Μπορεί το καλοκαίρι και η ζέστη να θεωρείται η πιο ωραία εποχή αλλά καιρός να μιλήσουμε για την «ακραία ζέστη» ή τον καύσωνα. Και τότε δεν πρόκειται για παιχνίδι. Αρκεί να σας πούμε – σύμφωνα με τα στοιχεία- πως μόνον το 2003 υπολογίζεται ότι το καλοκαίρι περισσότεροι από 70.000 Ευρωπαίοι πέθαναν πρόωρα λόγω των ακραίων καιρικών συνθηκών που επικράτησαν!
Στη χώρα μας ο ακραίος καύσωνας του Ιουλίου-Αυγούστου 2021 είχε ως αποτέλεσμα να καταγραφούν περισσότεροι από 2.300 πρόωροι θάνατοι σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat. Όλα αυτά θα τα ακούσετε στο βίντεο που επισυνάπτεται.
Η επιβάρυνση επομένων που προκαλείται στον ανθρώπινο οργανισμό λόγω της επίδρασης θερμών περιβαλλοντικών συνθηκών ή/και αυξημένης μεταβολικής δραστηριότητας (π.χ. εργασία σε χωράφι) αποτελεί σημαντική απειλή για την ανθρώπινη υγεία. Για αυτό, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στο πλαίσιο του ερευνητικού έργου HEAT-ALARM, εκδίδονται προειδοποιήσεις σε κάθε περιφερειακή ενότητα της χώρας για ημέρες κατά τις οποίες η θερμή επιβάρυνση μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά προβλήματα υγείας (π.χ. θερμική εξάντληση) ή ακόμα και στον θάνατο (θερμοπληξία).
Υπάρχουν τέσσερα επίπεδα προειδοποίησης, κάθε ένα από τα οποία αξιολογεί τον βαθμό και την επικινδυνότητα της θερμής επιβάρυνσης, λαμβάνοντας υπόψη μετεωρολογικές παραμέτρους (θερμοκρασία, υγρασία, άνεμος, ακτινοβολία), αλλά και τα χαρακτηριστικά (φύλο, ηλικία, βάρος, ύψος), το επίπεδο ένδυσης και τη σωματική δραστηριότητα μέσων ανθρώπων διαφορετικών πληθυσμιακών ομάδων. Σε αυτές τις ομάδες συμπεριλαμβάνονται γυναίκες, ηλικιωμένοι/ες και εργαζόμενοι/ες σε εξωτερικούς χώρους, οι οποίοι/ες ανήκουν στις περισσότερο ευάλωτες κατηγορίες πληθυσμού.
Το βιομετεωρολογικό σύστημα προειδοποίησης HEAT-ALARM εφαρμόζεται σε πιλοτικό στάδιο κατά την θερμή περίοδο (Απρίλιος-Οκτώβριος) του 2024.
Το βιομετεωρολογικό σύστημα προειδοποίησης HEAT-ALARM
Τι είναι η θερμή επιβάρυνση;
O ανθρώπινος οργανισμός λειτουργεί φυσιολογικά όταν διατηρεί μια σταθερή θερμοκρασία πυρήνα γύρω στους 37 βαθμούς Κελσίου (Εικόνα 1). Αυτή η σταθερή θερμοκρασία είναι το αποτέλεσμα μιας ελεγχόμενης ισορροπίας μεταξύ συσσώρευσης και απώλειας θερμότητας στο ανθρώπινο σώμα (Εικόνα 2), η οποία επηρεάζεται από φυσιολογικούς, συμπεριφορικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Στους περιβαλλοντικούς παράγοντες συμπεριλαμβάνονται η θερμοκρασία και υγρασία του αέρα, η ταχύτητα του ανέμου και η ακτινοβολία περιβάλλοντος, ενώ οι φυσιολογικοί και συμπεριφορικοί παράγοντες περιλαμβάνουν ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά (φύλο, ηλικία, βάρος, ύψος), το επίπεδο ένδυσης και την μεταβολική θερμότητα του οργανισμού, η οποία εξαρτάται από την βασική μεταβολική ενέργεια (βασικός μεταβολισμός) και από την μεταβολική ενέργεια δραστηριότητας (μεταβολισμός δραστηριότητας).
Όταν ένας ή περισσότεροι από τους παραπάνω παράγοντες οδηγούν σε διατάραξη της θερμικής ισορροπίας του σώματος, τότε ο ανθρώπινος οργανισμός επιβαρύνεται, συσσωρεύοντας θερμότητα, γεγονός το οποίο οδηγεί σε αύξηση της θερμοκρασίας πυρήνα του σώματος (Εικόνα 1). Έτσι, θερμή επιβάρυνση μπορεί να εμφανιστεί κατά την έκθεση του οργανισμού σε ένα θερμό περιβάλλον (π.χ. υψηλή θερμοκρασία) ή/και κατά τη διάρκεια αυξημένης μεταβολικής δραστηριότητας (π.χ εργασία στο χωράφι).
Ως αντίδραση στη θερμή επιβάρυνση, ο ανθρώπινος οργανισμός ενεργοποιεί θερμορυθμιστικές διεργασίες, όπως η αύξηση της εφίδρωσης, με σκοπό την αποβολή της επιπλέον θερμότητας από το σώμα. Σε συνθήκες αυξημένης ή/και παρατεταμένης θερμής επιβάρυνσης, αυτό οδηγεί σε φυσιολογική καταπόνηση του οργανισμού και όσο μεγαλύτερη είναι αυτή η καταπόνηση τόσο υψηλότερη είναι και η πίεση που δέχονται ζωτικές λειτουργίες του οργανισμού, όπως η καρδιαγγειακή λειτουργία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση ακόμα και σοβαρών προβλημάτων υγείας, με συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες να είναι πιο ευάλωτες σε αυτές.
Ποια προβλήματα υγείας μπορούν να προκληθούν από τη θερμή επιβάρυνση;
Τα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με την αυξημένη ή/και παρατεταμένη θερμή επιβάρυνση και την συνακόλουθη φυσιολογική καταπόνηση του ανθρώπινου οργανισμού ποικίλλουν και μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε ήπια και σοβαρά. Στα ήπια προβλήματα περιλαμβάνονται: (α) η θερμική κόπωση, (β) το θερμικό οίδημα, (γ) το θερμικό εξάνθημα, (δ), η θερμική κατάρρευση (ζάλη/λιποθυμία), και (ε) οι θερμικές κράμπες. Τα σοβαρά προβλήματα υγείας περιλαμβάνουν την θερμική εξάντληση και την θερμοπληξία.
Ποιες ομάδες πληθυσμού είναι περισσότερο ευάλωτες στη θερμή επιβάρυνση και γιατί;
(1) Άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, (2) μικρά παιδιά, (3) γυναίκες και ιδιαίτερα έγκυες, (4) άνθρωποι με υψηλό σωματικό βάρος ή/και χαμηλή φυσική κατάσταση, (5) εργαζόμενοι και εργαζόμενες σε εξωτερικούς χώρους, και (6) άνθρωποι που πάσχουν από χρόνιες παθήσεις (π.χ. σακχαρώδης διαβήτης) ή/και λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή (π.χ. αντιϋπερτασικά φάρμακα) είναι περισσότερο ευάλωτοι στη θερμή επιβάρυνση και μπορούν να οδηγηθούν πιο εύκολα σε σχέση με άλλους ανθρώπους στην θερμική εξάντληση ή ακόμα και στον θάνατο λόγω θερμοπληξίας.
Η ευπάθεια των συγκεκριμένων πληθυσμιακών ομάδων σχετίζεται με φυσιολογικούς και συμπεριφορικούς παράγοντες, οι οποίοι συμβάλλουν στην αύξηση συσσώρευσης θερμότητας στο σώμα ή/και στο περιορισμό της ικανότητας του σώματος να αποβάλει θερμότητα. Ακολουθούν μερικά σχετικά παραδείγματα για κάθε ευάλωτη κατηγορία πληθυσμού:
(1) Η μειωμένη απόδοση λειτουργίας της καρδιάς σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας περιορίζει την ικανότητα μεταφοράς θερμότητας από τον πυρήνα του σώματος στον δέρμα, και από εκεί στον περιβάλλοντα αέρα.
(2-4) Τα μικρά παιδιά και οι γυναίκες χαρακτηρίζονται από μικρότερους ρυθμούς εφίδρωσης. Ιδιαίτερα, οι έγκυες χαρακτηρίζονται και από υψηλότερη μεταβολική παραγωγή θερμότητας ως αποτέλεσμα των μεταβολικών λειτουργιών που σχετίζονται με το έμβρυο. Υψηλότερη μεταβολική παραγωγή θερμότητας χαρακτηρίζει και τους ανθρώπους με υψηλό σωματικό βάρος λόγω υψηλότερου βασικού μεταβολισμού.
(5) Η εργασία που εκτελεί ένας εργαζόμενος ή μια εργαζόμενη σε εξωτερικό χώρο (π.χ. συγκομιδή φρούτων) ή/και τα μέσα ατομικής προστασίας που μπορεί να χρησιμοποιεί (π.χ. φόρμα εργασίας) οδηγεί σε αύξηση συσσώρευσης θερμότητας στο σώμα (Εικόνα 3).
(6) Η διαταραχή του περιφερειακού νευρικού συστήματος αποτελεί μια κοινή επιπλοκή του σακχαρώδη διαβήτη, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την μειωμένη απόδοση του θερμορυθμιστικού μηχανισμού της εφίδρωσης.
Αξίζει ακόμα να αναφερθεί ότι οι κάτοικοι των πόλεων είναι εκτεθειμένοι σε υψηλότερα θερμικά φορτία σε σχέση με τους κατοίκους των περι-αστικών και υπαίθριων περιοχών, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της νύχτας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την συχνή εμφάνιση αυξημένης επικινδυνότητας για την υγεία λόγω θερμής επιβάρυνσης στις πόλεις. Η επικινδυνότητα αυτή αυξάνεται ακόμα περισσότερο για άστεγους/ες, ανθρώπους που διαβιούν σε συνθήκες φτώχειας, και ανθρώπους που διαμένουν μόνοι ή/και σε περιοχές με έλλειψη πρασίνου ή/και με περιορισμένη πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες, λόγω ελλιπούς διάθεσης μέσων (π.χ. κλιματιστικές μονάδες) ή/και πρόσβασης σε χώρους (π.χ. πάρκα) και υπηρεσίες (π.χ. μονάδες υγείας) που συνεισφέρουν στην θερμική ανακούφιση ή/και παρέχουν πρώτες βοήθειες σε περίπτωση θερμικής εξάντλησης ή/και θερμοπληξίας.
Πως εκδίδονται οι προειδοποιήσεις από το βιομετεωρολογικό σύστημα HEAT-ALARM;
Το βιομετεωρολογικό σύστημα προειδοποίησης HEAT-ALARM στηρίζεται πρωτίστως:
(i) στον βιομετεωρολογικό δείκτη mPET (modified physiologically equivelant temperature – τροποποιημένη φυσιολογικά ισοδύναμη θερμοκρασία), ο οποίος επιτρέπει την εκτίμηση του βαθμού θερμής επιβάρυνσης διαφορετικών πληθυσμιακών ομάδων μέσα από την προσομοίωση του ανθρώπινου συστήματος θερμορύθμισης, και
(ii) στην συσχέτιση του δείκτη mPET με δεδομένα επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία, τα οποία παρασχέθηκαν από την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ), σε κάθε περιφερειακή ενότητας της Ελλάδας για μέσους ανθρώπους έξι διαφορετικών ομάδων πληθυσμού: (α) άνδρες κάτω των 65 ετών, (β) γυναίκες κάτω των 65 ετών, (γ) ηλικιωμένοι (65+ ετών) και (δ) ηλικιωμένες (65+ ετών), και (ε) εργαζόμενοι και (στ) εργαζόμενες σε εξωτερικούς χώρους κάτω των 65 ετών, οι οποίοι/ες εκτελούν εργασίες μέσης έντασης (π.χ. σοβάτισμα) στον κατασκευαστικό κλάδο και στους τομείς της γεωργίας, της κτηνοτροφίας, τη δασοκομίας, της αλιείας, και της καθαριότητας.
Έτσι, καθημερινά αξιολογείται ο βαθμός και η επικινδυνότητα της θερμής επιβάρυνσης όσον αφορά την ανθρώπινη υγεία για τις επόμενες τρεις ημέρες σε κάθε περιφερειακή ενότητα της Ελλάδας, λαμβάνοντας υπόψη μετεωρολογικές παραμέτρους (θερμοκρασία, υγρασία, άνεμος, ακτινοβολία), αλλά και τα χαρακτηριστικά (φύλο, ηλικία, βάρος, ύψος), και τη σωματική δραστηριότητα ενός μέσου ανθρώπου για κάθε μια από τις παραπάνω πληθυσμιακές ομάδες. Αξιολογείται ακόμη η απόκλιση της μέσης νυχτερινής θερμοκρασίας από την κανονική για την εποχή (1991-2020), σε κάθε περιφερειακή ενότητα, καθώς υψηλές νυχτερινές θερμοκρασίες δεν επιτρέπουν την θερμική ανακούφιση και συμβάλλουν στην εμφάνιση διαταραχών του ύπνου, οδηγώντας σε ακόμα μεγαλύτερη φυσιολογική καταπόνηση του οργανισμού.
Συνολικά, η θερμή επιβάρυνση και η επικινδυνότητα για την ανθρώπινη υγεία λόγω αυτής κατηγοριοποιούνται σε τέσσερα επίπεδα (μέτριο, υψηλό, πολύ υψηλό και ακραίο), όπως φαίνεται στον ενδεικτικό χάρτη επικινδυνότητας παρακάτω (Εικόνα 4). Όσο μεγαλύτερο είναι το επίπεδο, τόσο μεγαλύτερο είναι η θερμή επιβάρυνση και κατ’ επέκταση και το ρίσκο για την εμφάνιση σοβαρών προβλημάτων υγείας (π.χ. θερμική εξάντληση) ή ακόμα και για την πρόκληση θανάτου λόγω θερμοπληξίας. Υπάρχει επιπλέον ένα επίπεδο, το οποίο υποδεικνύει απουσία επικινδυνότητας (Εικόνα 4) με βάση τις εκτιμήσεις θερμής επιβάρυνσης που λαμβάνουν χώρα χρησιμοποιώντας χαρακτηριστικά μέσων ανθρώπων για τις έξι παραπάνω πληθυσμιακές ομάδες σε κάθε περιφερειακή ενότητας της χώρας.
Τα μετεωρολογικά δεδομένα που χρησιμοποιούνται για την έκδοση των προειδοποιήσεων προέρχονται από προγνώσεις καιρού υψηλής χωρικής ανάλυσης, οι οποίες παρέχονται σε συνεργασία με την μονάδα ΜΕΤΕΟ (www.meteo.gr) του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Για την Αθήνα και την Θεσσαλονίκη ειδικότερα, εφαρμόζονται εξειδικευμένες παραμετροποιήσεις του αστικού περιβάλλοντος κατά την πρόγνωση του καιρού (Εικόνα 5), προκειμένου το βιομετεωρολογικό σύστημα προειδοποίησης HEAT-ALARM να λαμβάνει υπόψη τις ενδο-αστικές διαφορές του θερμικού περιβάλλοντος, ιδιαίτερα τη νύχτα, στις δύο μεγαλύτερες πληθυσμιακά πόλεις της χώρας.
Αξίζει να αναφερθεί ότι για όλες τις πληθυσμιακές ομάδες, το επίπεδο ένδυσης προσαρμόζεται αυτόματα κατά την εκτίμηση της θερμής επιβάρυνσης για τον μέσο άνθρωπο κάθε πληθυσμιακής ομάδας με βάση τις προσομοιωμένες περιβαλλοντικές συνθήκες. Έτσι, κατά τη διάρκεια μια ζεστής ημέρας, προσομοιώνεται ότι ο μέσος ενήλικας άντρας φοράει ελαφριά καλοκαιρινά ρούχα. Το ίδιο ισχύει και κατά τις προσομοιώσεις για τους μέσους ανθρώπους των υπόλοιπων πέντε ομάδων πληθυσμού. Ωστόσο, στην πραγματικότητα το επίπεδο ένδυσης διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο και από κατηγορία πληθυσμού σε κατηγορία πληθυσμού. Ιδιαίτερα, για τους/ις εργαζόμενους/ες σε εξωτερικούς χώρους, είναι συχνά απαραίτητη η χρήση ατομικών μέσων προστασίας (π.χ. φόρμα εργασίας), τα οποία μπορούν να περιορίσουν σημαντικά την ικανότητα δροσισμού του σώματος. Επομένως, απαιτείται εγρήγορση και, ενδεχομένως, εφαρμογή μέτρων προστασίας από τη θερμή επιβάρυνση ακόμα και όταν δεν υποδεικνύεται επικινδυνότητα από το βιομετεωρολογικό σύστημα προειδοποίησης HEAT-ALARM ή όταν υποδεικνύεται επικινδυνότητα που αντιστοιχεί σε κάποιο από τα πρώτα επίπεδα (π.χ. μέτριο).
Πως μπορώ να λαμβάνω ενημέρωση σχετικά με ενδεχόμενες προειδοποιήσεις;
Το βιομετεωρολογικό σύστημα προειδοποίησης HEAT-ALARM εφαρμόζεται σε πιλοτικό στάδιο κατά την θερμή περίοδο (Απρίλιος-Οκτώβριος) του 2024. Όταν κρίνεται απαραίτητο, προειδοποιήσεις και σχετικές πληροφορίες θα παρέχονται στις ανακοινώσεις καιρού της μονάδας METEO (www.meteo.gr) του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Φορείς διοίκησης, πολιτικής προστασίας και του τομέα υγείας (π.χ. μονάδες υγείας ή/και μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων), αλλά και εθελοντικά σώματα προσφοράς βοήθειας, μπορούν να λαμβάνουν απευθείας ενημέρωση μέσω αυτοματοποιημένων e-mail, όταν υπάρχει ενεργή προειδοποίηση για την περιφερειακή ενότητα ευθύνης τους. Για την εγγραφή στην σχετική λίστα αυτοματοποιημένων e-mail, οι ενδιαφερόμενοι φορείς μπορούν να επικοινωνήσουν με τον Δρ. Χρήστο Γιάνναρο (cgiannaros@phys.uoa.gr).
Τι θα πρέπει να λάβω υπόψη και πως μπορώ να προστατευτώ κατά τη διάρκεια μιας ημέρας με ενεργή προειδοποίηση;
Κατά τη διάρκεια μιας ημέρας με ενεργή προειδοποίηση, μπορείτε να συμβουλευτείτε τον παρακάτω πίνακα:
Περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε ΕΔΩ
Διαβάστε επίσης:
Γαλλία: Ποιος θα είναι ο επόμενος πρωθυπουργός – Τα φαβορί από το Νέο Λαϊκό Μέτωπο
Γαλλία: Πως κατανέμονται οι έδρες – Δύσκολη εξίσωση η νέα κυβέρνηση
Λευτέρης Αυγενάκης: Βίος και πολιτεία του «ξέρεις ποιος είμαι εγώ ρε;»
Δύο κόμματα σε ένα η ΝΔ – Οι ομάδες και οι εσωκομματικές συγκρούσεις που κορυφώνονται
Ολυμπιακοί Αγώνες 2024: Η ελληνική αποστολή για το Παρίσι – Όλα τα ονόματα