Αναζητήσαμε τις παραστάσεις που έχουν θέμα τον γυναικείο αγώνα για χειραφέτηση και ελευθερία σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο
Θεατρικά έργα αιχμηρά σαν ακονισμένο ξυράφι. Με ιστορίες για γυναίκες που αντιστάθηκαν στα κυρίαρχα στερεότυπα και βγήκαν νικήτριες. Με ιστορίες για γυναίκες που πάλεψαν μια ολόκληρη ζωή με την καταπίεση και την κοινωνική υποκρισία αλλά δεν τα κατάφεραν. Η σιωπή τους παραμένει εκκωφαντική. Το ελληνικό θέατρο δεν έκλεισε τα μάτια μπροστά στο αίτημα για περισσότερη ορατότητα σε σχέση με τις γυναίκες και την έμφυλη βία. Δεκάδες παραστάσεις που ανεβαίνουν φέτος έχουν κεντρικό θέμα το γυναικείο ζήτημα και εμπνέονται από διαφορετικές εποχές. Από τις ηρωίδες της αρχαίας τραγωδίας μέχρι τις σύγχρονες φεμινιστικές ομάδες και τα θύματα του revenge porn. Δεν είναι τυχαίο ότι από τους ανθρώπους του θεάτρου άνοιξε η βεντάλια του #MeToo τα τελευταία χρόνια. Ακόμη και σήμερα ο κλάδος εξακολουθεί να διεκδικεί πραγματική δικαίωση για τα θύματα κακοποίησης, σεξουαλικής και μη.
Αρκετές από τις φετινές παραστάσεις προσεγγίζουν με φρέσκια καινεανική ματιά σύγχρονα θέματα και προβληματισμούς. Η παράσταση «Αυτές που δεν προλάβατε» (ΠΛΥΦΑ) της Δανάης Λιοδάκη έχει στην καρδιά της μια ιστορία υπό το πρίσμα της γυναικείας ενδυνάμωσης. Τέσσερις παιδικές φίλες συναντιούνται αναπάντεχα και αποφασίζουν να αναλάβουν δράση «για να μη μας την πέφτουν τα αφεντικά, να μη μας φτύνουν στον δρόμο, για να μη φοβόμαστε να γυρίσουμε το βράδυ σπίτι μας». Οι έμφυλες σχέσεις μπαίνουν στο κάδρο και στην παράσταση «Girls and boys» του βραβευμένου συγγραφέα Ντένις Κέλι σε μετάφραση και σκηνοθεσία της Αννας-Μαρίας Στεφαδούρου (Θέατρο 104). Ενας συνταρακτικός μονόλογος για τη βία και την εξουσία σε μια εποχή οικονομικής κρίσης και επισφάλειας. Οι άνθρωποι της… διπλανής πόρτας πρωταγωνιστούν στην παράσταση «To Μαράκι έκλασε» της Λένας Κιτσοπούλου που ανεβαίνει στο Faust σε σκηνοθεσία της Γιώτας Σερεμέτη. Eπτά γυναίκες αφηγούνται πέντε κωμικοτραγικές ιστορίες. Για ανθρώπους που τρώνε σε οικογενειακά τραπέζια, δουλεύουν σε δημόσιες υπηρεσίες, έχουν παιδιά, συζύγους και γιαγιάδες, αλλά ταυτόχρονα παλεύουν να υποτάξουν τα σκοτεινά και βίαια ένστικτά τους.
Το ζήτημα του revenge porn μονοπώλησε (δυστυχώς πολύ αργά) την επικαιρότητα με αφορμή την υπόθεση του Στάθη Παναγιωτόπουλου και όλα όσα είδαν το φως της δημοσιότητας εκείνη την εποχή. Η παράσταση «Δεν είναι παιχνίδι» από τη θεατρική ομάδα Ανδρομέδα (Noūs – Creative space) βασίζεται σε πραγματικές μαρτυρίες και περιλαμβάνει ιστορίες για διαδικτυακό εκβιασμό, sextortion, revenge porn, bullying και απάτες. Τέσσερις διαφορετικές γυναίκες αποφασίζουν να περάσουν ένα βράδυ πίνοντας και συζητώντας για καταστάσεις στις οποίες έχουν υπάρξει θύματα ή θύτες μέσω διαδικτύου.
Tο αιρετικό έργο «Football no time for losers» του Θανάση Τριαρίδη ανεβαίνει σε μια έμφυλη ανάγνωση στο Faust σκηνοθετημένο και παιγμένο μόνο από γυναίκες. «Ποια η σχέση του ποδοσφαίρου με τον Καντάφι, τη Μαρία Αντουανέτα κι έναν Ινδιάνο του 1500 μ.Χ.;» είναι ένα από τα ερωτήματα που θέτει η παράσταση.
Βιασμός, συναίνεση και υποκρισία
Το θέμα του βιασμού έχει συζητηθεί αρκετά τα τελευταία χρόνια με αφορμή το #MeToo και τις υποθέσεις που έφτασαν μέχρι το δικαστήριο, αλλά και τις κινητοποιήσεις χιλιάδων γυναικών που ζητούσαν να οριστεί νομικά ο βιασμός με βάση την απουσία συναίνεσης (και όχι με βάση τη βία) το καλοκαίρι του 2019. Το κοφτερό έργο του Μάριου Ποντίκα «Ο γάμος» σε σκηνοθεσία της Ελένης Σκότη (Επί Κολωνώ) αποκαθηλώνει την «αγία ελληνική οικογένεια» και ξεσκεπάζει την κοινωνική υποκρισία. Μια νεαρή κοπέλα βιάζεται και ό,τι ακολουθεί είναι οι αλλεπάλληλοι «βιασμοί» της από την οικογένεια, την κοινωνία και τους εκπροσώπους της Δικαιοσύνης. Η ίδια βρίσκεται καθηλωμένη σε όλη τη διάρκεια του έργου, αμέτοχη και ανυπεράσπιστη, ενώ παρακολουθούμε όλους τους υπόλοιπους να έχουν λόγο και άποψη γι’ αυτό που της συνέβη. Το θέμα του βιασμού θίγεται και στην παράσταση «Ακρότητες» του Αμερικανού Ουίλιαμ Μάστροσιμον σε σκηνοθεσία του Νίκου Δαφνή («Κάτω από τη γέφυρα»). Ενας άντρας μπαίνει σε ένα σπίτι για να βιάσει μια γυναίκα. Αυτή καταφέρνει να τον εξουδετερώσει. Στη σκηνή εμφανίζονται δύο συγκάτοικοι και φίλες της γυναίκας. Η ηρωίδα διεκδικεί την έγκριση και την αποδοχή της πράξης της. Αλλά δεν θα την έχει. Η μια γυναίκα προτείνει να τον αφήσουν να φύγει και να ξεχάσουν. Η άλλη να καλέσουν την αστυνομία, αφού «…υπάρχουν νόμοι που πρέπει να τηρούνται». Ο βιαστής είναι το «καλό παιδί» της διπλανής πόρτας.
Κλασικές και κινηματογραφικές τραγωδίες
Από το φετινό θεατρικό ρεπερτόριο δεν λείπουν τα διαχρονικά και κλασικά έργα που βάζουν στο κάδρο το γυναικείο ζήτημα και τον αγώνα των γυναικών να υπερβούν τους καταναγκασμούς της εποχής τους. Το «Κουκλόσπιτο» του Χένρικ Ιψεν σε σκηνοθεσία του Δημήτρη Τάρλοου (θέατρο Πορεία) θεωρείται φεμινιστικό μανιφέστο. Η Νόρα εξεγείρεται σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο μετά την αποκάλυψη ενός μυστικού που ανατινάζει τα θεμέλια του γάμου της. Ακόμη μια εκδοχή του διάσημου ιψενικού έργου ανεβαίνει στο θέατρο Altera Pars σε μετάφραση και σκηνοθεσία του Πέτρου Νάκου. Η Νόρα και ο Τόρβαλντ αγαπιούνται ή μάλλον έτσι πιστεύουν. Πόσο αληθινή είναι μια αγάπη φορτωμένη με τις επιταγές των έμφυλων ρόλων;
Μία ακόμη κλασική παράσταση με θέμα τη γυναίκα είναι η «Ελευθερία στη Βρέμη» του Φασμπίντερ σε σκηνοθεσία του Νίκου Μαστοράκη (Θέατρο Τέχνης). Η Γκεέσε Γκότφριντ ζει στη Βρέμη στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα – μια εποχή όπου η γυναίκα ήταν εξαρτημένη από τον πατέρα, τον σύζυγο, τον αδερφό. Η διεκδίκηση της ελευθερίας αντιμετωπιζόταν ως ψυχικό νόσημα και μπορούσε να οδηγήσει ακόμη και στο δικαστήριο. Η Γκεέσε έρχεται σε σύγκρουση με όλο το περιβάλλον της και ξεκινάει ένα μεγάλο ταξίδι προσωπικής χειραφέτησης.
Μια παράσταση με κινηματογραφικό άρωμα γυναίκας είναι και το «Dogville» του Λαρς φον Τρίερ. Μια γυναίκα καταφτάνει κυνηγημένη σε ένα μικρό τόπο. Παρόλο που η παρουσία της μοιάζει να απειλεί τον φιλήσυχο χαρακτήρα της τοπικής κοινωνίας, οι κάτοικοι πείθονται να την προστατέψουν και εκείνη ως αντάλλαγμα προσφέρει εργασία στις καθημερινές τους δουλειές. Η φρίκη πίσω από το φιλήσυχο προσωπείο γρήγορα θα αρχίσει να ξεδιπλώνεται… Η παράσταση ανεβαίνει σε σκηνοθεσία της Λίλλυς Μελεμέ στο θέατρο Νέος Ακάδημος με πρωταγωνίστρια την Ελλη Τρίγγου.
Οι αρχαίες τραγωδίες εξακολουθούν να ανοίγουν τη βεντάλια σύγχρονων προβληματισμών σε σχέση με τις όψεις και τις αναπαραστάσεις του γυναικείου φύλου. Δύο παραστάσεις διηγούνται διαχρονικούς μύθους μέσα από τη ματιά δύο γυναικών που ξεπέρασαν τα όρια. Η Κλυταιμνήστρα σκότωσε τον σύζυγό της. Η Μήδεια σκότωσε τα ίδια της τα παιδιά. Στην παράσταση «Γράμμα στον Ορέστη» του Ιάκωβου Καμπανέλλη σε σκηνοθεσία της Εφης Ρευματά (θέατρο Αλκμήνη) η αλήθεια της Κλυταιμνήστρας μετουσιώνεται σε κραυγή, σε ένα ξέσπασμα της καταπιεσμένης και περιφρονημένης γυναικείας φύσης. Μιλάει για τους πολέμους, τη βία, το έγκλημα και το αίμα των αντρών που διαφεντεύουν. Η παράσταση «Θα γίνω η Μήδεια» σε σύλληψη και σκηνοθεσία του Σταύρου Μόσχη (Θέατρο Τ) επιχειρεί να ερμηνεύσει τον έρωτα και τη «βάρβαρη» καταγωγή του, τη θέση μιας θηλυκότητας μέσα σε έναν κόσμο αντρών, την πραγματικότητα της εκδίκησης ή της απελευθέρωσης. Κυρίως, όμως, τη Μήδεια.
Οι γυναίκες που κατάφεραν να υπερβούν τα στερεότυπα της εποχής τους και να αλώσουν τον ανδροκρατούμενο χώρο της επιστήμης έχουν τον πρώτο λόγο στις παραστάσεις «Photograph 51» της Αννα Ζίγκλερ σε σκηνοθεσία του Τάκη Τζαμαργιά (Θέατρο Τέχνης) και «Μαρί Sklodowska Κιουρί» που σκηνοθετεί ο Θέμης Μουμουλίδης στο Σύγχρονο Θέατρο. Η Μαρία Σκλοντόφσκα –η γυναίκα που έγινε αργότερα γνωστή ως Μαρί Κιουρί– ανέτρεψε κάθε στερεότυπο. Αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή της «στην ποίηση της επιστήμης» και αναμετρήθηκε με τον ρατσισμό και την προκατάληψη που αντιμετώπισε τόσο ως γυναίκα όσο και ως μετανάστρια. Στην παράσταση «Photograph 51» παρουσιάζεται η αληθινή ιστορία της Ρόζαλιντ Φράνκλιν, της ερευνήτριας η οποία τον Μάιο του 1952 κατάφερε να αποτυπώσει πρώτη σε φωτογραφία το ανθρώπινο DNΑ, ανοίγοντας τον δρόμο για εντυπωσιακές ιατρικές ανακαλύψεις. Ολοι οι συνεργάτες της Ρόζαλιντ έγιναν διάσημοι και πήραν Νόμπελ. Η Ρόζαλιντ όμως όχι. Αξίζει να σημειωθεί ότι η πρωταγωνίστρια της παράστασης Λένα Δροσάκη ήταν μια από τις γυναίκες που κατήγγειλαν δημόσια τον Πέτρο Φιλιππίδη και κατέθεσαν στο δικαστήριο ως μάρτυρες κατηγορίας.
Οι «δικές μας» γυναίκες
Αρκετές είναι και οι παραστάσεις που αντλούν υλικό από τη νεοελληνική πραγματικότητα και χρησιμοποιούν αφηγήσεις και ιστορίες που ξεκινούν από το παρελθόν, η δυναμική τους όμως εκτείνεται μέχρι τη σημερινή εποχή. Η παράσταση «Η δούλα» σε σκηνοθεσία της Αλεξάνδρας Βουτζουράκη δυστυχώς ολοκλήρωσε την πορεία της πριν από λίγες μέρες, αξίζει όμως να αναφερθεί γιατί φώτισε ένα θέμα που ακόμη και σήμερα στοιχειώνει την ελληνική οικογένεια για τη δούλα, τη δουλίτσα, την ψυχοκόρη. Ο αστραφτερός «Πειρασμός» του Ξενόπουλου, η όμορφη και «πεταχτούλα» Καλλιόπη που κάνει άνω κάτω τα αρσενικά ενός σπιτιού, κρύβει μια σκοτεινή πραγματικότητα κακοποίησης και εκμετάλλευσης για χιλιάδες γυναίκες.
«Η μάνα αυτουνού… Ελλη Ζάχου Ταχτσή» της Κικής Μαυρίδου (Πολυχώρος Vault) είναι μια παράσταση που αγαπήθηκε από τον κόσμο. Η μητέρα του Κώστα Ταχτσή δεν φωτίζεται ιδιαίτερα στον συγγραφικό του κόσμο, αν και σε αυτήν τη φιγούρα βασίστηκε ο συγγραφέας για να γράψει το σημαντικότερο έργο του, το «Τρίτο στεφάνι». Το έργο ταυτίζεται με την ιστορία της Ελλάδας, η ιστορία της μητέρας του όμως ταυτίζεται με τα κρυμμένα μυστικά που κρατάμε κλειδωμένα μέσα σε σκονισμένα μπαούλα. Η «Πόρνη από πάνω» του Αντώνη Τσιπιανίτη με την Κατερίνα Διδασκάλου (θέατρο Μουσούρη) επίσης διαγράφει πολύ πετυχημένη πορεία στις θεατρικές σκηνές. Η Ερατώ –η νοικοκυρά από κάτω– μιλάει για τον έρωτα, την απόρριψη, την προδοσία, τη βαναυσότητα σε βάρος των γυναικών, τους διεφθαρμένους δημόσιους λειτουργούς, την έλλειψη αυτοεκτίμησης. Με υπομονή και στωικότητα ζει στο περιθώριο μέχρι τη μέρα που στο πάνω διαμέρισμα μετακομίζει μια πόρνη. Τέλος, ο Μάνος Καρατζογιάννης σκηνοθετεί την Ελένη Κοκκίδου σε μια παράσταση για τη φωνή-φαινόμενο του ελληνικού τραγουδιού, τη Φλέρυ Νταντωνάκη, στο θέατρο Σταθμός. Η παράσταση κάνει πρεμιέρα (όχι τυχαία) στις 8 Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας.
