβολα ναι. Από ένα σημείο και μετά διαισθάνονταν ότι δεν πρόκειται για καμπάνια ενημέρωσης αλλά προπαγάνδας, που είχε σκοπό να καλύψει τις κυβερνητικές ανεπάρκειες. Σχεδόν κανένας επιστήμονας διαφορετικής άποψης δεν κλήθηκε σε πάνελ.
Προς επίρρωση των παραπάνω και μια είδηση των τελευταίων ημερών που πέρασε στα ψιλά. Ο νέος πρόεδρος του ΕΟΔΥ ανακοίνωσε ότι θα αλλάξει το μοντέλο καταμέτρησης νεκρών και κρουσμάτων. Μόνο στα θρησκευτικά δόγματα υπάρχει η απολυτότητα. Στη ζωή ισχύουν οι στίχοι του Καρούζου: «Η αλήθεια ως ενικός είναι άλεχτη/ η αλήθεια λέγεται πληθυντικός/ υπάρχουν αλήθειες».
H Χρύσα Κακατσάκη είναι φιλόλογος ιστορικός Τέχνης
