Ο δεύτερος πόλεμος του Ναγκόρνο Καραμπάχ που διεξάχθηκε το φθινόπωρο του ’20 δημιούργησε νέα δεδομένα στην περιοχή. Μερικά από αυτά ήταν η αποδυνάμωση της θέσης της Ρωσίας, η αποσταθεροποίηση της Αρμενίας, η σχεδόν εξαφάνιση του αρμενικού θύλακα στο Ναγκόρνο Καραμπάχ (αυτοαποκαλούμενη «δημοκρατία του Αρτσάχ»), η είσοδος της Τουρκίας στον Καύκασο μετά βαΐων και κλάδων, η μείωση της επιρροής του Ιράν και η ενίσχυση του Ισραήλ έναντι της Τεχεράνης με δούρειο ίππο το Μπακού. Τούτων δοθέντων, ο πόλεμος στην Ουκρανία άνοιξε νέες δυνατότητες για τους Αζέρους, μια και ένιωσαν πως οι Ρώσοι, που έχουν αναλάβει τον ρόλο του ειρηνοποιού φτιάχνοντας στρατιωτικές βάσεις στην Αρμενία, βρίσκονται εκτεθειμένοι σε ένα δεύτερο μέτωπο. Ως εκ τούτου, η αποδυναμωμένη Αρμενία είναι παντελώς απροετοίμαστη για μια νέα επίθεση των Αζέρων.
Ο διήμερος πόλεμος
Επομένως η επίθεση που εξαπολύθηκε από τους Αζέρους πόνταρε ακριβώς στην αδυναμία της Αρμενίας και της Ρωσίας να αντιδράσουν σε οποιαδήποτε στρατιωτική πρωτοβουλία των πρώτων, ενώ η ανοιχτή στήριξη των Τούρκων προς το Μπακού είναι φανερό πως αποθαρρύνει μια δυναμική απάντηση από το Ερεβάν. Αυτό διότι η Αρμενία βρίσκεται περικυκλωμένη στα δυτικά της από τον αζερικό θύλακα του Ναχιτσεβάν και την Τουρκία, η οποία επιθυμεί συντριβή ενός εκ των ιστορικών εχθρών της, ώστε να επιβληθεί μια νέα ισορροπία δυνάμεων στον Καύκασο. Αλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι το αζερικό μπαράζ επιθέσεων που άφησε πίσω του περίπου 100 Αρμένιους νεκρούς δεν συντελέστηκε αποκλειστικά στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και στον εκεί αρμενικό θύλακα. Απεναντίας, στόχος ήταν οι αρμενικές θέσεις σε όλο το μήκος των συνόρων. Με λίγα λόγια παραβιάστηκαν και τα διεθνώς αναγνωρισμένα αρμενικά σύνορα. Μάλιστα φήμες που είδαν το φως της δημοσιότητας έκαναν λόγο ακόμη και για χερσαία εισβολή των Αζέρων σε ορισμένα σημεία εντός του αρμενικού εδάφους, αν και αυτό διαψεύστηκε από το αρμενικό υπουργείο Εξωτερικών.
Για το Μπακού η διήμερη αντιπαράθεση πραγματοποιήθηκε εξαιτίας κάποιας αόριστης αρμενικής προβοκάτσιας, επιρρίπτοντας ουσιαστικά τις ευθύνες στην αρμενική πλευρά. Μάλιστα κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων ο αζερικός στρατός έχασε 50 στρατιώτες, κατάφερε όμως να υπογραμμίσει σε όλη τη διεθνή κοινότητα πως η πληγή του Καυκάσου δεν έχει κλείσει. Εφόσον κλείσει, αυτό θα γίνει υπό τους όρους που θα θέσουν το Μπακού μαζί με την Αγκυρα. Στις κινήσεις του Μπακού δεν αντέδρασε καμία δύναμη πέραν της Ρωσίας και της Γαλλίας, πλην κάποιων γερουσιαστών των ΗΠΑ που ανήκουν στο αρμενικό λόμπι. Η Μόσχα ως πρώτη αντίδραση έθεσε σε ετοιμότητα τις δυνάμεις της στη στρατιωτική βάση που κατέχει στην Αρμενία και η κατάσταση όντως σταθεροποιήθηκε μπροστά στον κίνδυνο ενός νέου πολέμου.
Τι φέρνει η συνθήκη
Μετά την κατάπαυση πυρός στις 14 Σεπτεμβρίου ο Αρμένιος πρωθυπουργός Νικόλ Πασινιάν από το βήμα του κοινοβουλίου μίλησε για την υπογραφή μιας συνθήκης με το Αζερμπαϊτζάν, με την οποία η Αρμενία θα αναγνωρίζει τη νέα κατάσταση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και θα ικανοποιεί τα αιτήματα των Αζέρων. Ωστόσο οι αντιδράσεις αμέσως μετά ήταν πολύ έντονες, τόσο εντός της Αρμενίας όσο και στο αυτοαποκαλούμενο «Αρτσάχ», που οδήγησαν τον Πασινιάν να ανασκευάσει με ένα μαραθώνιο διάγγελμά του μέσω της πλατφόρμας του Facebook. Πάντως οι διαδηλώσεις σε Στεπανακέρτ (πρωτεύουσα του «Αρτσάχ») και Ερεβάν, όπου διαδηλωτές επιχείρησαν να εισβάλουν στο κοινοβούλιο, ήταν μαζικότατες.
Σε κάθε περίπτωση, το Μπακού και η Αγκυρα το λένε ξεκάθαρα και ανοιχτά: εφόσον το Ερεβάν συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις τους και υπογράψει τη νέα συνθήκη ειρήνης ανοίγει ο δρόμος για τη συνολική εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Αζερμπαϊτζάν, Τουρκίας και Αρμενίας. Αξίζει να σημειωθεί πως μέχρι πριν από λίγους μήνες αυτό ήταν και το βασικό σενάριο των εξελίξεων, αφού στο διπλωματικό παρασκήνιο είχαν υπάρξει γεγονότα που συνηγορούσαν προς αυτή την κατεύθυνση. Για την περικυκλωμένη Αρμενία αυτή η προοπτική θεωρητικά θα είναι σωτήρια, τουλάχιστον οικονομικά. Ομως η εχθρότητα δεν έχει σβήσει, καθώς η συλλογική μνήμη από τους διάφορους πολέμους και κυρίως από τη γενοκτονία είναι ισχυρή στην Αρμενία.
Ρωσία και Ιράν
Η συμφωνία που προωθούν Αζερμπαϊτζάν και Τουρκία τεμαχίζει την Αρμενία, πετάει έξω από τον Καύκασο το Ιράν και αναβαθμίζει το Ισραήλ στην περιοχή
Σε αυτό το πλαίσιο η Μόσχα βρίσκεται ιδιαίτερα στριμωγμένη, αφού ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν έχει την επιθυμητή εξέλιξη και κατά συνέπεια δεν υπάρχει περίσσεια έμψυχου και άψυχου υλικού. Ηδη οι ρωσικές δυνάμεις σε Συρία και Αφρική έχουν αναδιαταχτεί και απόλυτη προτεραιότητα για το Κρεμλίνο είναι η Ουκρανία. Επομένως, σε ενδεχόμενη πλήρη σύγκρουση η Ρωσία θα βρισκόταν με την πλάτη στον τοίχο στον Καύκασο, μη μπορώντας να διαθέσει σημαντική βοήθεια για την Αρμενία.
Παράλληλα, το Ιράν, που μοιράζεται μερικές δεκάδες χιλιόμετρα σύνορα με την Αρμενία, δεν επιθυμεί σε καμία περίπτωση αλλαγή του status quo στον Καύκασο. Διότι η φόρμουλα που προωθείται από το Αζερμπαϊτζάν και την Τουρκία τεμαχίζει την Αρμενία στη μέση και πετάει την Τεχεράνη έξω από την περιοχή. Ακολούθως, το Ιράν δεν νιώθει καθόλου άνετα με τη διείσδυση των δύο παραπάνω κρατών στην Αρμενία, αφού πέραν των άλλων ο νούμερο ένα εχθρός του Ιράν, το Ισραήλ, έχει εκτεταμένη διείσδυση στο Αζερμπαϊτζάν. Επομένως, προτεραιότητα του Ιράν το επόμενο διάστηκα ενδεχομένως να είναι η ενίσχυση της Αρμενίας.
