Μια κουβέντα με τη γνωστή ψυχίατρο πάνω στις ουσίες και τη συνύπαρξη της τοξικομανίας με την ψυχοπαθολογία
Πριν από λίγο καιρό κυκλοφόρησε το έκτο βιβλίο της ψυχιάτρου Κατερίνας Μάτσα με τίτλο «Παρίες ανάμεσα στους παρίες – Τοξικομανείς και ψυχοπαθολογία» (Εκδόσεις Αγρα), το οποίο έχει ως θέμα τους διπλά «αποκλίνοντες», δηλαδή τους τοξικομανείς με ψυχοπαθολογία, που βιώνουν έντονα τον κοινωνικό ρατσισμό ενώ ταυτόχρονα θεωρούνται ανεπιθύμητοι από τις ψυχιατρικές δομές και τις κοινωνικές υπηρεσίες. Γι’ αυτούς τους ανθρώπους που δεν ανήκουν πουθενά μιλήσαμε με την κ. Μάτσα, πρώην επιστημονική υπεύθυνη της Μονάδας Απεξάρτησης 18 Ανω και εκδότρια του περιοδικού «Τετράδια Ψυχιατρικής», η οποία –ως αυθεντικά ανήσυχο πνεύμα– συμμετέχει τα τελευταία χρόνια στο έργο των Κοινωνικών Ιατρείων.
Στο ευρύ κοινό επικρατεί η αντίληψη ότι η εξάρτηση και η ψυχική διαταραχή είναι έννοιες αλληλένδετες. Σύμφωνα με την κ. Μάτσα αυτό δεν ισχύει. «Τα άτομα που καταφεύγουν στις ουσίες είναι εξαιρετικά ευάλωτα, έχουν συχνά ιστορικό ψυχικών τραυματισμών. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι συνυπάρχει πάντα κάποια ψυχική διαταραχή. Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί αρκετά η συχνότητα των περιπτώσεων που στην κοινή ψυχιατρική γλώσσα ονομάζονται διπλής διάγνωσης. Οταν δηλαδή συνυπάρχει το ψυχιατρικό πρόβλημα με την εξάρτηση από ουσίες ή από τον τζόγο, το ίντερνετ, την τροφή». Πότε κάποιος θεωρείται εξαρτημένος; «Οταν η εξάρτηση γίνεται άξονας οργάνωσης όλης της ζωή του».
Το ψυχικό πρόβλημα μπορεί να συνυπάρχει με τη χρήση χωρίς το ένα να προκαλεί το άλλο. Μπορεί επίσης να προϋπάρχει ή να προκύπτει ως συνέπεια της χρήσης ουσιών, ειδικά των συνθετικών που έχουν εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια. Πολλές από τις ουσίες αυτές φτιάχνονται σε εργαστήρια μέσα σε σπίτια και είναι πολύ τοξικές και επικίνδυνες. Συνήθως προκαλούν ψυχιατρικά προβλήματα, όχι απλώς ψυχικά. «Σκεφτείτε ότι την ίδια μέρα ο χρήστης μπορεί να παίρνει πολλές διαφορετικές ουσίες, μεταξύ αυτών και τα λεγόμενα ναρκωτικά της κρίσης όπως η σίσα και το τάι, αλλά και άλλα που αν και δεν αποτελούν προσμείξεις, είναι καταστροφικά, με τρομερές επιπτώσεις στον εγκέφαλο και στα άλλα όργανα του σώματος». Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τα Ναρκωτικά στην έκθεσή του για το 2016 είχε ταυτοποιήσει περί τις 400 καινούργιες ουσίες στην Ευρώπη. «Γι’ αυτό φαντάζει ανόητη η προσπάθεια κάποιων για τη νομιμοποίηση ουσιών» σημειώνει η κ. Μάτσα «Τι θα νομιμοποιηθεί; Ποια από όλες; Αυτό που γίνεται σήμερα είναι πολυτοξικομανία».
Τι συμβαίνει με το χασίς; «Το χασίς ήταν πάντα σε πολύ υψηλά επίπεδα. Θεωρώ ότι όλη αυτή η καμπάνια για τη νομιμοποίηση της φαρμακευτικής κάνναβης έχει παίξει τον ρόλο της. Δηλαδή οι νέοι έχουν πειστεί ότι είναι πιο υγιεινό να καπνίζουν χασίς από το να καπνίζουν το κοινό τσιγάρο. Υπάρχει μια φιλολογία, προπαγάνδα θα έλεγα, προς αυτή την κατεύθυνση. Κατά τη γνώμη μου το χασίς κάνει τον χρήστη παθητικό και άβουλο. Αυτό ακριβώς δηλαδή που χρειάζεται για να λειτουργήσει ένα σύστημα που βρίσκεται σε κρίση».
Διπλός αποκλεισμός
Το βιβλίο «Παρίες ανάμεσα στους παρίες» γράφτηκε με στόχο να αναδείξει το πρόβλημα της συνύπαρξης της εξάρτησης με την ψυχική διαταραχή, το οποίο δεν αντιμετωπίζεται όπως θα έπρεπε. Οι άνθρωποι που έχουν αυτό το πρόβλημα αποπέμπονται από τις υπηρεσίες υγείας γιατί είναι εξαρτημένοι. Ωστόσο αποπέμπονται και από τις θεραπευτικές κοινότητες γιατί θεωρούνται ψυχιατρικά περιστατικά, με αποτέλεσμα να βιώνουν διπλό αποκλεισμό. Οι επαγγελματίες της ψυχικής υγείας ή της απεξάρτησης αποφεύγουν να ασχοληθούν με αυτές τις περιπτώσεις, γιατί θεωρούν ότι υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες υποτροπής. Ετσι οι εξαρτημένοι που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές νιώθουν πλήρως απαξιωμένοι. «Αποτελούν μια κατηγορία μέσα στις υπόλοιπες των κοινωνικά αποκλεισμένων. Γι’ αυτό χρησιμοποιώ τον χαρακτηρισμό “παρίες ανάμεσα σε παρίες”» σημειώνει η κ. Μάτσα. Στο βιβλίο της αποτυπώνεται η κλινική εμπειρία πολλών δεκαετιών του 18 Ανω, το οποίο είχε διαμορφώσει όρους ώστε να υποδέχεται τους ανθρώπους που έχουν διπλό πρόβλημα ήδη από τη δεκαετία του ’80.
Οι άνθρωποι που βιώνουν αυτό το πρόβλημα έρχονται συχνά αντιμέτωποι και με τον κοινωνικό ρατσισμό. Σύμφωνα με την κ. Μάτσα η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών έχει εντείνει τον ατομικισμό, ενώ έχουν σκληρύνει και οι θεσμοί – με τις ποινές να έχουν γίνει πιο αυστηρές. «Οι άνθρωποι έχουν κλειστεί στον εαυτό τους και δεν στρέφονται προς τον διπλανό τους. Ευτυχώς παράλληλα αναπτύσσεται και ένα κύμα αλληλεγγύης που αποτελεί ελπίδα γι’ αυτή την περίοδο που ζούμε. Η κατάρρευση της κοινωνίας γεννά τέτοια φαινόμενα και προς τη μία κατεύθυνση και προς την άλλη».
Αυτήν τη στιγμή υπολογίζεται ότι στην Ελλάδα υπάρχουν 20.000 τοξικομανείς. Η τοξικομανία σύμφωνα με την ψυχίατρο είναι μια έκφραση της πορείας του σύγχρονου ανθρώπου μέσα σε έναν πολιτισμό παρακμής. Πώς ορίζεται όμως η περίφημη κανονικότητα; «Πρόκειται για έναν όρο που ειδικά αυτό τον καιρό, στα δικά μου τουλάχιστον αυτιά, ακούγεται σαν ειρωνεία. Στις κυβερνητικές εξαγγελίες γίνεται λόγος για επιστροφή στην κανονικότητα. Τι σημαίνει αυτό; Δεν ξέρω πόσο θα μπορούσε να θεωρηθεί κανονικότητα μια ζωή στην οποία εξασφαλίζονται η στέγη και η τροφή. Η κανονικότητα θα έπρεπε να ορίζεται σύμφωνα με το πόσο κανονική αισθάνεται κανείς τη ζωή του. Οι άνθρωποι για τους οποίους μιλάμε συνειδητοποιούν μέσα από τη θεραπεία τους ότι στην κοινωνία μας δεν κυριαρχεί η κανονικότητα, αλλά η αδικία, η ανισότητα και η έλλειψη ευκαιριών προς τους αδύνατους. Χρειάζονται μια κοινωνία που να τους υπολογίζει και όχι να τους ζητά να σκύψουν το κεφάλι και να μην αγωνίζονται ώστε να θεωρούνται κανονικοί».
Παρίες ανάμεσα στους παρίες – Τοξικομανείς και ψυχοπαθολογία
Κατερίνα Μάτσα – ΕΚΔΟΣΕΙΣ Αγρα – ISBN 978-960-505-305-5 – Σελ. 224 – Τιμή: €13,90
