«Μεταρρύθμιση και άνοιγμα». Με αυτές τις λέξεις-κλειδιά περιγράφουν οι Κινέζοι την εισαγωγή του καπιταλισμού στην κατ’ όνομα κομμουνιστική Κίνα. Ηταν 18 Δεκεμβρίου 1978 όταν ο τότε ηγέτης της αχανούς χώρας Ντενγκ Σιαοπίνγκ (1904-1997) επέβαλε μια πρώτη δέσμη μέτρων που επέτρεπε στους αγρότες να πωλούν τμήμα της σοδειάς προσποριζόμενοι κέρδος, έδινε κίνητρα για ιδιωτικές μικροεπιχειρήσεις και άνοιγε την πόρτα στην προσδοκία ότι η ελεγχόμενη από το ΚΚ οικονομία της αγοράς θα βγάλει από τη φτώχεια μεγάλες μάζες του πληθυσμού.
Το «θαύμα του κόκκινου καπιταλισμού» που ακολούθησε αύξησε κατακόρυφα την παραγωγή, τις εξαγωγές και την εισροή συναλλάγματος, δημιούργησε μια μεσαία τάξη εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων με υπολογίσιμη καταναλωτική δύναμη, εξακόντισε το ΑΕΠ από τα 150 δισ. δολάρια το 1978 στα 12 τρισ. δολάρια (το 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ). Οι κινεζικές μητροπόλεις γέμισαν ουρανοξύστες και εσωτερικούς μετανάστες. Ενας στόλος περίπου 300 εκατομμυρίων ΙΧ αυτοκινήτων έστειλε τα ποδήλατα να σκουριάσουν στις αποθήκες. Η χώρα έχει γύρω στους 600 δισεκατομμυριούχους, τους περισσότερους στον πλανήτη, το βιοτικό επίπεδο βελτιώθηκε εντυπωσιακά και το προσδόκιμο ζωής σκαρφάλωσε από τα 66 στα 76 έτη.
Ολα σωστά καμωμένα από το ΚΚΚ
Την περασμένη Τρίτη στο μέγαρο της εθνοσυνέλευσης στην πλατεία Τιαν αν Μεν στο Πεκίνο ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ έκλεισε τον τετραήμερο εορτασμό της επετείου μιλώντας επί μιάμιση ώρα χωρίς να αναφέρει ούτε μία φορά το όνομα Ντενγκ. Οσοι περίμεναν νέα μεταρρυθμιστικά (βλέπε νεοφιλελεύθερα) μέτρα απογοητεύτηκαν. Ο Σι διακήρυξε αυτάρεσκα ότι όλες οι πρόσφατες κομματικές αποφάσεις «είναι απολύτως σωστές» και κούνησε το δάχτυλο στην Αμερική του Ντόναλντ Τραμπ λέγοντας ότι «κανένα κράτος δεν θα υπαγορεύσει στην Κίνα τι να κάνει».
Δύσκολα 40 περνά ο κόκκινος καπιταλισμός του Πεκίνου, ο οξύμωρα αποκαλούμενος «κινεζικός δρόμος για τον σοσιαλισμό». Οι ρυθμοί ανάπτυξης της οικονομίας επιβραδύνονται, το χρέος συσσωρεύεται, τα φαραωνικά έργα όπως η πρόσφατη γέφυρα Χονγκ Κονγκ – Μακάο πιέζουν τα δημόσια οικονομικά, ο εμπορικός πόλεμος που κήρυξαν οι ΗΠΑ κλιμακώνεται, οι μεγάλες εταιρείες πιέζονται για ασφυκτικό έλεγχο από το κόμμα, ενώ οι δείκτες της εσωτερικής κατανάλωσης μειώνονται.
Υποβαθμίζοντας τη συλλογική ηγεσία
Ισχυρή ένδειξη είναι η υποβάθμιση της συλλογικής ηγεσίας του κόμματος-επιχείρηση που καθιέρωσε ο Ντενγκ. Ο Σι καλλιεργεί την προσωπολατρία περισσότερο από ποτέ μετά τον θάνατο του «μεγάλου τιμονιέρη» Μάο Τσετούνγκ το 1976 και φρόντισε να μπορεί, πρακτικά, να παραμείνει ισόβιος ηγέτης. Η επίδειξη γεωστρατηγικής πυγμής στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας θέτει το καθεστώς του Πεκίνου στη θέση του ενός εναντίον όλων: των ΗΠΑ, των Φιλιππίνων, της Νότιας Κορέας, της Ιαπωνίας, του Μπρουνέι, της Ταϊβάν, του Βιετνάμ.
Ταυτόχρονα η παραδειγματική τιμωρία λίγων κομματικών μεγαλοσχημόνων για μίζες δεν κλόνισε την απέραντη διαφθορά ως δομικό στοιχείο και καύσιμο του κόκκινου καπιταλισμού. Η δε ιλιγγιώδης ανάπτυξη συνοδεύεται από ακραία μόλυνση του περιβάλλοντος, αστυνομοκρατία, καταστολή, καταπίεση μειονοτήτων όπως οι τουρκογενείς μουσουλμάνοι Ουιγούροι, απέραντο εργασιακό μεσαίωνα, λογοκρισία των ΜΜΕ και έλεγχο του διαδικτύου.
Η κυνική αντίληψη της κομματικής και επιχειρηματικής ελίτ για την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο εξάγεται και εκτός συνόρων. Η Κίνα ελέγχει ολόκληρες χώρες, για παράδειγμα τη Ζιμπάμπουε και το Σουδάν στην Αφρική, εφαρμόζοντας νεοαποικιακή πολιτική συνεργασίας με διεφθαρμένα καθεστώτα, απομυζώντας φυσικούς πόρους και παραδίδοντας τους λαούς στη δίνη της πενίας και των ένοπλων συρράξεων.
Δύο οράματα για το μέλλον
Εκτός συνόρων το όραμα που φέρει την υπογραφή του προέδρου Σι είναι ο «νέος δρόμος του μεταξιού», ένα πολυδάπανο και πολυπλόκαμο δίκτυο χερσαίων και θαλάσσιων μεταφορών, ήδη υφιστάμενων μέχρις ενός σημείου, που θα διασφαλίζει πολλαπλάσια της σημερινής διακίνηση κινεζικών αγαθών στην Ασία, την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την Αφρική.
Εντός συνόρων ο Κινέζος ηγέτης «πουλάει» ένα άλλο φιλόδοξο όραμα με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Made in China 2025». Στόχος είναι η αναβάθμιση των τεχνικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών της κινεζικής βιομηχανίας. Αυτό έχει προκαλέσει την οργή των Ηνωμένων Πολιτειών που καταγγέλλουν συστηματική παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων και παράνομη αντιγραφή πατενταρισμένων αμερικανικών προϊόντων.