Παραμύθια για όλους θα έχουμε την ευκαιρία να απολαύσουμε το Σαββατοκύριακο 19 και 20 Μαρτίου σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Καλαμάτα και Κέρκυρα από τα μέλη του νεοσύστατου Σωματείου Επαγγελματιών Αφηγητριών-τών Ιστορητριών-τών Ελλάδος, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Αφήγησης.
«Από το στόμα στο αυτί και από το αυτί στο στόμα»· έτσι ταξίδεψαν μέσα στους αιώνες τα πιο παλιά παραμύθια του κόσμου μας -από τις κοσμογονικές ιστορίες και τη μυθολογία ως τα ομηρικά έπη, τα ηρωικά ποιήματα και τις παραλλογές-, ώσπου κάποια από αυτά καταγράφηκαν. Άλλα πάλι έφτασαν ως σήμερα ταξιδεύοντας μέσα από τη φωνή των προφορικών αφηγητών. Αρχαία τέχνη, λοιπόν, η αφήγηση, αλλά ουχί ξεχασμένη σ’ ένα ντουλάπι της ιστορίας. Με παραμύθια μεγαλώνουν τα παιδιά, αιώνες τώρα, με τις γιαγιάδες και τους παππούδες τους στο ρόλο των αφηγητριών και αφηγητών.
Τα παραμύθια, όμως, σαν να δραπέτευσαν τις τελευταίες δεκαετίες από τα παιδικά δωμάτια και τις αυλές των σπιτιών· συνάντησαν νεότερες αφηγήτριες και αφηγητές, και έπιασαν μια θέση ανάμεσα στις υπόλοιπες παραστατικές τέχνες που κάνουν τον κόσμο μας λίγο πιο όμορφο και υποφερτό. Την Κυριακή που μας έρχεται, μαζί με το εαρινό ηλιοστάσιο, έχουν την τιμητική τους· καθώς η 20η του Μάρτη έχει καθιερωθεί ως η Παγκόσμια Ημέρα Αφήγησης.
Η παραμυθία των παραμυθιών
Έναν Μάρτη σαν κι αυτόν, που νιώθεις ότι τα πράγματα δεν μπορούν να γίνουν χειρότερα, είμαι μάλλον τυχερή που γράφω για τα παραμύθια. Χρειαζόμαστε στηρίγματα για να συνεχίσουμε, και η παρηγοριά, η παραμυθία των παραμυθιών έχει μια δύναμη συγκινητική και ακατανίκητη. Και αυτό είναι σίγουρα ένα από τα πιο σπουδαία χαρακτηριστικά της τέχνης της αφήγησης, που έχει ζωντάνια, έχει διάδραση με το κοινό και το σημαντικότερο; Απευθύνεται τόσο σε μικρούς όσο και σε μεγάλους. Γιατί ποιος είπε ότι τα παραμύθια είναι μονάχα για παιδιά;
Η Ιφιγένεια Κακριδώνη, γνωστή και ως «Παραμυθοκόρη», ως μέλος, δηλαδή, της μακροβιότερης ομάδας αφήγησης στην Ευρώπη, μας μιλάει για τις αφηγήτριες και τους αφηγητές της γενιάς της, για την επίσημη γιορτή τους που, όπως είπαμε παραπάνω είναι η 20η του Μάρτη, αλλά και για το νεοσύστατο Σωματείο Επαγγελματιών Αφηγητριών-τών Ιστορητριών-τών Ελλάδος, στο ΔΣ του οποίου συμμετέχει ως Αντιπρόεδρος.
Ας πάρουμε, όμως, την ιστορία από την αρχή. Ποιοι είναι οι σύγχρονοι παραμυθάδες της εποχής μας; Με ποια αφορμή τα λαϊκά παραμύθια, εκτός από τα στόματα των γιαγιάδων, βρέθηκαν πια και στο στόμα νεότερων αφηγητριών και αφηγητών, ως μια τέχνη; Όπως κάθε είδους καλλιτεχνική δημιουργία, το πρώτο πράγμα που σε κινητοποιεί «είναι η προσωπική ανάγκη για έκφραση», θα πει η Ιφιγένεια και κάπως έτσι πιάνουμε το νήμα της κουβέντας. Η ίδια επισημαίνει ότι με την αστυφιλία του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα, η αφήγηση παραμυθιού είχε ατονίσει, ακόμα και μέσα στα σπίτια, με το απότομο κόψιμο των δεσμών μεταξύ γιαγιάδων που έμειναν πίσω στα χωριά και παιδιών που γεννιόντουσαν και έμεναν πια στις πόλεις.
Οι νεο-παραμυθάδες, λοιπόν, έκαναν την εμφάνισή τους μέσα στη δεκαετία του ’90, όταν άρχισαν να μελετούν και να αφηγούνται τα λαϊκά μας παραμύθια, με τις αμέτρητες παραλλαγές τους, σε διάφορα κοινά και χώρους, οι οποίοι με τα χρόνια μάλιστα εμπλουτίστηκαν. Σιγά-σιγά όλο και περισσότεροι άνθρωποι, από διαφορετικές αφετηρίες ο καθένας -πολλοί εκπαιδευτικοί, ηθοποιοί, μουσικοί, συγγραφείς, ακαδημαϊκοί αλλά και άνθρωποι με όρεξη να βρουν ένα καινούριο ενδιαφέρον- μπήκαν στον κύκλο της αφήγησης, κάποιοι αυτοδίδακτοι, άλλοι παρακολουθώντας εργαστήρια παλαιότερων παραμυθάδων και σεμινάρια αφήγησης, όπως η διετής «Σχολή Αφηγηματικής Τέχνης» που ξεκίνησε τη λειτουργία της στην Αθήνα το 2008 από το «Κέντρο Μελέτης και Διάδοσης Μύθων και Παραμυθιών». Στην πρώτη φουρνιά των αποφοίτων της σχολής και η Ιφιγένεια, με πρώτο πτυχίο στο Παιδαγωγικό Νηπιαγωγών και συγχρόνως σπουδές στη μουσική και το τραγούδι.
Κάπως έτσι είναι η ιστορία των περισσότερων παραμυθάδων· κάποια στιγμή τους κέρδισαν τα παραμύθια και δεν μπορούσαν να μην ακολουθήσουν αυτό το μονοπάτι. Αυτή η μαγική ικανότητά τους «να χτυπούν κατευθείαν στο κύτταρο», όπως λέει χαρακτηριστικά η Ιφιγένεια, η οποία όπως και όλες οι συναδέλφισσες και οι συνάδελφοί της αφηγούνται τις ιστορίες τους σε μουσεία, σχολεία, βιβλιοθήκες, φεστιβάλ, θέατρα και μουσικές σκηνές· όπου υπάρχουν άνθρωποι που έρχονται με ανοιχτά τα αυτιά και την καρδιά τους.
Στη ζωή και στα παραμύθια δεν είναι όλα ρόδινα
Από πού όμως αντλούν έμπνευση; Τι περιλαμβάνει το ρεπερτόριό τους; Υπάρχουν κάποιοι που γράφουν τα δικά τους παραμύθια, η βασική πηγή ωστόσο κάθε παραμυθά είναι η λαϊκή παράδοση. Ένα σπουδαίο έργο-εργαλείο ενός αφηγητή είναι ο τεράστιος διεθνής αλλά και ο ελληνικός κατάλογος των παραλλαγών των λαϊκών παραμυθιών, στους οποίους μπορείς να βρεις όλα τα παραμύθια και τις καταγραφές των παραλλαγών τους από τόπο σε τόπο. Όπως μας εξηγεί η Ιφιγένεια, υπάρχουν πολλά κοινά στοιχεία στα παραμύθια ανά τον κόσμο, «γιατί κοινές είναι και οι ανησυχίες των ανθρώπων». Όμως, «το παραμύθι σαν “λαϊκή τέχνη” είναι κάτι ζωντανό και εξελισσόμενο», προσθέτει η ίδια. Οπότε, ένας αφηγητής μπορεί, με σεβασμό στα σύμβολα του λαϊκού παραμυθιού, να συνθέσει, να βάλει και δικά του στοιχεία και να δημιουργήσει μια πολύ προσωπική του ιστορία.
Σε κάθε περίπτωση, μας διαφωτίζει η Ιφιγένεια, πάντα υπάρχει ο ήρωας-ηρωίδα που παίρνει μια απόφαση, βγαίνει στο δρόμο, ξεκινά μια πορεία, η οποία δεν είναι εύκολη. Πάντα, λοιπόν, υπάρχει ένα εμπόδιο, το κακό καιροφυλαχτεί. Σίγουρα, δεν είναι όλα ρόδινα στα παραμύθια, όπως ακριβώς και στη ζωή. Ο ήρωας-ηρωίδα χρειάζεται να πολεμήσει για να νικήσει και να επιστρέψει στην ασφάλεια της εστίας του -όταν το παραμύθι απευθύνεται στα μικρά παιδιά-, ή, να αντιμετωπίσει μια πρόκληση και μέσα από αυτήν να εξελιχθεί, να ωριμάσει, να μεταμορφωθεί, να βρει αυτό που ψάχνει και να ζήσει καλά κι εμείς καλύτερα -όταν το παραμύθι μιλάει σε πιο μεγάλο σε ηλικία κοινό.
Τεράστια η λίστα των σύγχρονων παραμυθιών: υπάρχουν παραμύθια σοφίας, μαγικά παραμύθια, σκωπτικά και ευτράπελα, κάποια από αυτά και «ακατάλληλα» -όπως τα αποκριάτικα, που αγαπούν ιδιαίτερα οι ενήλικες.
Στο εξωτερικό, πάλι, παρουσιάζει μεγάλη ζήτηση η ελληνική μυθολογία, λέει η Ιφιγένεια. Η ίδια μας εξηγεί, ακόμα, πως υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι απόδοσης, «τόσοι όσοι και οι παραμυθάδες», από την απλή αφήγηση μέχρι τη δραματοποιημένη, άλλοτε με μουσική, άλλοτε χωρίς, αλλά σε κάθε περίπτωση, με μεγάλη χαρά για το δόσιμο και για τη επαφή με το κοινό. «Η τέχνη αυτή είναι μοίρασμα», καταλήγει.
Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένα… σωματείο
Το μοίρασμα αυτό, όμως, δεν έχει να κάνει μονάχα με τους αποδέκτες των παραμυθιών, θα μπορούσαμε να συμπληρώσουμε, περνώντας στο δεύτερο σκέλος της κουβέντας μας, ήτοι στην πρόσφατη δημιουργία Σωματίου Επαγγελματιών Αφηγητριών-τών Ιστορητριών-τών Ελλάδος (somateio.epaie@yahoo.com). Με εννέα γυναίκες στο εννεαμελές Διοικητικό Συμβούλιο (επτά τακτικά μέλη και δυο προστατευόμενα), η Ιφιγένεια μάς μιλάει πια ως Αντιπρόεδρος του νεοσύστατου σωματίου, το οποίο προέκυψε από την ανάγκη των σύγχρονων παραμυθάδων να ενώσουν τις φωνές τους και να μοιραστούν τους εργασιακούς προβληματισμούς τους.
«Όπως έμαθα αργότερα», σημειώνει, «η σκέψη για τη δημιουργία σωματείου υπήρχε στο μυαλό αρκετών συναδελφισσών και συναδέλφων. Καθοριστική στιγμή για να εκφραστεί, ωστόσο, ήταν η πανδημία και το κίνημα Support art Workers. Τότε συζητήσαμε και αποφασίσαμε να κάνουμε κάτι συλλογικό, παρά τις επιμέρους διαφορές και διαφωνίες μας. Να δώσουμε υπόσταση στον κλάδο μας. Να δημιουργήσουμε ένα εργατικό σωματείο για την κατοχύρωση των εργασιακών δικαιωμάτων μας, να βγάλουμε για παράδειγμα δικό μας ΚΑΔ, να σταματήσουμε να προσπαθούμε να αποδείξουμε ότι δεν είμαστε ελέφαντες. Να αγωνιστούμε συλλογικά και όχι ατομικά για το κοινό μας καλό. Αρκεί να σου πω ότι μέχρι να βγάλουμε ΚΑΔ αφηγητριών/τών, τα ένσημα που μας κολλάνε είναι από εμψυχωτή, μέχρι σερβιτόρου.
»Ακόμα είμαστε στην αρχή βέβαια. Το σωματείο δημιουργήθηκε από περίπου πενήντα αφηγητές και αφηγήτριες από όλη την Ελλάδα, οπότε τώρα προσπαθούμε αφενός να γνωστοποιήσουμε την ύπαρξή του και αφετέρου να καλέσουμε και τους υπόλοιπους παραμυθάδες, που δεν έχουν γραφτεί ακόμα, να το πλαισιώσουν και να ενώσουμε όλοι μαζί τις φωνές μας».
Παγκόσμια Ημέρα Αφήγησης
Και ποια καλύτερη αφορμή θα μπορούσε να βρεθεί για το νεοσύστατο σωματείο από την Παγκόσμια Ημέρα Αφήγησης, ώστε να παρουσιάσει τις πρώτες δράσεις του; Με θέμα «Lost and found» ή πιο… λυρικά «Κι αν χάθηκε κι αν βρέθηκε, τον κόσμο ονειρεύτηκε!», μέλη του Σωματείου Επαγγελματιών Αφηγητριών/-τών Ιστορητριών/-τών Ελλάδας θα μοιραστούν «ιστορίες που φωτίζουν τον δρόμο, σε αυτό το άγνωστο μονοπάτι που διανύουμε ως ανθρωπότητα, προσφέροντάς τες απλόχερα σε κάθε “παιδική ψυχή”»!
«Ας νιώσουμε για μια ακόμα φορά τη μαγική δύναμη του προφορικού λόγου, γιορτάζοντας ΜΑΖΙ στην αγκαλιά των αφηγήσεων!», γράφουν στην πρόσκλησή τους και ακολουθεί αναλυτικά το πρόγραμμα των εκδηλώσεων σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Καλαμάτα και Κέρκυρα για το Σάββατο 19 και την Κυριακή 20 Μαρτίου 2022.
ΑΘΗΝΑ
Σάββατο 19/3, 6μ.μ.-8μ.μ., Θρυαλλίδα – Σύλλογος Κοινωνικής και Πολιτιστικής Παρέμβασης (thryallida.wordpress.com)
Κυριακή 20/3, 5.30μ.μ.-7.30μ.μ., Μουσείο Νεότερης Κεραμικής (potterymuseum.gr)
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Κυριακή 20/3, 11π.μ.-3μ.μ., Suburbia – Καντίνα στην άκρη του κόσμου/ Πολυχώρος Πολιτισμού, facebook.com/110806470409448
ΚΑΛΑΜΑΤΑ
Κυριακή 20/3, 7.30μ.μ., Δημοτικό Ωδείο Καλαμάτας, dimod.kalamatafaris.gr/
ΚΕΡΚΥΡΑ
Κυριακή 20/3, 5.30μ.μ. Ατζάρδο Κουραμάδες, facebook.com/azzardo.corfu/