Η Νοτιοαφρικανή συγγραφέας Κάρεν Τζένινγκς μιλάει για το μυθιστόρημά της «Ενα νησί» και για το βαθύ και ανεπούλωτο τραύμα της αποικιοκρατίας στη μαύρη ήπειρο
Η Κάρεν Τζένινγκς στο μυθιστόρημά της «Ενα νησί» διατρέχει τη σύγχρονη ιστορία της Αφρικής μέσα από την ιστορία του Σάμιουελ, ενός ηλικιωμένου φαροφύλακα ο οποίος ζει σε ένα απομακρυσμένο νησί στα ανοιχτά μιας αφρικανικής χώρας που δεν κατονομάζεται. Στην ερημιά όπου ζει ο Σάμιουελ έρχεται σε επαφή με ελάχιστους ανθρώπους, ενώ κατά καιρούς η θάλασσα ξεβράζει πτώματα προσφύγων. Μια μέρα βρίσκει στην ακτή ένα ναυαγό, τον οποίο αρχικά θεωρεί νεκρό. Ωστόσο εκείνος συνέρχεται και προσπαθεί να ενσωματωθεί στη ζωή του νησιού. Το γεγονός ότι δεν μιλούν την ίδια γλώσσα πυροδοτεί την καχυποψία του φαροφύλακα, ο οποίος τον αντιμετωπίζει σαν εισβολέα. Στο τέταρτο μυθιστόρημά της, που ήταν υποψήφιο στη μακρά λίστα για το βραβείο Booker 2021, η Νοτιοαφρικανή συγγραφέας φωτίζει τα σκληρά χρόνια της αποικιοκρατίας και το χάος που ακολούθησε με την αποαποικιοποίηση. Συζητήσαμε μαζί της με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία του βιβλίου της στα ελληνικά.
Ισχύει ότι είδατε την ιστορία του βιβλίου σε όνειρο;
Πάντα πίστευα στην ευεργετική ιδιότητα των σύντομων ύπνων, διότι προσφέρουν στο μυαλό την ευκαιρία να χαλαρώσει. Βρισκόμουν μεταξύ ύπνου και ξύπνιου όταν ήρθε η ιστορία στο μυαλό μου – ένας ηλικιωμένος άντρας, ένα νησί, ένας φάρος.
Οι δύο βασικοί χαρακτήρες του βιβλίου είναι μαύροι. Δεν είναι λίγο ασυνήθιστο έως και ριψοκίνδυνο για μια λευκή Νοτιοαφρικανή απόγονο αποίκων να μιλήσει εκ μέρους των ανθρώπων που ακόμη βιώνουν τις επιπτώσεις της αποικιοκρατίας;
Με μια προσεκτική ματιά θα διαπιστώσετε ότι πουθενά στο μυθιστόρημα δεν τους περιγράφω ως μαύρους. Αλλά, ναι, όντως είναι μαύροι που ζουν στην Αφρική. Φυσικά ήταν απίστευτα ριψοκίνδυνο να γράφω μέσα από τα μάτια τους. Για κάθε βιβλίο μου προσπαθώ να κάνω όσο το δυνατόν περισσότερη έρευνα και να δουλεύω με ενσυναίσθηση. Δεν είναι καθόλου στις προθέσεις μου να οικειοποιηθώ τα βιώματα των άλλων προς όφελός μου, αλλά να προσπαθήσω να τα κατανοήσω. Οι πρόγονοί μου έπαιξαν ρόλο στον αποικισμό της Νότιας Αφρικής και δεν μπορώ να ξεφύγω από αυτό. Επιτρέψτε μου όμως να προσπαθώ να κατανοήσω τις μακροπρόθεσμες συνέπειες αυτής της κατάστασης. Μέσω της κατανόησης μπορεί κανείς να μάθει, να βελτιωθεί και να προχωρήσει σε ένα καλύτερο μέλλον για όλους.
Η ιστορία εξελίσσεται σε ένα νησί της Αφρικής, ωστόσο δεν αναφέρετε σε ποια χώρα ανήκει.
Το απέφυγα γιατί δεν ήθελα να περιοριστώ στην πολιτική μιας συγκεκριμένης χώρας. Ηθελα να περιηγηθώ στη γενική ιστορία της Αφρικής με τρόπο που θα μπορούσε να είναι ευρύς, χωρίς να χρειάζεται να προσδιορίσω πρόσωπα και μέρη. Επίσης η έλλειψη αναφοράς σε συγκεκριμένη χώρα δίνει τη δυνατότητα να αντιπροσωπεύει το νησί αυτό τόπους και καταστάσεις σε όλο τον κόσμο – μια αλληγορία δηλαδή που εκτείνεται πέρα από την Αφρική.
Ποιο είναι το βαθύτερο τραύμα που άφησε η αποικιοκρατία;
Δεν είναι εύκολο να απαντήσει κανείς· πολλά είναι εκείνα που επηρεάζουν με διαφορετικό τρόπο τους ανθρώπους. Ωστόσο ένα από τα χειρότερα τραύματα για τους Αφρικανούς είναι η κλοπή της πατρογονικής γης και ο εκτοπισμός τους. Είναι πολλοί εκείνοι που έχουν τέτοια βιώματα.
Πολλοί Ευρωπαίοι ακόμη και σήμερα έχουν στο μυαλό τους την Αφρική κάπως θολά, σαν μια τεράστια χώρα και όχι ως ήπειρο, παρότι οι χώρες τους ενεπλάκησαν στην αποικιοποίησή της.
Διάβαζα κάπου πρόσφατα ότι πολλοί θεωρούν την Αφρική «σκοτεινή ήπειρο» μόνο και μόνο επειδή γνωρίζουν ελάχιστα γι’ αυτήν. Φαίνεται ότι υπάρχει έλλειψη εκπαίδευσης στον υπόλοιπο κόσμο σχετικά με την Αφρική, τις χώρες και τις κουλτούρες που τη διακρίνουν, καθώς και σοβαρή έλλειψη ενημέρωσης στα ΜΜΕ. Εχω ακούσει Αμερικανούς να ρωτούν «πού είναι η Νότια Αφρική;» χωρίς να μπορούν καν να μαντέψουν ότι βρίσκεται στην Αφρική, παρότι το λέει το όνομά της.
Ησασταν παιδί όταν καταργήθηκε το απαρτχάιντ. Πώς θυμάστε εκείνη την περίοδο;
Θυμάμαι ορισμένα πράγματα, αν και μερικά από αυτά απέκτησαν νόημα πολύ αργότερα. Για παράδειγμα, στο σχολείο πάντα κάναμε ασκήσεις για να είμαστε προετοιμασμένοι για το ενδεχόμενο ταραχών. Μια άλλη παιδική μου μνήμη από την ηλικία των έξι ετών είναι από τη μέρα που ένας αστυνομικός ήρθε στο σχολείο και μας δίδαξε πώς να αναγνωρίζουμε διαφορετικούς τύπους βόμβας. Σαφώς αυτό δεν είναι φυσιολογικό για ένα παιδί. Ωστόσο κατά τη διάρκεια των πρώτων ελεύθερων και δίκαιων εκλογών, το 1994, θυμάμαι ότι υπήρχαν παντού ενθουσιασμός και μεγάλη χαρά. Δεν μπορούσα να καταλάβω ακριβώς τι σήμαινε όλο αυτό, αλλά θυμάμαι πως στο σχολείο τραγουδούσαμε για την ειρήνη και την αγάπη. Ηταν ωραία εποχή.
Πώς βιώνετε την τρέχουσα πολιτική κατάσταση στη χώρα σας;
Πριν από λίγους μήνες είχαμε εθνικές εκλογές. Τα τελευταία 30 χρόνια ήταν δύσκολα. Το κόμμα της κυβερνητικής πλειοψηφίας ήταν ανίκανο και διεφθαρμένο και δεν διαφαίνονταν σημάδια αλλαγής. Σε αυτές τις πρόσφατες εκλογές το κόμμα έχασε σε εκλογική ισχύ τα 2/3 του, με αποτέλεσμα να προκύψει η ανάγκη σχηματισμού κυβέρνησης εθνικής ενότητας. Ηδη έχουν σημειωθεί βελτιώσεις. Οι διεφθαρμένοι εκδιώκονται σταδιακά και οι θεσμοί αρχίζουν να λειτουργούν ξανά προς όφελος του λαού. Ελπίζουμε ότι πλέον βαδίζουμε σε μια περίοδο ουσιαστικής αλλαγής.
INF0
Το μυθιστόρημα «Ενα νησί» της Κάρεν Τζένινγκς κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg σε μετάφραση του Αλέξη Καλοφωλιά
