Η επιβλητική ηθοποιός Καρυοφυλλιά Καραμπέτη πρωταγωνιστεί στη «Λούλου» του Βέντεκιντ και η συζήτηση με τον Παναγιώτη Φρούντζο περιστράφηκε γύρω από τα απρόσβλητα ταμπού.
Τριάντα χρόνια πριν η Καρυοφυλλιά Καραµπέτη ενσάρκωσε τη Λούλου, την αρχετυπική γυναίκα στα θεατρικά έργα «Το πνεύµα της γης» και «Το κουτί της Πανδώρας» του Γερµανού συγγραφέα Φρανκ Βέντεκιντ, υπό τη διεύθυνση του Γιώργου Μιχαηλίδη. Πλέον επιστρέφει στο ίδιο θεατρικό πεδίο υποδυόµενη αυτήν τη φορά την κόµησσα Γκέσβιτς υπό τις οδηγίες του Γιάννη Χουβαρδά στην παράσταση που ανεβαίνει στο Ιδρυµα Μιχάλης Κακογιάννης. Στην αποστροφή του λόγου της δίνει τον τόνο της συζήτησης που ακολουθεί επισηµαίνοντας ότι «οι άνθρωποι πρέπει να αντιληφθούµε πως η αυτοδιάθεσή µας όπως και η οµορφιά του έρωτα και της ζωής συγκρούονται µε τον λάθος τρόπο µε τον οποίο δοµούµε την κοινωνία».
Πώς βλέπατε τη «Λούλου» 30 χρόνια πριν και πώς την αντιµετωπίζετε σήµερα;
Η κάθε παράσταση ανήκει στην εποχή της και καθεµία από τις δύο δόθηκε και θα δοθεί µέσα από το βλέµµα ενός πολύ σπουδαίου σκηνοθέτη. Οπως τότε ήταν ο Γιώργος Μιχαηλίδης και σήµερα ο Γιάννης Χουβαρδάς. Βέβαια, κάθε δηµιουργός έχει τον δικό του τρόπο να ερµηνεύει τα κείµενα και προσωπικά µε ενδιαφέρει πάρα πολύ αυτό, όπως και τι αντίκτυπο έχουν οι διαφορές που έχει υπαγορεύσει το πέρασµα του χρόνου και οι αλλαγές στην κοινωνία, την τέχνη και την αισθητική. Πριν από 30 χρόνια ήµουν εγώ που ερµήνευσα τη Λούλου σε µια παράσταση που βασιζόταν αφενός στον ψυχολογικό ρεαλισµό αλλά και στον εξπρεσιονισµό ως προς την αισθητική της και υιοθετούσε στοιχεία από το καµπαρέ. Ο Γ. Χουβαρδάς στέκεται πολύ στη σηµειολογία του τσίρκου µε κατεύθυνση έξω από τον νατουραλισµό και την ψυχολογική προσέγγιση στους ρόλους, εµµένοντας στα στοιχεία του τσίρκου, του µπουρλέσκ, της σάτιρας, του γκροτέσκου και αναδεικνύοντας αντίστοιχα της τραγωδίας, ακόµη και του µελοδράµατος.
Οσον αφορά τον δικό µου ρόλο, ερµηνεύω την κόµησσα Γκέσβιτς η οποία ερωτεύεται παράφορα τη Λούλου, θυσιάζει τα πάντα γι’ αυτήν έστω και αν γνωρίζει ότι η θυσία της θα παραµείνει χωρίς ανταπόδοση. Η πράξη αυτή αυτοµάτως την καθιστά ένα από τα πιο τραγικά πρόσωπα του έργου καθώς είναι µια γυναίκα που βρίσκεται στο περιθώριο της κοινωνίας, αντιµετωπίζεται µε προκατάληψη και ρατσισµό και οδηγείται σε αποκλεισµό Είναι ένα πλάσµα εγκλωβισµένο σε λάθος σώµα. Μέσα από αυτό τον ρόλο ο Βέντεκιντ σχολιάζει µε δριµύτητα την οµοφοβία και τα ταµπού, τα οποία χαρακτήριζαν την εποχή του αλλά παραµένουν και σήµερα.
Διαβάστε επίσης: Συνέντευξη: Καρ. Καραμπέτη, Αθ. Μαξίμου, Μαρ. Κεχαγιόγλου
Πιστεύω ότι η Λούλου είναι αρχετυπικός χαρακτήρας όχι χάρη στον Βέντεκιντ αλλά στην ταινία του Παµπστ (1929) και την ερµηνεία της Λουίζ Μπρουκς Ενας τέτοιος χαρακτήρας µπορεί να εξελίσσεται µέσα στον χρόνο;
Αναφέρατε τον Παµπστ αλλά αυτός ήταν κινηµατογραφικός σκηνοθέτης και η ταινία που είχε κάνει τότε, το «Κουτί της Πανδώρας», αποτελεί ορόσηµο στην ιστορία του κινηµατογράφου. Εδώ όµως µιλάµε για θέατρο· το θέατρο είναι ζωντανή µορφή τέχνης. Επίσης, είπατε κυρίως λόγω του Παµπστ και όχι του Βέντεκιντ αλλά ο Παµπστ έκανε την ταινία του βασισµένος στο έργο του θεατρικού συγγραφέα. ∆εν µπορούµε λοιπόν να παρακάµψουµε τον Βέντεκιντ. Το κείµενό του είναι σπουδαίο και ενέπνευσε τόσο τον Παµπστ για την κινηµατογραφική του ταινία και πολλούς θεατρικούς σκηνοθέτες παγκοσµίως για εκπληκτικές παραστάσεις όσο και τον Αλµπαν Μπεργκ για την όπερα «Λούλου».
Ας επανέλθουµε λοιπόν στον Βέντεκιντ.
Άρχισε να γράφει το κείµενο το 1893 και το δούλεψε επί σειρά ετών αλλάζοντάς το συνεχώς. Αυτήν τη στιγµή έχουµε πολλές και διαφορετικές εκδοχές από τον ίδιο συγγραφέα ακριβώς γιατί έβλεπε τα προβλήµατα που δηµιουργούσε το κείµενό του και τις αντιδράσεις που υπήρχαν τόσο από τους θεατές όσο και από τους κριτικούς. Κάποιοι µελετητές µάλιστα πιστεύουν ότι οι µεταγενέστερες εκδοχές του έργου δεν είναι τόσο αυθεντικές και αιχµηρές όσο η πρώτη γραφή. Ενα θεατρικό κείµενο που έρχεται να αποδώσει ο σύγχρονος δηµιουργός πάντα υπόκειται σε διαφορετική ανάγνωση και ερµηνεία τις οποίες υπαγορεύουν η κάθε εποχή και η κάθε κοινωνία.
Η σηµερινή µας εποχή θα φωτίσει διαφορετικά το πρόσωπο της Λούλου. ∆εν είναι εξάλλου ένα το πρόσωπό της. Ακόµη και µέσα στο έργο εµφανίζει πολλά διαφορετικά πρόσωπα. Εξαρτάται από τον άντρα µε τον οποίο βρίσκεται σε σχέση εκείνη τη στιγµή και πώς αυτός προβάλλει, πάνω της τις δικές του επιθυµίες και τις δικές του φαντασιώσεις. Η Λούλου έχει χιλιάδες πρόσωπα.
Ο Βέντεκιντ αποτυπώνει την πραγµατικότητα της Μπελ Επόκ. Μια ιεραρχηµένη κοινωνία µε την αστική τάξη και τα υπολείµµατα της αριστοκρατίας της γης να καταπνίγουν τα ένστικτα στο πλαίσιο µια παλιοκαιρισµένης θρησκευτικής αντίληψης. Η Λούλου είναι η καταλυτική παρουσία που θα αποσυνθέσει το πλέγµα κοινωνικών αντιλήψεων;
Βεβαίως, η Λούλου του τότε και η Λούλου κάθε εποχής µπορούν να αναστρέψουν τη ροή των πραγµάτων. Γιατί τα πράγµατα, όσο κι αν έχουν εξελιχθεί, στην ουσία τους παραµένουν τα ίδια. Τα ταµπού εξακολουθούν να υπάρχουν, ενώ η θέση της γυναίκας παραµένει υποδεέστερη. Σκεφτείτε ότι η γυναίκα πολλές φορές πέφτει θύµα σεξουαλικής εκµετάλλευσης ή οδηγείται µε τη βία στην εκπόρνευση. Η σχέση ανάµεσα στα δύο φύλα σε αρκετές περιπτώσεις µοιάζει να ορίζεται από «συµβόλαια γάµου». ∆εν είναι λίγες οι φορές που παρατηρούµε πως ο γάµος δεν περιέχει τις έννοιες του έρωτα, του πόθου, της σεξουαλικότητας και ξεπέφτει στο επίπεδο ενός οικονοµικού συµβολαίου. Αρα λοιπόν το έργο παραµένει σύγχρονο. Ακόµη και η οµοφυλοφιλία –παρόλο που έχουν γίνει σηµαντικά βήµατα προς την κατεύθυνση της απελευθέρωσης– εξακολουθεί να παραµένει ταµπού για το µεγαλύτερο µέρος της κοινωνίας. Εξού και η βία και η επιθετικότητα που εκδηλώνονται εναντίον των οµοφυλοφίλων µε ξυλοδαρµούς και δολοφονίες. Μην ξεχνάτε ότι στην Ελλάδα ζήσαµε πρόσφατα την περίπτωση του Ζακ Κωστόπουλου.
Το µότο του Βέντεκιντ θα µπορούσε να ήταν «είναι σκληρό να είσαι γυναίκα σε έναν κόσµο που ορίζεται από τους άντρες».
Αυτό ακριβώς στηλιτεύει. Με το έργο του κριτικάρει τη διάθεση της ανδροκρατούµενης κοινωνίας να αντιµετωπίζει τη γυναίκα σαν δαίµονα, σαν καταστροφική δύναµη, σαν επικίνδυνο πλάσµα. Η Λούλου επί της ουσίας είναι το θύµα αυτής της πατριαρχικής αντίληψης και εξουσίας. Καταρχάς η καταγωγή της είναι θολή – δεν γνωρίζουµε πολλά πράγµατα, ας πούµε, για την οικογένειά της. Ξέρουµε ότι από πολύ µικρή πουλούσε λουλούδια στα νυχτερινά κέντρα και ενδεχοµένως ήταν θύµα σεξουαλικής κακοποίησης. Εισέρχεται στην αστική κοινωνία σε ηλικία µόλις δώδεκα χρόνων όταν ένα από τα πρόσωπα του έργου, ο δρ Σεν, την αποµακρύνει από αυτό το περιβάλλον και την κάνει δική του ερωµένη. Σιγά σιγά γνωρίζει και παντρεύεται τον ένα άντρα µετά τον άλλο µε την υπόδειξη του δρα Σεν, ο όποιος δεν µπορεί να την παντρευτεί για κοινωνικούς λόγους ενώ είναι εξαρτηµένος σεξουαλικά από αυτή. ∆εν µπορεί να την κάνει ισότιµη σύζυγό του και όταν τελικά το κάνει, πέφτει ο ίδιος θύµα των κοινωνικών συµβάσεων. Το σεξουαλικό ένστικτο ως δύναµη της φύσης δεν µπορεί να υποταχθεί σε κοινωνικές συµβάσεις.
Ο αγώνας που δίνει ο πολιτισµός τις δύο τελευταίες χιλιετίες –ειδικά αυτός που πηγάζει από τις µονοθεϊστικές θρησκείες– κατατείνει είτε στον ευνουχισµό είτε στο να καλουπώσει το ερωτικό ένστικτο.
Αρα η «Λούλου» είναι έργο πάρα πολύ χρήσιµο και στην εποχή µας. Να το δούµε και να αντιληφθούµε ποια είναι η πραγµατική µας φύση και πόσο ολέθριο και οδυνηρό είναι για τον άνθρωπο να πηγαίνει κόντρα σε αυτό που είναι πραγµατικά ο εαυτός του.
INFΟ
«Λούλου», του Φρανκ Βέντεκιντ
Σκηνοθεσία: Γιάννης Χουβαρδάς
Ερμηνεύουν: Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης Γιώργος Μπινιάρης, Αλκηστη Πουλοπούλου, Ακης Σακελλαρίου, Χάρης Φραγκούλης
Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, Τετάρτη-Κυριακή
