Ενα χέρι. Ενα χέρι που σε τραβάει από την κινούμενη άμμο και σε σπρώχνει να κάνεις τα πρώτα σου βήματα λειτουργώντας παράλληλα ως δίχτυ ασφαλείας. Αυτό είναι το ΚΕΘΕΑ.
Μιλώντας με αποφοίτους αλλά και συμμετέχοντες στα προγράμματα του ΚΕΘΕΑ γίνεται ξεκάθαρο πως η κοινότοπη για όλους εμάς φράση «εδώ είμαστε σαν οικογένεια» παίρνει σάρκα και οστά στην ψυχή και στο βλέμμα τους. Δεν ξέρω αν μπορεί κανείς να το χαρακτηρίσει τύχη λαμβάνοντας υπόψη τους λόγους που τους ένωσαν, όμως σίγουρα η λάμψη στα μάτια που έχουν όσοι μιλούν για το σπουδαίο έργο των θεραπευτικών κοινοτήτων είναι κάτι το αξιοσημείωτο.
Η εξάρτηση έχει πολλές μορφές και αποτελεί καθαρά βιωματική διαδικασία η οποία μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά μόνο με τον ίδιο τρόπο. Βιωματικά. Αυτό κάνουν εδώ και 38 χρόνια οι άνθρωποι στο ΚΕΘΕΑ· έχουν επενδύσει στη βιωματική απεξάρτηση, στο στεγνό πρόγραμμα και στην ποικιλομορφία του κάθε προγράμματος, χτίζοντας ξεχωριστό χαρακτήρα, κουλτούρα και ιστορία κάτω από την ομπρέλα της ίδιας φιλοσοφίας.
Ηρθε όμως τώρα η κυβέρνηση Μητσοτάκη να συρρικνώσει με τις αλλαγές που επιβάλλει αυτήν τη φιλοσοφία της ελευθερίας η οποία επιτρέπει τη διαφορετικότητα εντός των θεραπευτικών κοινοτήτων. Με αυτό τον τρόπο ευνουχίζει τις προσπάθειες για τη δημιουργία ενεργών ανθρώπων που αναλαμβάνουν ευθύνες και ενηλικιώνονται συναισθηματικά μέσω της επανένταξης.
«Δεν είναι αθώες αλλαγές»
«Αυτήν τη στιγμή με τις επιλογές που έγιναν το ΚΕΘΕΑ αλλάζει τον ορισμό της θεραπευτικής κοινότητας.
Αυτό δεν είναι αθώο. Το ΚΕΘΕΑ αναπτύχτηκε αναπτύσσοντας θεραπευτικές μονάδες και όσο αναπτυσσόταν άλλαζε και η δομή διοίκησης. Δεν έγινε η διοικητική δομή και έπειτα από κάτω κρέμονταν οι θεραπευτικές μονάδες. Ο τρόπος θεραπείας επηρέασε πάρα πολύ τον τρόπο που οργανώθηκε η διοίκηση. Ξεκίνησε από τα κάτω.
Η θεραπεία με τον τρόπο διοίκησης είχαν άμεση σχέση. Αυτό καταργείται» σημειώνει στο Documento ο Ανδρέας Κρεμμύδας, υπεύθυνος του Κέντρου Κοινωνικής Επανένταξης του ΚΕΘΕΑ Νόστος και συμπληρώνει: «Τώρα σταματάει κάθε οριζόντια επικοινωνία. Δεν ορίζεται κάποιο πλαίσιο συνεργασιών. Θα αποφασίζει ο πρόεδρος. Δεν γίνεται έτσι. Με περιορισμένους ανθρώπους δεν μπορείς να εμπνεύσεις άλλους να πετύχουν την ελευθερία τους. Το προσωπικό του ΚΕΘΕΑ είναι θετικό μοντέλο, παίρνει ρίσκα, δοκιμάζει, συνεργάζεται, στηρίζει.
Δεν τους νοιάζει η αποτελεσματικότητα. Είναι δεδομένο ότι θα καταρρεύσει το ΚΕΘΕΑ με αυτό τον τρόπο λειτουργίας. Μπορεί ενδεχομένως να μην τους νοιάζει, να υπάρχει μια στόχευση. Ενας σμπαραλιασμένος οργανισμός δεν έχει αποτελεσματικότητα και δεν έχει λόγο και να χρηματοδοτείται ή μπορεί να παίρνει οικονομικές ενέσεις σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα».
«Μου έδειξαν στοργή»
Ο Ηρακλής είναι στην κοινωνική επανένταξη 27 μήνες. «Ημουν 22 χρόνια στη χρήση, όλα τα ναρκωτικά τα έχω πιει. Εχασα τον εαυτό μου, η οικογένειά μου ήταν συνέχεια με το άγχος ότι κάποια στιγμή θα πεθάνω. Πήγα δύο φορές φυλακή, έμεινα τρία χρόνια στην Ομόνοια στον δρόμο, δεν μπορούσα να επανέλθω. Με χίλια ζόρια με βάλανε σε ψυχιατρική κλινική οι γονείς μου. Οταν συνήλθα λίγο γύρισα διάφορα προγράμματα.
Ολοι μου φερόντουσαν σαν να είμαι ένας άρρωστος άνθρωπος που η ανάγκη του ήταν να πιει και με βοηθούσαν σε αυτό το κομμάτι δίνοντάς μου υποκατάστατα ή κάποια φάρμακα και αυτό ήταν όλο. Με θεωρούσαν καμένο χαρτί και εγώ το ίδιο θεωρούσα για τον εαυτό μου. Oταν ήρθα στη θεραπευτική κοινότητα του ΚΕΘΕΑ ήμουν 48 κιλά. Αυτό που με άγγιξε κατευθείαν είναι ότι μπήκα μέσα και οι άνθρωποι μου έδειξαν ενδιαφέρον και στοργή. Hθελαν να με βοηθήσουν να φάω, να ηρεμήσουν τα νεύρα μου με ένα τσάι ή ένα γάλα το βράδυ, με πρόσεχαν.
Oλα αυτά δεν μπορούσε να τα κάνει ούτε η οικογένειά μου γιατί δεν ήξεραν πώς να με αντιμετωπίσουν. Στη θεραπευτική κοινότητα έμαθα τι είναι τα όρια. Eμαθα να λέω αυτό που με δυσκολεύει. Eνα πράγμα που μου άρεσε πάρα πολύ και με κράτησε ήταν ότι και στην κοινότητα και τώρα στον ξενώνα είμαι ενεργός. Συμμετείχα σε πράγματα, ένιωθα ξανά ζωντανός, ότι πατάω και πάλι στα πόδια μου. Eνιωσα ότι προσφέρω και ότι δεν είμαι καμένο χαρτί πια» λέει στο Documento.
«Με θλίβει ότι πάει να χαθεί ένα τόσο αξιόλογο πρόγραμμα. Για μένα το ΚΕΘΕΑ είναι οικογένεια. Εδώ ξαναγεννήθηκα. Για κάποιον που δεν ξέρει το ΚΕΘΕΑ και με ρωτήσει τι είναι θα πω ότι είναι ένας ζωντανός οργανισμός και μια οικογένεια που δέχεται ανθρώπους που ζητάνε θεραπεία άμεσα και μέσα από μια διαδικασία παραδίδει πολίτες αξιοπρεπείς και ενεργούς στην κοινωνία. Είναι κρίμα να χαθεί» σημειώνει ο Ηρακλής και αναρωτιέται: «Με όλη αυτή την κατάσταση μου γεννιέται ένα ερώτημα: μήπως κάποιοι δεν με θέλουν πίσω ενεργό και σκεπτόμενο;».
«Είδα μια ανιδιοτέλεια»
Ο Παναγιώτης ξεκίνησε να παίρνει ναρκωτικά στα 13 του. Για οκτώ χρόνια ήταν χρήστης κρυφά από τους γονείς του σε μια οικογένεια με πέντε παιδιά, από τα οποία τα τρία ήταν στη χρήση. Η παραβατικότητα μεγάλωνε, με αποτέλεσμα να μαζεύονται δικαστήρια.
«Υστερα από οκτώ χρόνια χρήσης, στα 21 μου, προσέγγισα το πρόγραμμα. Δεν είχα κόψει ούτε μια μέρα, ήθελα πάντα το κεφάλι μου να είναι γεμάτο είτε από ηρωίνη είτε από κοκαΐνη. Επειτα από μια ληστεία ένας αστυνομικός μου συνέστησε το ΚΕΘΕΑ» λέει στο Documento και συνεχίζει: «Κάναμε μια συνάντηση, τους είπα τα προβλήματά μου και ότι θέλω να κόψω τα ναρκωτικά και μέσα σε μισή ώρα πήρα πολύ νοιάξιμο, πολλή ενημέρωση, κάτι που δεν είχα ποτέ. Είδα άλλους ανθρώπους που ήταν στην κοινότητα.
Πήγα σαν χρήστης να ζητήσω βοήθεια και είδα άλλους σαν κι εμένα, που έπιναν κάποτε ναρκωτικά, να μου φέρνουν νερό, να με ρωτάνε αν θέλω κάτι. Είδα μια ανιδιοτέλεια σε αυτή την προσφορά, κάτι που δεν το είχα στην καθημερινότητά μου. Τους ζήλεψα και τους καμάρωσα πάρα πολύ. Τότε άρχισα να σκέφτομαι ότι μπορώ κι εγώ να το κάνω. Οταν μπήκα στο πρόγραμμα ένιωσα για πρώτη φορά ότι ανήκω σε έναν κύκλο. Οτι μπαίνω σε ένα σπίτι που πρώτη φορά έπλυνα τα ρούχα μου, πρώτη φορά έκανα κάθε μέρα μπάνιο, ξεκίνησα να μιλάω με άλλους ανθρώπους, να εκφράζω τις σκέψεις μου.
Το πρόγραμμα στήριξε και την οικογένειά μου. Μπήκαν κι αυτοί σε ομάδα. Τελείωσα το πρόγραμμα και για επτά χρόνια ήμουν καθαρός. Επτά χρόνια μετά πέθανε ο πατέρας μου, υποτροπίασα αλλά δεν το άφησα να κυλίσει, γιατί αυτήν τη φορά είχα ενημέρωση και το μάζεψα μέσα σε δέκα μέρες και χτύπησα την πόρτα του ΚΕΘΕΑ και ήταν σαν να μην άλλαξε τίποτα. Πήρα ακριβώς την ίδια φροντίδα κι εγώ το είδα πιο ώριμα».
Στο πρόγραμμα ξαναγεννιέσαι. Στα 21 μου είπα “καλημέρα”, είπα “θες βοήθεια”. Κλείνω τρία χρόνια στο πρόγραμμα, νιώθω ότι έχω καταφέρει πολλά πράγματα που μου φαίνονταν βουνό, το να κόψω τα ναρκωτικά, να τελειώσω το σχολείο, να βγω έξω και να φλερτάρω, να μπορώ να είμαι τίμιος απέναντι στους ανθρώπους».
Για τις αλλαγές σημειώνει: «Με αναστατώνει πάρα πολύ ότι πάνε να αλλάξουν το πρόγραμμα και τη φιλοσοφία του ΚΕΘΕΑ. Με τρομάζει γιατί δεν ξέρω αν θα μπορώ να έχω τις υπηρεσίες όπως τις έχω τώρα. Oλα αυτά θέλω να τα βρει ένα παιδί που θα χτυπήσει την πόρτα τώρα ή του χρόνου, γιατί ξέρω ότι βοηθάει.
Εχω ζήσει ένα συναίσθημα που αξίζει να το νιώσουν όλοι. Στην πορεία μου έβλεπα και την εξέλιξη των υπολοίπων. Εβλεπα και τα παιδιά που ολοκλήρωναν. Οταν έβλεπα μια εξέδρα με 300 άτομα τον χρόνο να αποφοιτούν ήταν μεγάλο πράγμα. Εγώ τους θαύμαζα, έλεγα: “Θα τα καταφέρω κι εγώ”. Το ΚΕΘΕΑ με γλίτωσε από τον θάνατο και τη φυλακή».
Χωρίς χαρά αποφοίτησης
Από την ώρα που ανέλαβε η νέα διοίκηση δεν έχει πραγματοποιηθεί καμία τελετή αποφοίτησης, με αποτέλεσμα οι ίδιοι οι απόφοιτοι να μην έχουν την ευκαιρία να νιώσουν τη χαρά που προσδοκούσαν τόσο καιρό.
Στις θεραπευτικές κοινότητες του ΚΕΘΕΑ οι θεραπευόμενοι γεννιούνται ξανά και μαθαίνουν από την αρχή ότι μπορούν να έχουν ενεργό ρόλο μες στην κοινωνία. Μαθαίνουν να είναι ανεξάρτητοι, να φροντίζουν τον εαυτό τους και τους άλλους, να είναι υπεύθυνοι, ειλικρινείς, να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους. Η κοινότητα λειτουργεί ιεραρχικά, με όλα τα μέλη να εξελίσσονται συνεχώς, αναλαμβάνοντας όλο και περισσότερες ευθύνες μέρα με τη μέρα.
Ο Μάνθος είναι απόφοιτος του ΚΕΘΕΑ, απευθύνθηκε στο πρόγραμμα ύστερα από μια υποτροπή και ενώ είχε περάσει παλιότερα από το 18 Ανω. Οπως λέει ο ίδιος, το δώρο που του έκανε το ΚΕΘΕΑ είναι ότι κατάφερε να κάνει πράξη όσα θεωρητικά είχε στο κεφάλι του: «Περνώντας με τον καιρό υπάρχουν τα μεγαλώματα που λέμε εμείς. Στην ουσία τι γίνεται; Σε μαθαίνουν να λειτουργείς χωρίς τη χρήση σε μια κοινωνία, αλλά ταυτόχρονα οι θεραπευτές σε βοηθούν να λύσεις και τα προβλήματα που σε οδήγησαν στη χρήση.
Στην ουσία ένας άνθρωπος δεν γεννιέται και λέει μια μέρα “θα πιω πρέζα” έτσι απλά. Υπάρχουν πολλοί λόγοι: κοινωνικοί, κοινωνικοπολιτικοί, οικογενειακοί λόγοι, είναι πολλοί οι λόγοι που σε οδηγούν εκεί. Τα πιο ευαίσθητα παιδιά, που δεν μπορούν να διαχειριστούν είτε τις δικές τους καταστάσεις είτε αυτό που συμβαίνει στην κοινωνία σήμερα, βρίσκουν μια “διέξοδο” στη χρήση. Εμένα το ΚΕΘΕΑ με βοήθησε πραγματικά στο να μπορώ να περάσω από το θεωρητικό κομμάτι στο πρακτικό.
Οπότε εκεί ήρθα σε επαφή πραγματικά με τις ευθύνες απέναντι στη ζωή μου, απέναντι στη ζωή άλλων. Γιατί είχες την ευθύνη και για τη ζωή άλλων. Να τους πας στο νοσοκομείο, να δεις τι προβλήματα αντιμετωπίζουν, να τους βοηθήσεις μέσα σε μια θεραπευτική ομάδα, να παίρνεις θέση, να μιλάς. Σε έκανε λειτουργικό και όχι παθητικό απέναντι στα πράγματα».
«Εμπορευματοποίηση πόνου»
Ο Μάνθος εξηγεί την επιτυχία του ΚΕΘΕΑ: «Για κάποιους άλλους που δεν είχαν ξαναπεράσει από πρόγραμμα το πρώτο πράγμα που μαθαίνεις είναι να είσαι καθαρός. Oταν λέμε καθαρός εννοούμε απεξάρτηση. Και όταν λέμε απεξάρτηση εννοούμε να μην εξαρτιέσαι από τίποτε.
Στην πραγματικότητα οι εξαρτήσεις είναι πάρα πολλές, δεν είναι μόνο η πρέζα. Στο ΚΕΘΕΑ μπαίνεις από την πρώτη μέρα και στην πράξη. Ερχεσαι προ των ευθυνών σου, δεν κάνεις μόνο θεραπεία, κάνεις και πράξεις».
Οσο για τις αλλαγές, έχει να πει: «Είμαι ταραγμένος με αυτό που πάει να γίνει τώρα. Πάνε στην ουσία να το καταργήσουν όλο αυτό. Αυτό φάνηκε από την ώρα που κατήργησαν το αυτοδιοίκητο. Τη διοίκηση του ΚΕΘΕΑ την εκλέγαμε εμείς, τα μέλη, οι θεραπευόμενοι. Γίνονταν εκλογές. Και ήταν άμισθοι όλοι. Τώρα είναι όλοι βαλτοί από την κυβέρνηση, πληρώνονται και είναι και άσχετοι. Ασχετοι με την ουσία, σχετικότατοι με το τι θέλουν να κάνουν. Δεν έχουν άγνοια. Ξέρουν πολύ καλά τι κάνουν.
Εχουν ξεπουλήσει όλο το κράτος στο όνομα της παθογένειας και τώρα ξεπουλούν το δικαίωμα του απλού ανθρώπου στην απεξάρτηση. Γιατί αυτό που θέλουν να κάνουν στο βάθος είναι να ιδιωτικοποιήσουν και αυτό το κομμάτι. Μελλοντικά θα γίνεται καλά μόνο όποιος έχει λεφτά. Εμπορευματοποίηση του ανθρώπινου πόνου δηλαδή. Θέλουν εξαρτημένους ανθρώπους. Το σύστημα σε θέλει εξαρτημένο από κάτι έτσι ώστε να μπορεί να λειτουργεί».
«Θα μας βρουν απέναντι»
Με τον Παναγιώτη Κ. και τον Κώστα Θ., αποφοίτους του ΚΕΘΕΑ, βρεθήκαμε στο Θυσιαστήριο της Ελευθερίας στο πάρκο Καισαριανής και, όπως είπαν, το σημείο συνάντησης δεν ήταν τυχαίο, αναφερόμενοι στη στέρηση της ελευθερίας του οργανισμού. «Θα μας βρουν απέναντί τους. Είμαστε οικογένεια. Η κοινότητα είναι το σπίτι μας, δεν μπορεί ο καθένας να έρθει στο δικό μου το σπίτι όπου έχω μεγαλώσει και να μου πει “θα κάνω ό,τι θέλω εγώ”. Όχι, δεν θα το κάνεις. Θα είμαστε η ακίδα στην καρέκλα που θα κάτσεις κάθε μέρα. Για πολλούς από εμάς αυτό το σπίτι είναι πιο αγαπητό από το σπίτι που γεννηθήκαμε» είπαν και οι δύο.
Ο Κώστας Θ. απευθύνθηκε στο ΚΕΘΕΑ πρώτη φορά το 2011, ολοκλήρωσε με επιτυχία το πρόγραμμα και κάποια χρόνια μετά έκανε υποτροπή. «Σε αυτά τα δυόμισι χρόνια είδα όλα όσα μου λέγανε οι θεραπευόμενοι φίλοι και οι θεραπευτές μέσα στην κοινότητα, ότι η υποτροπή θα είναι χειρότερη από όλα τα χρόνια που έπινα πριν. Οντως αυτά τα δυόμισι χρόνια ήταν χειρότερα από την εικοσαετία που έπινα πριν. Τη δεύτερη φορά μπήκα στην κοινότητα με στερητικά. Τους είπα ότι αν δεν μπω στην κοινότητα άμεσα, ή θα πεθάνω ή θα πάω φυλακή.
Η κοινότητα έχει πολύ συγκεκριμένο χαρακτήρα. Μπαίνεις μέσα ως μικρό παιδί, διαγράφεις τα πάντα και συνεχίζεις και χτίζεσαι ως ενήλικας συναισθηματικά, αναλαμβάνεις ευθύνες των πράξεών σου, που είναι το κυριότερο. Η κάθε κοινότητα έχει χαρακτήρα. Αυτό πάνε να το καταργήσουν, θέλουν να κάνουν μια κοινότητα η οποία θα λέγεται ξενώνας διαμονής. Τι είναι ο ξενώνας διαμονής; Αυτό που βλέπουμε στην πλατεία Βάθη; Αυτό είναι ξενώνας διαμονής. Πάνε οι χρήστες, κοιμούνται, κάνουν ένα μπάνιο, τρώνε, παίρνουν μεθαδόνη και φεύγουν. Αν αυτό είναι το όραμα για την επόμενη ημέρα του ΚΕΘΕΑ, θα είμαστε απέναντι με όλη μας τη δύναμη.
Εχω πάει στο εξωτερικό τρεις φορές, έχω πάει στο Αγιο Ορος επτά φορές, έχω δοκιμάσει όλους τους τρόπους που μπορεί ένας χρήστης να σκεφτεί για να κόψει: σε νησιά, σε βουνά, παντού. Το θέμα είναι ότι εκεί δεν υπήρχε ένας άνθρωπος να με μάθει τι είμαι εγώ. Πώς μπορώ να διαχειριστώ την κατάσταση, πώς να μην ντραπώ να σηκώσω το χέρι και να ζητήσω βοήθεια;» σημειώνει.
«Κοιτάμε το δάσος»
Μεγάλο ρόλο στην επιτυχία των προγραμμάτων παίζει το γεγονός ότι ανάμεσα στο επιστημονικά καταρτισμένο προσωπικό είναι και πρώην θεραπευμένοι, οι οποίοι αφού έχουν σπουδάσει συνδυάζουν την εμπειρία με τη γνώση εμπνέοντας τους υπόλοιπους.
«Η μία θέση θεραπευτή στο ΚΕΘΕΑ είναι πρώην χρήστης. Ο πρώην χρήστης έχει την εμπειρία. Οταν τον εκπαιδεύσεις κιόλας έχει και την κατάρτιση. Ολοι σπουδάζουν με υποτροφίες από το ΚΕΘΕΑ. Οταν καταφέρεις τον συνδυασμό της εμπειρίας και της γνώσης είναι κάτι πολύ δυνατό. Οταν πας να κόψεις αυτό έχεις κόψει τη ρίζα. Εχεις ξεκινήσει με την αποτυχία.
Αυτό που μου έμαθαν στην κοινότητα είναι να μην κοιτάω το δέντρο αλλά το δάσος. Δεν γίνεται να κόβεται το διπλανό δέντρο και να μη με απασχολεί. Αυτούς τους ανθρώπους δεν τους θέλουν, δεν συμφέρει καμία κυβέρνηση να αρχίσει ο καθένας μας να μην κοιτάει το δικό του το δεντράκι και να κοιτάει όλα τα δεντράκια» καταλήγει ο Κώστας Θ.
«Είναι φοβερά τα συμφέροντα»
Ο Παναγιώτης Κ. λέει πως ευεργετήθηκε από το ΚΕΘΕΑ και ως θεραπευόμενος αλλά και ως γονιός θεραπευομένου και εξήγησε πόσο σημαντική είναι η δουλειά που γίνεται και στις δύο περιπτώσεις.
«Εγώ ξεκίνησα να προσπαθώ να απεξαρτηθώ το 1996, πριν από 25 χρόνια. Εχω κάνει συνολικά εννέα προσπάθειες και τα κατάφερα τώρα. Πέρα από αυτό είχα και εμπειρία ως γονιός. Εχω ένα παιδί που στην εφηβεία είχε κι αυτό θέμα με τις ουσίες και είναι πολύ διαφορετική η αντιμετώπιση που είχα εγώ που ήμουν 30 χρόνια στην πρέζα και αλλιώς ένα παιδί που ήταν έξι μήνες και είχε πιει δέκα τσιγάρα. Ζήτησα βοήθεια από το ΚΕΘΕΑ πάλι. Με παρέπεμψαν στην Πλεύση, που απευθύνεται σε εφήβους που είναι στην αρχή της χρήσης. Και τώρα το παιδί μου είναι καλά. Πέρα από τον χρήστη πρέπει να δώσουμε μεγάλη έμφαση στη στήριξη της οικογένειες.
Εχω προσπαθήσει εκατομμύρια φορές να βγω από αυτό. Ο μόνος που κατάφερε να με βοηθήσει ήταν το ΚΕΘΕΑ. Δεν έχει καμία βάση όλο αυτό που πάει να γίνει.
Πέρυσι στις 26 Ιουνίου επισκεφτήκαμε το Μαξίμου και είχαμε συνάντηση με τον πρωθυπουργό ο οποίος έλεγε ότι θα στηρίξει το ΚΕΘΕΑ και έχουν περάσει δέκα μήνες και είμαστε μπροστά σ’ αυτό που κάνουν τώρα. Είναι πολύ βρόμικο αυτό που πάει να γίνει. Στοχεύουν στην εκρίζωση. Είναι πολλά τα λεφτά. Ολα τα μαύρα λεφτά από τα ναρκωτικά είναι. Είναι φοβερά τα συμφέροντα» υπογραμμίζει.
