Το Documento συνάντησε τον παιδικό φίλο του Ερνέστο Γκεβάρα που βρίσκεται αυτές τις μέρες στην Αθήνα
Ακούγοντας τον Κάρλος Καλίκα Φερέρ να μιλάει για τη φιλία του με τον Τσε Γκεβάρα νιώθει κανείς ότι η ίδια η ιστορία παίρνει σάρκα και οστά. Γνωρίστηκαν στα πρώτα χρόνια της ζωής τους και πέρασαν μαζί την παιδική, εφηβική και πρώιμη νεανική τους ηλικία. Το 1953 ο Καλίκα ήταν ο άνθρωπος που συνόδευσε τον Ερνέστο στο δεύτερο ταξίδι του στη Λατινική Αμερική, που υπήρξε κομβικό για την εξέλιξή του σε «Τσε». Με αφορμή την επίσκεψη του 89χρονου Καλίκα στην Αθήνα για τις προγραμματισμένες προβολές του ντοκιμαντέρ του δημοσιογράφου Θύμιου Κάκου «Σε βρήκα Τσε» (Te encontré Che) τον συναντήσαμε στο κέντρο της πόλης.
Ποια εποχή γνωρίσατε τον Τσε Γκεβάρα και πώς;
Ηταν το 1932. Εκείνος ήταν 4 χρόνων και εγώ 3. Η οικογένεια Γκεβάρα μόλις είχε μετακομίσει στην Αλτα Γκράσια (μια πόλη στον νομό της Κόρδοβα στην Αργεντινή) λόγω του άσθματος του Ερνέστο. Ο γιατρός που τον παρακολουθούσε στο Μπουένος Αϊρες όπου ζούσε μέχρι τότε είπε στην οικογένεια Γκεβάρα να μετακομίσουν στην Αλτα Γκράσια λόγω του καλού κλίματος στην περιοχή. Ο ίδιος γιατρός σύστησε τον πατέρα μου που ήταν πνευμονολόγος. Η οικογένεια Γκεβάρα και η οικογένεια Φερέρ, πρώτα οι γονείς και στη συνέχεια τα παιδιά –που ήμασταν στην ίδια περίπου ηλικία–, γίναμε φίλοι. Η φιλία αυτή κρατάει μέχρι σήμερα που συναντώ τους δύο αδερφούς του Ερνέστο, τον Χουάν Μαρτίν και τον Ρομπέρτο. Στο σπίτι της Αλτα Γκράσια ο Τσε έμεινε έντεκα χρόνια, τα περισσότερα που έζησε σε ένα σπίτι.
Υπάρχουν περιστατικά από εκείνη την εποχή που έχουν μείνει χαραγμένα στη μνήμη σας;
Μια εικόνα που έχω στο μυαλό μου είναι από το σπίτι που σήμερα έχει μετατραπεί σε μουσείο αφιερωμένο στον Τσε. Βλέπω ακόμη μπροστά μου τον Ερνέστο παιδί να είναι ξαπλωμένος μπρούμυτα στο κρεβάτι, να ακουμπάει το πιγούνι του στα χέρια του και να διαβάζει συνεχώς βιβλία – η οικογένεια Γκεβάρα είχε πλούσια βιβλιοθήκη. Καθόταν με αυτό τον τρόπο για να ανοίξει ο θώρακάς του και να αναπνέει καλύτερα. Λόγω του άσθματός του μέχρι την τρίτη δημοτικού δεν πήγαινε στο σχολείο. Η μητέρα του είχε αναλάβει τη διαπαιδαγώγησή του στο σπίτι και ακολουθώντας το πρόγραμμα κάθε χρονιάς τον προετοίμαζε ώστε στο τέλος κάθε τάξης να δίνει εξετάσεις.
Θυμάμαι τον Ερνέστο διαρκώς με το Asmapul (σπρέι για το άσθμα) στο χέρι και τη δυσκολία που είχε να αναπνεύσει όταν τον έπιανε κρίση. Οταν ο Μπενίσιο ντελ Τόρο θα πρωταγωνιστούσε στην ταινία «Che» ήρθε στην Αργεντινή να με επισκεφτεί. Μεταξύ άλλων με ρώτησε τι θυμάμαι πιο έντονα από τον Ερνέστο και του είπα ακριβώς αυτό. Στην ταινία θα τον δείτε να μιμείται ακριβώς αυτήν τη χαρακτηριστική αναπνοή του Τσε.
Για μας ο Τσε είναι θρύλος, για εσάς ήταν φίλος, ένας ζωντανός άνθρωπος. Ως παιδί έπαιζε;
Για μένα είναι ήρωας και φίλος. Ως παιδιά ήμασταν πολύ επηρεασμένοι από τον Ισπανικό Εμφύλιο. Διότι οι οικογένειές μας προστάτευαν τους δημοκρατικούς εξόριστους που έρχονταν από την Ισπανία στην Αργεντινή. Αυτό μας έκανε να παίζουμε πόλεμο. Χωριζόμασταν σε δύο ομάδες και στήναμε οδοφράγματα. Στην Κόρδοβα λοιπόν υπάρχουν πάρα πολλές πέτρες κι έτσι πετάγαμε πέτρες ο ένας στον άλλο, γι’ αυτό θα μας δείτε σε φωτογραφίες εκείνης της εποχής να έχουμε παντού σημάδια. Επιπλέον ο πατέρας του Τσε είχε αναλάβει την ανακαίνιση του γηπέδου του γκολφ της Αλτα Γκράσια, που ήταν πολύ κοντά στο σπίτι των Γκεβάρα. Εκείνη την εποχή στο γήπεδο του γκολφ δεν υπήρχαν αυτά τα αυτοκινητάκια που υπάρχουν τώρα οπότε οι μετακινήσεις γίνονταν με άλογα. Ενα από τα παιχνίδια μας ήταν να ιππεύουμε αυτά τα άλογα. Στην Αλτα Γκράσια υπήρχαν επίσης πολλά γαϊδούρια. Κάτι πολύ συνηθισμένο ήταν όταν βλέπαμε ένα γαϊδούρι που δεν είχε αφεντικό να προσπαθούμε να το πιάσουμε και να ανεβαίνουμε πάνω του για να κάνουμε βόλτες.
Η περιοχή της Αλτα Γκράσια είναι περιτριγυρισμένη από ένα είδος ζούγκλας που περιλαμβάνει πολλά φυτά με αγκάθια οπότε διοργανώναμε εκστρατείες. Μπαίναμε στη ζούγκλα για να κολυμπάμε και να ψαρεύουμε εκεί που μαζεύονταν πολλά νερά. Ο Ερνέστο ήταν πάντα αυτός που σχεδίαζε τις εκστρατείες μας. Ηταν πάντα πρωτοστάτης. Και έκανε και πολλές πονηριές. Και επειδή κάναμε πολλές αταξίες, η χειρότερη τιμωρία μας ήταν να μας απαγορεύουν οι γονείς μας να βγούμε από τα δωμάτιά μας. Επρεπε ακόμη και να φάμε στο κρεβάτι. Αυτό το βιώναμε πολύ βαριά, σαν ισόβια δεσμά.
Επίσης, πετάγαμε βεγγαλικά. Κοντά στο σπίτι των Γκεβάρα υπήρχε ένα σπίτι που ανήκε σε μια πλούσια οικογένεια. Μια νύχτα διοργανώθηκε εκεί ένα πάρτι. Είχαμε πάρει με τον Τσε ένα άδειο μπουκάλι από κρασί, βάλαμε μέσα το βεγγαλικό και ανάψαμε το φιτίλι. Ο Ερνέστο πήγε με έναν άλλο φίλο κοντά στο σπίτι και αντί να το πετάξει προς τα πάνω, το πέταξε ευθεία και το βεγγαλικό έσκασε μέσα στον κήπο και κατέστρεψε το πάρτι. Οταν το έμαθαν οι γονείς του, του απαγόρευσαν να βγει για 3-4 ημέρες από το δωμάτιό του. Στο μεταξύ, αυτό που σας λέω το συσχετίζω με μια πατέντα που επινόησε ο Ερνέστο στη Σιέρα Μαέστρα, τότε που στο πολυβόλο έβαλε δυναμίτη. Ε, αυτό είχε ρίζες στα παιδικά του χρόνια.
Ποδόσφαιρο δεν παίζατε;
Παίζαμε. Ο Ερνέστο είχε χωρίσει δύο ομάδες, τους άθεους που αγωνίζονταν εναντίον των καθολικών. Στην ομάδα των άθεων ανήκαμε σχεδόν όλοι, στους καθολικούς ελάχιστοι (γέλια). Ο Ερνέστο ήταν τερματοφύλακας, λόγω του άσθματός του. Να δείτε ξύλο που έπεφτε κι εκεί!
Η σχέση σας με τις κοπέλες πώς ήταν;
Ολοι προσπαθούσαμε να κατακτήσουμε την πιο όμορφη της παρέας. Αν πρέπει να αναφέρω ένα ελάττωμα του Ερνέστο είναι ότι δεν είχε μουσικό αυτί, γι’ αυτό δεν μπορούσε να καταλάβει τον ρυθμό και χόρευε πάρα πολύ χάλια. Πηγαίναμε λοιπόν στα πάρτι, άκουγε τη μουσική αλλά δεν καταλάβαινε και μας ρωτούσε: «Τι παίζουν τώρα: βαλς, μπολερό, φοξ τροτ;». Εμείς δεν του λέγαμε την αλήθεια, τον παραπλανούσαμε και εκείνος πήγαινε και χόρευε αυτό που του λέγαμε. Και οι ντάμες του έμεναν με ανοιχτό το στόμα με αυτό που έβλεπαν. Στο τέλος όμως όλο αυτό του έβγαινε σε καλό, γιατί τα κορίτσια τον λυπόνταν που ήταν τόσο άρρυθμος και του πρότειναν να πάει από το σπίτι τους να του μάθουν χορό.
Πώς προέκυψαν τα δύο ταξίδια στη Λατινική Αμερική; Το πρώτο με τον Αλμπέρτο Γρανάδο και το δεύτερο μ’ εσάς το 1953;
Αυτό το «μικρόβιο», του να θέλει να ταξιδεύει συνεχώς, το συνδέω καταρχάς με τα αναγνώσματά του. Ηθελε να δει πώς ήταν αυτά που διάβαζε στα βιβλία. Δεν περίσσευαν τα λεφτά στην οικογένεια Γκεβάρα για να κάνει κάποιος τουρισμό. Γι’ αυτό τον λόγο ο Ερνέστο σκέφτηκε μεγαλώνοντας τρόπους να ταξιδεύει χωρίς να χρειάζεται πολλά λεφτά. Ετσι το πρώτο ταξίδι που έκανε ήταν με ένα ποδήλατο, που του πρόσθεσε ένα μοτεράκι. Εκανε λίγο πετάλι και μετά αυτό πήγαινε με το μοτεράκι. Και έτσι διέσχισε 4.000 χιλιόμετρα προς το βόρειο κομμάτι της Αργεντινής όπου το τοπίο είναι ορεινό.
Επειδή μετά ήθελε να συνεχίσει να γνωρίζει τον κόσμο, όταν ήταν φοιτητής στην ιατρική σχολή, εγγράφηκε ως νοσοκόμος στο εμπορικό ναυτικό της Αργεντινής. Ταξίδεψε με ένα εμπορικό πλοίο μέχρι τη Γη του Πυρός –τρεις φορές πήγε εκεί– και μετά συνέχισε στη Βραζιλία και στη Βενεζουέλα. Κάποια στιγμή σταμάτησε αυτά τα ταξίδια γιατί περνούσε πολύ καιρό στο καράβι και δεν μπορούσε να δει τι συνέβαινε στην ξηρά. Ο Τσε έκανε τότε παρέα με τον Τομάς Γρανάδο. Ο μεγαλύτερος αδερφός του Τομάς, ο Αλμπέρτο, ήταν ήδη βιοχημικός και δούλευε σε ένα λεπροκομείο στην Κόρδοβα. Λόγω του μεγάλου κινδύνου που διέτρεχε πληρωνόταν πολύ καλά και χάρη σε αυτό το εισόδημα κατάφερε να αγοράσει μια μοτοσικλέτα. Εγινε πολύ φίλος με τον Ερνέστο και κατάφεραν να σχεδιάσουν ένα πρώτο ταξίδι με τη μοτοσικλέτα. Δεν ήξεραν ακριβώς πού ήθελαν να πάνε, είτε στη Βενεζουέλα είτε στην Αμερική. Ακολούθησαν πάντως την οροσειρά των Ανδεων. Το ταξίδι αυτό με τον Γρανάδο ξεκίνησε από την Κόρδοβα αλλά είχαν βάλει τόσα πράγματα, ακόμη και σχάρα πάνω στη μοτοσικλέτα, με αποτέλεσμα αυτή να γίνει τεράστια σε όγκο και να μην έχει καλή ισορροπία. Μόλις ξεκίνησαν για το ταξίδι, στην πρώτη γωνία που έστριψαν τράκαραν με ένα τραμ.
Ξεκίνησαν λοιπόν να ταξιδεύουν στο νότιο τμήμα της Αργεντινής και από εκεί πέρασαν στη Χιλή. Στο Σαντιάγο η μηχανή χάλασε οπότε πήγαιναν στις μεγάλες λαϊκές αγορές και μιλούσαν με τους φορτηγατζήδες για να μάθουν ποιος πήγαινε προς την κατεύθυνση που ήθελαν. Κάπως έτσι ταξίδεψαν στο Περού, την Κολομβία, τη Βενεζουέλα. Εκεί έμεινε ο Γρανάδο και ο Ερνέστο πήγε στο Μαϊάμι όπου γνώρισε έναν Αργεντίνο φοιτητή. Ενα βράδυ που η παρέα του βρισκόταν στην παραλία ο Ερνέστο ξεκίνησε να μιλάει εναντίον του ιμπεριαλιστών Γιάνκηδων. Την επόμενη ημέρα έφτασε η αστυνομία και τον ανάγκασε να φύγει αμέσως με ένα αεροπλάνο που μετέφερε άλογα. Οπως καταλαβαίνετε η ομιλία του Ερνέστο ενάντια στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό στα Ηνωμένα Εθνη λίγο μετά τη νίκη της Κουβανικής Επανάστασης δεν υπήρξε η πρώτη φορά που καταφερόταν ενάντια στους Γιάνκηδες ενώ βρισκόταν σε αμερικανικό έδαφος.
Επιστρέφοντας στην Αργεντινή μου είπε: «Ετοιμάσου γιατί σε έναν χρόνο θα φύγουμε». Και μέσα σε έναν χρόνο πέρασε δεκατρία μαθήματα, πήρε πτυχίο Ιατρικής και πλέον ήταν έτοιμος για το επόμενο ταξίδι. «Πώς σου φαίνεται να ξεκινήσουμε από τη Βολιβία που δεν τη γνωρίζω;» μου είπε. Ομως, αυτό το ταξίδι είχε σαφή προορισμό, τη Βενεζουέλα όπου δούλευε ο Γρανάδο και η ιδέα ήταν να πάμε να τον συναντήσουμε. Η πρώτη φορά που ο Ερνέστο μπήκε στη Βολιβία ήταν στις 10 Ιουνίου 1953, μαζί μου. Γυρίσαμε όλη τη Βολιβία, το Περού και καταλήξαμε στο Εκουαδόρ, στο Γουαγιακίλ. Εκεί η μοίρα θέλησε να χωρίσουμε. Ο Ερνέστο συνέχισε διά θαλάσσης προς τον Παναμά. Και από εκεί και πέρα έγινε ο Τσε που ξέρει όλος ο κόσμος.
Aλλαξε τη ζωή σας αυτό το ταξίδι;
Αναλύοντας τη ζωή μου βλέπω ότι ο Τσε είχε αισθητή επιρροή. Ολους μας άγγιξε και μας επηρέασε, εμένα, τον αδερφό μου, τον Γρανάδο. Θετικά πάντα. Η ζωή του όμως δημιούργησε πολλά προβλήματα στην οικογένειά του. Λόγω της χούντας αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα. Αλλοι πήγαν στην Κούβα, άλλοι στην Ευρώπη.
Εχθροί και φίλοι έχουν αποκαλέσει τον Τσε «τυχοδιώκτη», «ιδεαλιστή», «συνειδητό επαναστάτη». Τι από τα τρία ήταν;
Ιδεαλιστής. Επειδή εμείς ταξιδεύαμε χωρίς λεφτά ερχόμασταν σε επαφή με τον φτωχό λαό. Από τη Βόρεια Αργεντινή και πάνω η φτώχεια και η εξαθλίωση του λαού ήταν το κάτι άλλο. Δεν υπήρχε παιδεία, ιατρική περίθαλψη, ενώ ήταν έντονα τα προβλήματα μεταξύ των «λευκών» και των ιθαγενών. Ο Ερνέστο από τότε ένιωθε ότι έπρεπε να κάνει κάτι, ακόμη όμως δεν ήξερε τι. Οταν συνάντησε τον Φιδέλ, κατάλαβε ότι επρόκειτο για τον άνθρωπο με τον οποίο θα μπορούσε να πραγματοποιήσει τα ιδανικά του.
Ο Τσε καταφέρθηκε ενάντια στους Γιάνκηδες ιμπεριαλιστές όσο και κατά της σοβιετικής γραφειοκρατίας. Με τον Τσε ένιωθαν άβολα και οι Αμερικανοί και οι Σοβιετικοί. Μήπως το γεγονός ότι μετά τον θάνατό του έγινε προϊόν μάρκετινγκ τους βόλεψε όλους;
Δεν βόλεψε τους Γιάνκηδες, όχι. Από την άλλη η Σοβιετική Ενωση τον είχε επαναφέρει στο πάνθεον των ηρώων της κατά κάποιον τρόπο. Πάντως, μπλουζάκια με τον Ερνέστο υπάρχουν, με τον Κίσιντζερ όχι. Ωστόσο, γιατί αυτό (το ότι η μορφή του χρησιμοποιήθηκε από το μάρκετινγκ) θα έπρεπε να είναι ευθύνη του Τσε;
Είστε κομμουνιστής;
Οχι, αλλά σέβομαι τον κομμουνισμό. Είμαι σε στενή επαφή με τον κομμουνισμό στην Αργεντινή και από όλα αυτά που υπάρχουν στο πολιτικό προσκήνιο μου φαίνεται η καλύτερη πρόταση αυτήν τη στιγμή.
Αν γυρίζατε πίσω τον χρόνο, θα ακολουθούσατε τον Τσε στο Μεξικό όπου γνώρισε τον Φιδέλ;
Με κλειστά μάτια (χαμογελάει πλατιά και καλύπτει τα μάτια με τις παλάμες του).
INFO
Ο Κάρλος Καλίκα Φερέρ είναι συγγραφέας του πολυμεταφρασμένου βιβλίου «De Ernesto al Che» (Από τον Ερνέστο στον Τσε) με πρόλογο του στενού τους φίλου Αλμπέρτο Γρανάδο
O Φερέρ θα παρευρεθεί στις επόμενες προβολές του ντοκιμαντέρ του Θύμιου Κάκου «Σε βρήκα Τσε» (Te encontré Che), που θα γίνουν στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής Παντείου Πανεπιστημίου – Αμφιθέατρο «Σάκης Καράγιωργας ΙΙ» (Δευτέρα 30 Οκτωβρίου στις 18.00) και στο Θέατρο Μελίνα Μερκούρη στην Αμφιάλη (Πέμπτη 2 Νοεμβρίου στις 19.30)