Αποκαλυπτική έρευνα του Παρατηρητηρίου της Ευρώπης των Πολυεθνικών
Η περίοδος της πανδημίας που διανύουμε για ακόμη μια φορά έχει καταστήσει σαφείς τις συνέπειες της περιβαλλοντικής καταστροφής που προξενεί η ανθρώπινη παρέμβαση. Κι αυτό γιατί, όπως επισημαίνει η επιστημονική κοινότητα, η βίαιη ανθρώπινη παρέμβαση στα οικοσυστήματα και στη βιοποικιλότητα, εκτός από την κλιματική αλλαγή, θα έχει μελλοντικό απότοκο και τη δημιουργία πανδημιών. Παρά τις σφοδρές αντιδράσεις πολιτών και περιβαλλοντικών οργανώσεων, τίποτε δεν αλλάζει. Σύμφωνα με έρευνα του Παρατηρητηρίου της Ευρώπης των Πολυεθνικών, χρήματα των Ευρωπαίων φορολογουμένων καταλήγουν στη χρηματοδότηση ερευνών που εξυπηρετούν συμφέροντα πολυεθνικών. Συμφέροντα που πλήττουν άμεσα το περιβάλλον και τη ζωή των ανθρώπων.
Στη μελέτη που αποκαλύπτει σήμερα το Documento –το μοναδικό ελληνικό ΜΜΕ στο οποίο παραχωρήθηκε προτού εκπνεύσει η δυνατότητα δημοσίευσής της– φανερώνεται ότι πολυεθνικές που δραστηριοποιούνται στον τομέα της βιοτεχνολογίας έχουν συμπράξει με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στόχος μεταξύ άλλων είναι η ανάπτυξη ερευνών για την προώθηση «πράσινων» λύσεων στη βιομηχανία, όπως η παραγωγή βιομάζας, δηλαδή βιολογικής ύλης κυρίως προερχόμενης από τη βιομηχανική διαδικασία, στους τομείς της αγροκαλλιέργειας και της δασοκομίας και η οποία κατά 86% βρίσκεται στις τροπικές και τις ημιτροπικές περιοχές του πλανήτη. Οπως αποδεικνύεται όμως από την έρευνα του παρατηρητηρίου, αυτές οι πρακτικές δεν επιφέρουν θετικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα αφού οδηγούν σε αποψίλωση δασών, μονοκαλλιέργειες και αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα. Ακόμη, πλήθος επίμαχων μελετών, που εκπονούνται έπειτα από διαδικασία λόμπινγκ των πολυεθνικών, έχουν αντικείμενο την ευνοϊκότερη αντιμετώπισή τους από τις ρυθμιστικές αρχές προκειμένου να πωληθούν πιο εύκολα τα προϊόντα τους.
Πακτωλός χρημάτων
Το 2014 συστάθηκε η κοινή επιχείρηση των βιοβασιζόμενων βιομηχανιών (BBI), η οποία προέκυψε –σύμφωνα με τη μελέτη του παρατηρητηρίου– έπειτα «από μια μακρά εκστρατεία λόμπι, ειδικά από τις βιομηχανίες της βιοτεχνολογίας, της δασοκομίας και των χημικών». Αυτή η σύμπραξη στηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή προκειμένου να υλοποιηθεί η στρατηγική της ΕΕ για τη βιοοικονομία. Η BBI έπρεπε να λάβει 975 εκατ. ευρώ από την ΕΕ. Ο προϋπολογισμός του προγράμματος που δημιουργήθηκε το 2014 και θα λειτουργήσει τουλάχιστον μέχρι το 2024 ανέρχεται συνολικά σε 3,7 δισ. δολάρια (3,3 δισ. ευρώ). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη πληρώσει το 27% του συνόλου, δηλαδή 264,6 εκατ. ευρώ, ενώ οι βιομηχανίες συμμετέχουν μόλις στο 3% του ποσού, καθώς και με συνεισφορά 3,7% σε είδος.
Κύριος στόχος της βιομηχανικής βιοοικονομίας –αποτελεί και βασικό αντικείμενο της ΒΒΙ– είναι η μερική αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων (πετρελαιοειδή) με βιομάζα. Βασική προϋπόθεση είναι η βιομάζα να είναι «βιώσιμη» και «κυκλική», δηλαδή να αξιοποιείται εκ νέου από τη βιομηχανία. Αυτό, σύμφωνα με το παρατηρητήριο, δεν συμβαίνει: η χρήση της βιομάζας στην Ευρώπη έχει αυξηθεί τα τελευταία 15 χρόνια, εντούτοις παράγεται κυρίως από μη βιώσιμες πρακτικές καλλιέργειας και δασοκομίας. Μάλιστα η περαιτέρω παραγωγή βιομάζας πραγματοποιείται «σε βάρος της παραγωγής τροφίμων και της ακεραιότητας των λειτουργικών οικοσυστημάτων».
Νεοαποικιακές πρακτικές
Στους στόχους της BBI συμπεριλαμβάνεται η «συνεισφορά σε μια περισσότερο αποτελεσματική και βιώσιμη οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα». Η BBI ωστόσο παραβλέπει «τις καταστροφικές επιπτώσεις» των σχεδίων της: η αύξηση της εξαγωγής βιομάζας χωρίς να προβλέπεται μείωση των ορυκτών καυσίμων οδηγεί σε καταστροφικά αποτελέσματα, όπως η εκπομπή περισσότερου διοξειδίου του άνθρακα. Δεν είναι τυχαίο ότι μόλις το 10% των χρηματοδοτούμενων μελετών της BBI προβλέπεται ότι θα έχει θετικό αντίκτυπο στη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων.
Το να «τρέφεται» όμως μια ευρωπαϊκή βιομηχανία με βιομάζα χωρίς επαρκή εγχώρια προμήθεια πόρων σημαίνει «αυξανόμενο κίνδυνο για αρπαγές πόρων άλλων περιοχών. Πρέπει ο δρόμος προς μια ευρωπαϊκή βιωσιμότητα να αφορά νεοαποικιακές εισαγωγές ξύλου, πετρελαίου και ζάχαρης από τους Τροπικούς σε βάρος του κλίματος, της βιοποικιλότητας και της ευζωίας των ανθρώπων που ζουν εκεί;». Αλλωστε, σύμφωνα με το Πρακτορείο Ευρωπαϊκού Περιβάλλοντος, οι Ευρωπαίοι πολίτες «συνεχώς αυξάνουν το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα».
«Λόμπι και δημόσιες σχέσεις»
Η BBI έχει δώσει το 70% των πόρων της για έρευνες που αφορούν την παραγωγή πληθώρας προϊόντων τα οποία παράγονται από βιομάζα, όπως τα πλαστικά και τα καύσιμα. Η βιομηχανία δηλαδή χρηματοδοτείται με χρήματα Ευρωπαίων φορολογουμένων για να πραγματοποιήσει έρευνες που θα ήταν «πολύ επικίνδυνο να πραγματοποιηθούν από τον ιδιωτικό τομέα». Παράλληλα, η BBI υποστηρίζει έρευνες που συμπεριλαμβάνουν «λόμπι και δημόσιες σχέσεις προκειμένου να επηρεάσουν τις ρυθμιστικές αρχές της ΕΕ και τη δημόσια αντίληψη προς όφελος των προτεραιοτήτων και των προϊόντων των βιοβασιζόμενων βιομηχανιών».
Ενδεικτικό του πώς η BBI δαπανά τα χρήματα είναι ότι πολλές από τις μελέτες που έχει εκπονήσει βάσει της εσωτερικής της αξιολόγησης για την περίοδο 2014-16 «ήταν σε πολύ προχωρημένο στάδιο τεχνολογικής ανάπτυξης». Κι όλα αυτά ενώ οι συνεδριάσεις του ΔΣ, όπως και οι προτάσεις έργων της BBI, είναι μυστικές, γεγονός που δεν ευνοεί τη διαφάνεια. Αυτό είναι κάτι που έχει προκαλέσει τις αντιδράσεις αρκετών χωρών, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, η οποία τον Φεβρουάριο του 2019 ανακοίνωσε ότι «είναι σημαντικό για την κοινότητα της έρευνας και καινοτομίας οι πολίτες να εμπλακούν περισσότερο στη λειτουργία της BBI». Εξαιτίας «της έλλειψης διαφάνειας» τα αποτελέσματα των μελετών της ΒΒΙ είναι δύσκολο να αξιολογηθούν: «οι εταιρείες συστηματικά ιδιοποιούνται τα αποτελέσματα και τα δεδομένα αυτών», ενώ οι δείκτες αξιολόγησής τους «έχουν ολοκληρωτικά αποτύχει να λάβουν υπόψη τον κοινωνικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπό τους».
Καταστροφή δασών
Μια από τις «πράσινες» δραστηριότητες που προωθεί η BBI αφορά τα βιοκαύσιμα που παράγονται από καλλιεργημένα φυτά. Το 2009, έπειτα από «έντονο λόμπι» από τους κατασκευαστές αυτοκινήτων και τη βιομηχανία λαδιού, δημοσιεύτηκε η οδηγία της ΕΕ για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ). Στόχευε στο να χρησιμοποιούν οι ευρωπαϊκές χώρες τουλάχιστον 10% ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στη μετακίνηση μέχρι το 2020.
Τα αποτελέσματα όμως ήταν «καταστροφικά», αφού ο επίμαχος στόχος οδήγησε στην υλοτόμηση ολόκληρων δασών προκειμένου να φυτευτούν στη θέση τους φοινικόδεντρα. Είναι αξιοσημείωτο ότι βάσει μελέτης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 45% της παγκόσμιας εξαγωγής φοινικέλαιου τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχει προκαλέσει αποψίλωση δασών, γεγονός που αυξάνει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα: «Ο μέσος κλιματικός αντίκτυπος του φοινικέλαιου είναι στην πραγματικότητα τρεις φόρες μεγαλύτερος από του ορυκτού ντίζελ».
«Πλήττουν τη βιοποικιλότητα»
Παράλληλα, η αύξηση της εξαγωγής βιομάζας από δάση οδηγεί στη μονοκαλλιέργεια δασών, όμως μακροπρόθεσμα «οι φυτεύσεις δέντρων θα απορροφήσουν μόλις το 2,5% του διοξειδίου του άνθρακα που απορροφάται από ένα φυσικό δάσος». Σε περιοχές της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης και στο δυτικό τμήμα των ΗΠΑ «καταστρέφονται φυσικά δάση και ψιλοκόβονται σε ξύλινες παλέτες προκειμένου να καούν για ενέργεια στην ΕΕ».
Ιδιαιτέρως αμφίσημη είναι η παραγωγή βιομάζας και από την αγροκαλλιέργεια, αφού αυτή αποκτάται κυρίως από βιομηχανικές γεωργικές πρακτικές που δεν είναι βιώσιμες, πλήττοντας «τα γεωργικά εδάφη και τη βιοποικιλότητα και άρα υπονομεύοντας μακροπρόθεσμα την ασφάλεια τροφίμων». Τα προγράμματα που χρηματοδότησε η BBI σχετικά με την ανάπτυξη της γεωργικής βιομάζας έλαβαν 60% μεγαλύτερη χρηματοδότηση απ’ ό,τι είχε προβλεφθεί. Η εξήγηση μπορεί να δοθεί από το γεγονός ότι στις μονοκαλλιέργειες «απαιτούνται συνθετικά λιπάσματα, ζιζανιοκτόνα, εντομοκτόνα και μυκητοκτόνα», προϊόντα δηλαδή που παράγονται από εταιρείες οι οποίες συμμετέχουν στην BBI.
Ομάδα λόμπι
Χαρακτηριστικό δείγμα της δραστηριότητας της BBI είναι το υποπρόγραμμα STAR4BBI, το οποίο χρηματοδοτήθηκε με 1 εκατ. ευρώ από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το πρόγραμμα προτείνει μεταξύ άλλων «ένα συναφές, καλώς συντονισμένο κανονιστικό πλαίσιο που θα βοηθήσει τη δημιουργία μιας βιοβασιζόμενης οικονομίας αιχμής για την Ευρώπη». Στοχεύει δηλαδή στην υιοθέτηση υποχρεωτικών στόχων από τα κράτη της ΕΕ προκειμένου να χρησιμοποιούν συγκεκριμένη ποσότητα βιομάζας για συγκεκριμένα προϊόντα που οι επίμαχες πολυεθνικές παράγουν.
Οταν συστάθηκε η BBI κρίθηκε απαραίτητη η δημιουργία μιας επίσημης δομής προκειμένου να συντονίζονται η δουλειά και η συνεισφορά των πολυεθνικών στη συνεργασία. Ετσι σχηματίστηκε ένας νέος οργανισμός, η Κοινοπραξία Βιοβασιζόμενων Βιομηχανιών (BIC), που συνέταξε τη στρατηγική του ερευνητικού προγράμματος της BBI. Η BIC αυτοπροσδιορίζεται ως ομάδα λόμπινγκ. Στόχος της είναι «η συνεργασία με βασικούς υπεύθυνους λήψης αποφάσεων για ένα ευνοϊκό πολιτικό, νόμιμο, κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον για βιοβασιζόμενες βιομηχανίες στην Ευρώπη». Παράλληλα, ενδεικτική της… συνεισφοράς της Κομισιόν στη συνεργασία είναι εσωτερική αξιολόγηση του 2017 της BBI στην οποία αναφέρεται ότι «η Επιτροπή δεν έχει λάβει ενεργό ρόλο στον προγραμματισμό των προγραμμάτων εργασίας της BBI μέχρι στιγμής».
Χωρίς αξιολόγηση
Ενας από τους σημαντικότερους στόχους της βιομηχανίας βιοτεχνολογίας είναι η διάδοση της χρήσης των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, πολλοί από τους οποίους «δραπετεύουν από τον ανθρώπινο έλεγχο και διαδίδονται στη φύση». Στην Ευρώπη οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί πρέπει να περνούν από αξιολόγηση ασφάλειας και κινδύνου για το περιβάλλον. Εχουν υποβληθεί δεκάδες πατέντες γενετικά τροποποιημένων οργανισμών που εφαρμόζονται σε καλλιέργειες, δέντρα, ζώα φάρμας και έντομα, από τεράστιες πολυεθνικές αγροχημικές εταιρείες όπως η Bayer – Monsanto.
Η οποία έχει δεχτεί δεκάδες χιλιάδες αγωγές στις ΗΠΑ από χρήστες του ζιζανιοκτόνου Roundup το οποίο παράγει και το οποίο χρησιμοποιείται ευρέως σε γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες. Οι ενάγοντες κατηγορούν την εταιρεία ότι εξαιτίας του ζιζανιοκτόνου εμφάνισαν καρκίνο. Η εταιρεία προσπαθεί να επιλύσει εξωδικαστικά τις αγωγές δίνοντας συνολική αποζημίωση περίπου 10 δισ. δολάρια. Η βιομηχανία της βιοτεχνολογίας που εκπροσωπείται στην BBI επιδιώκει μέσω λόμπινγκ η ΕΕ να αφαιρέσει πλήρως τις διασφαλίσεις για την υγεία και το περιβάλλον. Αυτές οι κανονιστικές αλλαγές θα σημάνουν «μηδενική αξιολόγηση των κινδύνων για την υγεία ή το περιβάλλον και καμία ελευθερία επιλογής για τους καταναλωτές, αγρότες και εκτροφείς, αφού δεν θα υπάρχει καμία τιτλοφόρηση, ιχνηλασιμότητα και έλεγχος».