Ο Γάλλος διεθνολόγος εξηγεί πώς η ακροδεξιά κατέλαβε την κυβέρνηση και γιατί ο Εβο Μοράλες έχασε την εξουσία.
Ο Γάλλος διεθνολόγος, ερευνητής στο Ινστιτούτο Μελετών Λατινικής Αμερικής του παρισινού πανεπιστημίου Paris III (Sorbonne Nouvelle) Κλοντ Λε Γκουίγ, το ερευνητικό έργο του οποίου επικεντρώνεται στα κοινωνικά κινήματα και στους ιθαγενείς της Βολιβίας, μίλησε στο Documento για την ανατροπή του προέδρου Μοράλες, την αυτοανακήρυξη της γερουσιαστή Τζανίνε Ανιες σε πρόεδρο της χώρας και την εκμετάλλευση της πολιτικής συγκυρίας από την ακροδεξιά αντιπολίτευση, η οποία «κατάφερε να επιβάλει τις επιλογές της».
Η ανατροπή του Εβο Μοράλες ανακοινώθηκε από τον στρατό και την αστυνομία. Συμφωνείτε με τον αντίλογο για το πραξικόπημα ότι η διεκδίκηση από μέρους του τέταρτης θητείας ήταν αντισυνταγματική;
Βάσει του νέου συντάγματος του 2009 ο Εβο Μοράλες δεν μπορούσε να υποβάλει υποψηφιότητα για την προεδρία, καθώς είχε ήδη ολοκληρώσει τρεις προεδρικές θητείες (2005, 2009, 2014). Αυτή η επίδειξη ισχύος εκ μέρους του έπληξε σημαντικά τη νομιμότητά του. Από την άλλη, το ερώτημα του πραξικοπήματος είναι ακανθώδες. Δεν υπήρξε πραξικόπημα με την κλασική έννοια του όρου, που θέλει τον στρατό να ανατρέπει μια κυβέρνηση και να αναλαμβάνει την εξουσία. Ο στρατός, μάλιστα, ήταν σχετικά κοντά στην κυβέρνηση. Ωστόσο άλλες οργανώσεις που βρίσκονταν κοντά στον Εβο Μοράλες του είχαν ήδη ζητήσει να αποχωρήσει προτού το κάνει ο στρατός, βλέποντας ότι δεν υπήρχε πια ισορροπία στον συσχετισμό δυνάμεων με την αντιπολίτευση. Αυτό που είναι λιγότερο ξεκάθαρο είναι η σχέση μεταξύ της ακροδεξιάς αντιπολίτευσης και της αστυνομίας: παρότι εκπροσωπεί πολύ μικρή μερίδα της αντιπολίτευσης, η ακροδεξιά εφάρμοσε ένα επικοινωνιακό τέχνασμα που την έφερε στο επίκεντρο των μίντια και κάλεσε την αστυνομία να αντιταχθεί στον Βολιβιανό πρόεδρο, γεγονός που οδήγησε τελικά την τελευταία στην ανταρσία. Αυτό ήταν καθοριστικής σημασίας για την πτώση του Εβο Μοράλες, καθώς έγειρε την πλάστιγγα του συσχετισμού δυνάμεων προς όφελος της αντιπολίτευσης.
Υπάρχει ο φόβος ότι η αυτοανακήρυξη της Τζανίνε Ανιες σε πρόεδρο θα βυθίσει τη Βολιβία στο χάος, ακόμη και στον εμφύλιο;
Η ανακήρυξη της γερουσιαστή της Δεξιάς Τζανίνε Ανιες αμφισβητείται έντονα επειδή έγινε χωρίς την παρουσία βουλευτών του κόμματος του Εβο Μοράλες (Movimiento al Socialismo), αλλά και χωρίς απαρτία. Επίσης, η Ανιες εμφανίστηκε με τους επικεφαλής της ακροδεξιάς και της αστυνομίας και με τη Βίβλο στο χέρι, ενώ την ίδια στιγμή η σημαία των αυτοχθόνων (wiphala), την οποία ο Εβο Μοράλες έκανε εθνικό έμβλημα, ποδοπατήθηκε από τη ρατσιστική αντιπολίτευση και ορισμένους αστυνομικούς. Αυτό αναζωπύρωσε τις εντάσεις. Στη Λα Πας (σ.σ.: διοικητική πρωτεύουσα της Βολιβίας) ξέσπασαν βίαια επεισόδια και οι κοινωνικές ομάδες που είναι κοντά στο κόμμα του Μοράλες (ανθρακωρύχοι, αστικές οργανώσεις, χωρικοί, ιθαγενείς) ξεκίνησαν νέες κινητοποιήσεις κατά του λεγόμενου πραξικοπήματος και της αυτοανακήρυξης της Τζανίνε Ανιες, αλλά επίσης ενόψει του κινδύνου να χάσουν ορισμένα κοινωνικά κεκτημένα της κυβέρνησης Μοράλες, κυρίως όσον αφορά τους αυτόχθονες Ινδιάνους. Από την πλευρά της, η Τζανίνε Ανιες διόρισε νέα πρόσωπα στον στρατό και δική της κυβέρνηση, πολλοί υπουργοί της οποίας εκτόξευσαν φαρμακερές δηλώσεις κατά των υποστηρικτών του Εβο Μοράλες. Το κενό εξουσίας που δημιουργήθηκε από την αναχώρηση του Μοράλες και των στελεχών του επέτρεψε στην άκρα Δεξιά να επιβάλει τις επιλογές της εν τη απουσία ενός ξεκάθαρα χρισμένου ηγέτη της αντιπολίτευσης.
Ο Εβο Μοράλες, ο πρώτος ιθαγενής πρόεδρος της Βολιβίας, εκλέχτηκε το 2006 χάρη στη στήριξη των κοινωνικών κινημάτων, των χωρικών και των διανοούμενων. Πού κυμαίνεται η αποδοχή του σήμερα;
Έχει πληγεί. Σε συνέχεια των μεγάλων αναταραχών που ταρακούνησαν τη Βολιβία μεταξύ 2000 και 2005, όπως ήταν οι αγώνες για το νερό και τους υδρογονάνθρακες, μεγάλη μερίδα του πληθυσμού στήριξε τον Εβο Μοράλες και τον αντιιμπεριαλιστικό δημόσιο λόγο του που υπεράσπιζε την εθνική κυριαρχία (κρατικοποίηση υδρογονανθράκων κ.λπ.) και τους ιθαγενείς. Κέρδισε εξάλλου τις εκλογές το 2005, το 2009 και το 2014 από τον πρώτο γύρο, συγκεντρώνοντας περισσότερο του 50% των ψήφων. Ωστόσο σιγά σιγά άρχισε να χάνει πολλά από τα στηρίγματά του. Πρώτα η αστική μεσαία τάξη τον κατηγόρησε ότι στήριζε περισσότερο την επαρχία εις βάρος των πόλεων. Μετά έχασε τη στήριξη των ιθαγενών και των περιβαλλοντολόγων λόγω πολλών πρότζεκτ που έρχονταν σε αντίθεση με την οικολογική του ρητορική. Τέλος, ήρθε αντιμέτωπος τόσο με τις συντεχνιακές συγκρούσεις μεταξύ των κοινωνικών οργανώσεων όσο και με τις διεκδικήσεις των περιφερειών. Τελικά ήταν αυτές οι απογοητευμένες από τον Μοράλες κοινωνικές οργανώσεις που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην κινητοποίηση της αντιπολίτευσης.
Στη Λατινική Αμερική πολλές χώρες σείονται από μαζικές διαδηλώσεις ενάντια σε κυβερνήσεις που εφαρμόζουν νεοφιλελεύθερες και αυταρχικές πολιτικές (Χιλή, Εκουαδόρ, Αργεντινή). Οι διαμαρτυρίες στη Βολιβία πριν από την απομάκρυνση του Μοράλες πήγαν ενάντια στο γενικό ρεύμα;
Η αντίδραση στον Εβο Μοράλες πράγματι ξέσπασε εν μέσω καλών οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών: τα οικονομικά αποτελέσματα είναι θετικά, η φτώχεια έχει μειωθεί δραστικά, η χώρα έχει εκσυγχρονιστεί, η πρόσβαση στις δημόσιες υπηρεσίες έχει διευρυνθεί σημαντικά. Ο Εβο Μοράλες έδωσε πίσω σε μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού τη χαμένη της αυτοπεποίθηση. Υπήρχε αυτή η διαχεόμενη αίσθηση ότι οι διακρίσεις έλαβαν τέλος, ότι νέες ευκαιρίες δίνονταν σε όλο τον κόσμο ανεξαρτήτως της κοινωνικής ή εθνοτικής ομάδας στην οποία ανήκε. Ολα αυτά τα μέτρα εκτιμήθηκαν από τον λαό, ακόμη κι αν ορισμένα από αυτά θεωρήθηκαν ημιτελή, κυρίως στις πόλεις, όπου η βελτίωση των δημόσιων υπηρεσιών δεν ήταν τόσο σημαντική όσο στην επαρχία. Αυτές ακριβώς οι κοινωνικές κατακτήσεις είναι που απειλούνται από την ανάληψη της εξουσίας από την άκρα Δεξιά.
