Η πανδημία Covid-19 όπως είναι φυσικό έχει επιφέρει αρνητικές συνέπειες στην ψυχική υγεία των παιδιών παγκοσμίως. Πλήξη, νευρικότητα, θυμός, φόβος, αβεβαιότητα, δυσφορία, μοναξιά είναι μόνο μερικές από τις αρνητικές συνέπειες της πανδημίας στον ψυχισμό των παιδιών.
Μια πρώτη καταγραφή των ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων σε παιδιά και εφήβους κατά την περίοδο της καραντίνας έδειξε ότι μεταξύ παιδιών και εφήβων ενισχύθηκαν οι αγχώδεις εκδηλώσεις, καθώς ο περιορισμός στο σπίτι και ο φόβος μετάδοσης της Covid-19 συσχετίστηκαν με ήπια έως και σοβαρά συμπτώματα άγχους καθώς και σύγχυση, φοβίες, μετατραυματικό στρες και αϋπνία.
Στα περισσότερα παιδιά κατά την περίοδο της καραντίνας έλειπαν η κανονικότητα του σχολείου, οι φίλοι τους και η δομημένη καθημερινότητα, ενώ άλλα ανέφεραν ότι τα διαδικτυακά μαθήματα τα δυσκόλευαν και σίγουρα δεν μπορούσαν να αντικαταστήσουν το μάθημα μες στην τάξη.
Ξεκινώντας με τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, εκείνα που είναι τεσσάρων πέντε ετών, που αρχίζουν να κοινωνικοποιούνται και το σχολείο είναι εξαιρετικά σημαντικό γι’ αυτά, όπως και οι παιδότοποι και οι παιδικές χαρές, τα τελευταία δύο χρόνια ήταν κλεισμένα στο σπίτι σε μια ηλικία που είναι εξαιρετικά σημαντικό να μάθουν να ζουν εκτός σπιτιού. Μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά λαμβάνουν μέρος της ανάπτυξής τους στο σχολείο από τα συνομήλικά τους παιδιά. Αυτό στις πολύ τρυφερές ηλικίες χάθηκε.
Μετά πάμε στα παιδιά του δημοτικού. Είτε είναι αρχές δημοτικού, που μπαίνουν στο μαθησιακό παιχνίδι, είτε στα τέλη του δημοτικού, που το ολοκληρώνουν για να πάνε στο γυμνάσιο, έχουν αρχίσει και έχουν πάρα πολλά κενά. Οσο κι αν προσπαθήσαμε να τα πείσουμε ότι η κάμερα είναι το ίδιο αποτελεσματική με τη διά ζώσης διδασκαλία, δεν είναι έτσι. Βέβαια, δεν είχαμε επιλογές, αλλά σαν το διά ζώσης μάθημα δεν είναι τίποτε.
Θεωρώ ότι η μεγαλύτερη απώλεια εντοπίζεται στα μικρότερα παιδιά, τα παιδιά του νηπιαγωγείου ή του δημοτικού σχολείου, γιατί σε αυτές τις ηλικίες δεν έχεις άλλες εναλλακτικές. Η τηλεκπαίδευση δεν λειτούργησε και τόσο καλά σε αυτή την ηλικιακή ομάδα, μιας και οι κοινωνικές τους επαφές είναι πολύ σημαντικές. Η μεγαλύτερη ανησυχία μου, επομένως, είναι για τα μικρότερα παιδιά. Επιπλέον υπάρχουν τομείς που ίσως δεν φανταζόμαστε ότι επηρεάζονται, όπως το χτίσιμο της συναισθηματικής νοημοσύνης, που για να αναπτυχθεί χρειάζονται την εμπειρία και ικανότητα των παιδιών να χτίζουν σχέσεις αλλά και να τις διατηρούν.
Πάμε έπειτα στα παιδιά γυμνασίου και λυκείου, όπου αρχίζουν και οι ορμόνες και έχουν τις εντάσεις τους. Αυτές οι ηλικίες έχουν απόλυτη ανάγκη να βρεθούν με παιδιά συνομήλικα και να κάνουν παρέες, να βγουν, να ανακαλύψουν νέα πράγματα στη διασκέδασή τους, ανεξάρτητα από την οικογένεια πια.
Η παρουσία των παιδιών στο σχολείο δεν συνίσταται μόνο σε μια συναλλαγή, όπου τα παιδιά απλώς εισπράττουν μαθησιακό περιεχόμενο. Πρόκειται για πολύ σημαντική κοινωνική επιχείρηση. Η μάθηση, για την ακρίβεια, είναι πάντα κοινωνικό βίωμα. Επομένως, όσο περισσότερο οι μαθητές μένουν εκτός, όσο περισσότερο δεν έχουν επαφή με τους δασκάλους τους ή τα κοινωνικά τους δίκτυα τόσο πλήττεται η ευημερία τους.
Καθώς τα σχολεία από τη φετινή χρονιά επανέρχονται στη διά ζώσης λειτουργία το μείζον ερώτημα είναι σε τι κατάσταση βρίσκονται οι μαθητές μετά το παρατεταμένο κλείσιμό τους. Τα σχολεία μπορεί να ξανάνοιξαν, όμως το ίχνος από το κλείσιμό τους είναι έντονο και θα παραμείνει για καιρό. Παρατηρώ ότι μετά την εμπειρία της καραντίνας τα παιδιά δυσκολεύονται να μείνουν καθισμένα σ’ ένα θρανίο για 45 λεπτά. Επιπλέον, η πολύωρη χρήση μάσκας δεν δεν τους είναι είναι καθόλου ευχάριστη γι’ αυτά.
Με το άνοιγμα των σχολείων οι εκπαιδευτικοί ήρθαν και πάλι σε τακτική καθημερινή φυσική επαφή με τους μαθητές τους και καλούνται να παίξουν σημαντικό ρόλο στην προαγωγή της ψυχολογικής ευεξίας των παιδιών. Οι νηπιαγωγοί και οι δάσκαλοι ή οι υπεύθυνοι καθηγητές της τάξης επικοινωνούν με τους γονείς τηλεφωνικά ή μέσω διαδικτύου ώστε να υπάρχει αλληλοτροφοδότηση σχετικά με τους μαθητές και την ψυχική τους υγεία. Οι ψυχολόγοι που είναι τοποθετημένοι σε σχολεία πρέπει να βρίσκονται σε στενή συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς προκειμένου να τους παράσχουν εξειδικευμένες πληροφορίες και συμβουλές σε σχέση με τα προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίζουν τα παιδιά.
Οι γονείς μού αναφέρουν ότι τα παιδιά παρουσιάζουν μεγαλύτερη αβεβαιότητα, φόβο και απομόνωση, καθώς και δυσκολίες στον ύπνο. Μικρότερης ηλικίας παιδιά (τριών έως έξι ετών) είναι πιθανότερο να εκδηλώσουν συμπτώματα προσκόλλησης και φόβου για την υγεία των μελών της οικογένειάς τους απ’ ό,τι μεγαλύτερα παιδιά.
Η επικρατούσα άποψη ότι «τα παιδιά είναι ανθεκτικά και θα ανακάμψουν» είναι εν πολλοίς λανθασμένη και επικίνδυνη. Τα παιδιά είναι ανθεκτικά και προσαρμοστικά, αλλά σε μια τόσο ψυχοπιεστική και απειλητική κατάσταση που επικρατεί στο σύνολο της κοινωνίας και μην έχοντας καμία διέξοδο, οι αντοχές τους απειλούνται σοβαρά. Η κατά τα λοιπά αναγκαία εφαρμογή των μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης φαίνεται να έβλαψε παιδιά και εφήβους περισσότερο απ’ ό,τι ο ίδιος ο ιός, δημιουργώντας μια γενιά που, καθώς ακόμη και το παιχνίδι με τους φίλους είναι «παράνομο», θα αποκτήσει ψυχικά τραύματα που θα εκδηλωθούν μακροπρόθεσμα.