Μια μάχη χαρακωμάτων βρίσκεται σε εξέλιξη εντός της ΝΔ, και όχι μόνο, με επίκεντρο το διακηρυγμένο σχέδιο της κυβέρνησης Μητσοτάκη για την εφαρμογή του συστήματος με τους «τρεις πυλώνες» ασφάλισης.
Η διαπάλη επικεντρώνεται μεταξύ εκφραστών διαφορετικών εκδοχών για την εμπλοκή των ιδιωτών, περιλαμβανομένης και της άποψης Κυρανάκη για πλήρη ιδιωτικοποίηση όλων των «πυλώνων» εθελοντικά (όχι μόνο για επικουρική, όπως έλεγε προεκλογικά η ΝΔ, αλλά και για κύρια σύνταξη), εστιασμένη κυρίως σε νέους ασφαλισμένους. Τα αντιμαχόμενα μέρη τάσσονται αναφανδόν υπέρ της εισόδου των ασφαλιστικών εταιρειών στο σύστημα. Το «παιχνίδι» της σύγκρουσης γίνεται για το εύρος που θα έχει η αποφασισμένη, με τη μια ή άλλη εκδοχή, άντληση κεφαλαίων από τον κόσμο της εργασίας για να κατευθυνθεί προς την αγορά ιδιωτικών εταιρειών και funds.
«Την προεκλογική περίοδο η ΝΔ απέφευγε συστηματικά να παρουσιάσει το σχέδιό της για την κοινωνική ασφάλιση, ενώ υπογράμμιζε συνεχώς την πρόθεσή της να καταργήσει το υφιστάμενο σύστημα. Η ενοχική αυτή στάση πιθανόν υιοθετήθηκε ακριβώς διότι γνώριζε ότι το σχέδιό της –όπως είχε παρουσιαστεί σε ανύποπτο χρόνο– προκαλούσε ανησυχία σε ασφαλισμένους και συνταξιούχους. Από τη στιγμή της ανάληψης της διακυβέρνησης η ΝΔ απαξιώνει συστηματικά τη δημόσια κοινωνική ασφάλιση με προφανή σκοπό να δικαιολογήσει την ιδιωτικοποίηση τμήματός της και να την εμφανίσει ως σωτήρια λύση» επισημαίνει η βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και πρώην υπουργός Εργασίας Εφη Αχτσιόγλου.
Ο ρόλος των επαγγελματικών ταμείων
Τελευταία ακούγεται όλο και πιο έντονα ότι η δρομολόγηση της ιδιωτικής ασφάλισης μπορεί να γίνει πιο εύκολα με όχημα τα λεγόμενα επαγγελματικά ταμεία (λειτουργούν με ανταποδοτική βάση και μεγαλύτερη ευελιξία επιλογών για «επενδύσεις» των αποθεματικών τους). Μάλιστα πρόσφατα η Ενωση Επαγγελματικών Ταμείων κυκλοφόρησε… εγκόλπιο για το πώς μπορεί να οργανωθεί ο «δεύτερος πυλώνας» (εισφορές κύριας/επικουρικής σύνταξης) στην Ελλάδα. Αυτό τον «πυλώνα» διεκδικούν μετ’ επιτάσεως ιδιωτικές εταιρείες με… διείσδυση σε funds για τζιράρισμα αποθεματικών και… σορτάρισμα αποδόσεων στην αγορά. Δεν είναι ασήμαντη λεπτομέρεια ότι ήδη υπάρχουν αναφορές για αλλαγές στο θεσμικό πλαίσιο των επαγγελματικών ταμείων και κίνητρα που θα τα κάνουν ελκυστικά, με προγράμματα φορολογικής έκπτωσης για εισφορές των εργαζομένων κ.ά.
Όμως έχει σημασία να ξεκαθαριστεί πώς συναρθρώνεται η αιχμή του ιδιωτικού δόρατος του λεγόμενου συστήματος τριών πυλώνων (τριφασικό), μια μορφή του οποίου ήταν το περιβόητο σύστημα Πινοσέτ. Ο πρώτος πυλώνας είναι η εθνική (ή λεγόμενη βασική) σύνταξη που δίνεται από τον κρατικό προϋπολογισμό. Ο δεύτερος πυλώνας στηρίζεται σε εισφορές που δίνουν κυρίως εργαζόμενοι και εργοδότες και είναι δημόσιος ή μπορεί να εκφράζεται μέσω των επαγγελματικών ταμείων (τόσο για επικουρικές όσο και κύριες). Ο τρίτος πυλώνας είναι η αμιγώς ιδιωτική ασφάλιση που εκφράζεται από ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες και μπορούν να αναμειχθούν και τα επαγγελματικά ταμεία.
Σχολιάζοντας τις επιδιώξεις της ΝΔ η κ. Αχτσιόγλου αναφέρει: «Η βασική παράμετρος που πρέπει να γνωρίζουμε για να κατανοήσουμε το μέγεθος του προβλήματος είναι η εξής: στο ασφαλιστικό μας σύστημα οι σημερινές εισφορές πληρώνουν τις σημερινές συντάξεις. Αρα αν οι εισφορές των νέων εργαζομένων –είτε όλες είτε τμήμα αυτών– δεν καταβάλλονται πια στο κράτος αλλά σε ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες, δημιουργείται ένα κενό δεκάδων δισ. ευρώ στον προϋπολογισμό. Για να καλυφθεί θα απαιτηθούν δραστικές περικοπές
στις καταβαλλόμενες συντάξεις και επιπλέον επιβάρυνση των φορολογούμενων. Παράλληλα αίρεται κάθε εγγύηση για τους σημερινούς ασφαλισμένους που έχουν καταβάλει ήδη εισφορές και αναμένουν δικαίως να λάβουν παροχή».
Εργαζόμενοι και συνταξιούχοι που είτε ασχολούνται χρόνια με τις ασφαλιστικές πολιτικές και τα πειράματα εφαρμογής είτε έχουν βιώσει διάφορες εκδοχές της αξιοποίησης των αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων δεν εκπλήσσονται από τις εξελίξεις και τις δηλώσεις των πολιτικών απογόνων της… σχολής Φρίντμαν.
«Ασοι στο τζογάρισμα αλλά χωρίς σύνταξη»
Ο Παντελής Τάτσης, πρόεδρος της ΠΟΣ-ΟΑΕΕ (Πανελλήνια Ομοσπονδία Συνταξιούχων ΟΑΕΕ) και αναπληρωματικό μέλος του ΔΣ του ΕΦΚΑ μιλώντας στο Documento επισημαίνει ότι «όπου ιδιωτικοποιήθηκε η ασφάλιση, όπως στη Χιλή, αλλά και σε άλλες χώρες της ανατολικής Ευρώπης, μετά τις ανατροπές στις πρώην σοσιαλιστικές δημοκρατίες, τα ασφαλιστικά συστήματα διαλύθηκαν και οι συντάξεις έγιναν “φιλοδωρήματα”. Γι’ αυτό κι άρχισε η σταδιακή επιστροφή σε δημόσια ασφαλιστικά συστήματα».
Στην Ελλάδα η παράδοση των αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων στην αγορά ίσχυε ανέκαθεν, σημειώνει. Περιγράφει ως εξής την πορεία διά της πλαγίου διείσδυσης της αγοράς: «Τη δεκαετία του ’50 τα αποθεματικά των ταμείων τα διοχέτευαν άτοκα και ενίσχυαν τη βιομηχανία. Αργότερα, όταν υπήρξαν μεγαλύτερες ανάγκες τη δεκαετία του ’80, τα αποθεματικά αφαιρέθηκαν με την υπόσχεση ότι εγγυάται το κράτος τις συντάξεις. Και μετά ήρθε το χρηματιστήριο, επί Σημίτη, κι έγινε το μεγάλο τζογάρισμα για να μη… λιμνάζουν. Και τότε έλεγα μονότονα “όχι” και το δράμα δεν άργησε, με συναδέλφους που ορκίζονταν υπέρ των πολιτικών της αγοράς και ήταν άσοι στο τζογάρισμα να είναι σήμερα χωρίς σύνταξη. Εμεινε ρέστο, πανί με πανί, το ταμείο του ΟΑΕΕ, που έχει χαρακτηριστικά ανταποδοτικού (ό,τι πληρώνεις, παίρνεις). Σήμερα ο ΟΑΕΕ έχει τους περισσότερους ηλικιωμένους οφειλέτες που δεν παίρνουν σύνταξη λόγω χρεών. Τους τσάκισε η κρίση».
Ο κ. Τάτσης θυμίζει ότι πρόσφατα, στις 15 Απριλίου 2019, οι ασφαλιστικές εταιρείες έκαναν συνέδριο στο οποίο παρέστησαν εκ μέρους της ΝΔ ο Αδωνης Γεωργιάδης, εκ μέρους του ΣΥΡΙΖΑ ο Τάσος
Πετρόπουλος και ένας εκπρόσωπος από το ΚΙΝΑΛ. «Κανείς δεν τάχθηκε κατά της ιδιωτικής ασφάλισης. Κύριος στόχος των εταιρειών ήταν η προεργασία για τον δεύτερο πυλώνα (εισφορές εργαζομένων κυρίως) για να αντληθούν κεφάλαια για την αγορά. Μήπως δεν έχει ο κόσμος εμπειρία; Οταν δεν έχουν επιδιωκόμενο κέρδος, οι εταιρείες βαράνε ένα κανόνι κι όλοι μένουν σύξυλοι» λέει φέρνοντας στον νου μας την υπόθεση της Ασπίς Πρόνοια και άλλων κανονιών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Και συμπληρώνει ο πρόεδρος των συνταξιούχων: «Η γενιά μας έζησε πάνω στην ερειπωμένη Ελλάδα τη δημόσια κοινωνική ασφάλιση, μια από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις για ολόκληρη την ανθρωπότητα στον 20ό αιώνα. Μ’ όλα τα χρόνια που κουβαλάμε στις πλάτες μας θα την υπερασπιστούμε στο ιερό πεζοδρόμιο».
Το ultra κεφαλαιοποιητικό σε νέες δραματικές περιπέτειες
Το σχέδιο της ΝΔ, σε διάφορες εκδοχές, έχει δεχτεί βολές από την επιστημονική κοινότητα, η οποία προειδοποιεί ότι θα προκαλέσει διεύρυνση των ανισοτήτων και υποβάθμιση του κοινωνικού κράτους. Οπως σημειώνει χαρακτηριστικά σε δημόσιες παρεμβάσεις του («Αυγή», 30.6.2019) ο Σάββας Ρομπόλης, τα διανεμητικά και εγγυημένα στοιχεία του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης με την πρόταση της ΝΔ –ακόμη και στην εκδοχή της εφαρμογής μόνο στις επικουρικές– «θα πέσουν από το 70-75% στο 25-30%, ενώ επιπλέον το κόστος μετάβασης στο νέο σύστημα που προτείνει η ΝΔ σημαίνει επιπλέον δαπάνη 1% του ΑΕΠ».
Το ultra κεφαλοποιητικό που εφαρμόστηκε σε Ουγγαρία (1998), Πολωνία (1999), Λετονία (2001), Βουλγαρία και Εσθονία (2002), Λιθουανία (2004) και αλλού οδήγησε σε δράματα και ιδιαίτερα μετά την κρίση του 2008 σε κατάρρευση αυτών των συστημάτων, με αποτέλεσμα να προστρέξουν και πάλι στο αναδιανεμητικό και να πληρώσει διπλά και τριπλά κόστη ο κρατικός προϋπολογισμός. Μάλιστα, η επισήμανση αυτή έχει ενδιαφέρον καθώς ήδη σε διεθνή συνέδρια υπάρχουν οικονομολόγοι που επισημαίνουν τον κίνδυνο νέας χρηματοπιστωτικής κρίσης διεθνώς την ερχόμενη πενταετία.
Ο δικηγόρος – εργατολόγος, πρώην υφυπουργός Κοινωνικής Ασφάλισης επί ΣΥΡΙΖΑ Τάσος Πετρόπουλος εκτιμά ότι οι προωθούμενες ρυθμίσεις της κυβέρνησης για το ασφαλιστικό οδηγούν σε πλήρη απορρύθμιση του συστήματος και με μαθηματική ακρίβεια σε… εξαέρωση των συντάξεων. Μιλώντας στο Documento κρίνει ότι «η ΝΔ θέλει να επιστρέψει πέντε χρόνια πίσω. Στο 2014. Εκεί που μας είχε αφήσει. Και αρχίζει τη νέα διακυβέρνηση σχεδιάζοντας πολιτικές που θα μειώνουν ξανά τις καταβαλλόμενες συντάξεις. Στόχος τους το κεφαλαιοποιητικό σύστημα με ατομικούς λογαριασμούς. Διατήρηση στο δημόσιο σύστημα μόνο της εθνικής σύνταξης. Εγγύηση για την ευθυγράμμιση με τα κάθε φορά όρια φτώχειας. Τυχόν επαύξηση των συντάξεων πέραν των ορίων της φτώχειας θα εξαρτάται από την ατομική οικονομική κατάσταση των ασφαλισμένων. Το ύψος της εθνικής σύνταξης θα επηρεάζεται μειούμενο αναλόγως των περιόδων ανεργίας. Η οποία παραμένει υψηλή και καθιστά ανασφάλιστο σημαντικό μέρος των πολιτών».
Ο κ. Πετρόπουλος θεωρεί ότι στην πραγματικότητα το σχέδιο είναι ανεφάρμοστο υπό τις ισχύουσες διατάξεις του συντάγματος, διότι αυτό επιβάλλει σύστημα κοινωνικής ασφάλισης καθολικό, υποχρεωτικό, αναδιανεμητικό. «Η κυβέρνηση της ΝΔ το μετατρέπει σε ιδιωτικό. Αφαιρεί εντελώς τα χαρακτηριστικά της αλληλεγγύης των γενεών και το καθιστά μη βιώσιμο. Αδυνατεί να αντιμετωπίσει το δημοσιονομικό
κόστος της γήρανσης του πληθυσμού, καθώς διογκώνεται διαρκώς ο αριθμός των συνταξιούχων. Αλλά και δεν μπορεί να παρακολουθεί και να ρυθμίζει τις σημαντικές μεταβολές που αναπόφευκτα θα επιφέρει η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση στους όρους αμοιβής και εργασίας» σημειώνει.
Μάλιστα ο πρώην υφυπουργός θυμίζει έρευνα του Pensions Institute του Ηνωμένου Βασιλείου που, όπως λέει, αποδεικνύει ότι σε εκείνες τις χώρες της Ευρώπης στις οποίες κυριαρχεί το κεφαλαιοποιητικό σύστημα δεν εξασφαλίζεται για τους πολίτες αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης.
Η έρευνα αυτή, που δίνει μια εικόνα του κατά πόσο οι συνταξιούχοι έχουν ικανοποιητικό επίπεδο διαβίωσης με τις συντάξεις που λαμβάνουν, κατέγραψε αρνητικά ότι στις τελευταίες θέσεις, πιο κάτω και από τη χώρα μας (10η θέση) είναι κράτη με αποκλειστικώς κεφαλαιοποιητικά συστήματα ή με συστήματα που έχουν μεγάλο ποσοστό κεφαλαιοποιητικών στοιχείων σε σχέση με τα αναδιανεμητικά, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο (13η θέση), η Σουηδία (19η, αποκλειστικά κεφαλαιοποιητικά συστήματα), η Νορβηγία (22η), η Ιταλία (15η) κ.ά.
Όπως τονίζει στο Documento o κ.Πετρόπουλος «στη δική μας χώρα, η σημερινή κυβέρνηση μετατρέπει την κοινωνική ασφάλιση σε σύστημα συντήρησης φτωχών πολιτών. Εντούτοις η μετάβαση στο διακηρυγμένο σύστημα ιδιωτικοποίησης δεν είναι ανέφελη και εφικτή. Το κόστος μετάβασης έχει εκτιμηθεί ότι θα ανέλθει σε πάνω από 120 δισ. ευρώ για την ανταποδοτική και 55 δισ. ευρώ για την επικουρική. Και τούτο διότι από το 2021 και μετά όλο το κόστος των καταβαλλόμενων συντάξεων θα το καλύπτουν οι έως τότε εργαζόμενοι σε ένα ξεχωριστό σύστημα, ενώ οι εισφορές των νέων θα τροφοδοτούν τους ατομικούς λογαριασμούς ασφάλισής τους σε ένα άλλο. Το κόστος αυτό είναι αδύνατο να καλυφθεί σε μια χώρα που έχει δεσμευτεί για πρωτογενή πλεονάσματα 2,5% έως το 2060 και ετήσιους ρυθμούς ανάπτυξης της τάξης του 2,5% όπως προβλέπει η Eurostat».
Από την πλευρά της η κ. Αχτσιόγλου δίνει έμφαση στους νέους εργαζόμενους που θα οδηγηθούν στην ιδιωτική ασφάλιση, σημειώνοντας ότι «δεν θα έχουν ουσιαστική εγγύηση για τις εισφορές που θα καταβάλλουν ούτε για το επίπεδο των συντάξεων, των παροχών και της ιατροφαρμακευτικής κάλυψης που θα έχουν. Αναφορικά δε με την παρουσίαση μιας εξιδανικευμένης από τη ΝΔ εικόνας υψηλών αποδόσεων, οι πολίτες θα πρέπει να γνωρίζουν ότι οι εισφορές τους σε ιδιωτικές ασφαλιστικές εκτίθενται στον επενδυτικό κίνδυνο. Εξάλλου, τα παραδείγματα κατάρρευσης ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών δεν είναι λίγα ούτε άγνωστα στη χώρα μας». Και η κ. Αχτσιόγλου καταλήγει:
«Συνολικά, με το σχέδιο της ΝΔ η ασφάλιση από συλλογικό κοινωνικό κεκτημένο, εγγυημένο από το κράτος, βασισμένο στις αρχές της καθολικότητας και της αλληλεγγύης, μετατρέπεται σε προϊόν για λίγους χωρίς ουσιαστικές εγγυήσεις.
Ποιοι κερδίζουν από ένα τέτοιο σχέδιο; Μόνο συγκεκριμένοι επιχειρηματίες της ιδιωτικής ασφάλισης».