Στην ψηφιακή εποχή οι δημιουργοί είναι αυτοί που συχνά αναλαμβάνουν και την προώθηση της δουλειάς τους.
Τα παλιότερα χρόνια –όχι και τόσο παλιότερα– ενημερωνόμασταν για νέες δισκογραφικές κυκλοφορίες από τα δελτία Τύπου των εταιρειών. Εκδηλώσεις διοργανώνονταν συχνά εν είδει δισκοπαρουσιάσεων και οι χώροι γέμιζαν ασφυκτικά από συναδέλφους του πολιτιστικού, καλλιτέχνες και εκπροσώπους των δισκογραφικών εταιρειών. Από το 2010 και μετά, ως ακόμη μία συνέπεια της κρίσης θα έλεγε κανείς, οι εκδηλώσεις αυτές συρρικνώθηκαν μαζί με τις εταιρείες και τον σταδιακό αφανισμό των δισκοπωλείων, των αμιγώς μουσικών εντύπων αλλά και του ίδιου του format, δηλαδή του CD. Με την επέλαση της ψηφιακής εποχής που προξένησε την επικράτηση της ψηφιακής πλατφόρμας, όλο το παιχνίδι της δισκογραφικής διανομής άλλαξε με τρόπο εντυπωσιακό και σχεδόν δραματικό.
Ακόμη και οι λέξεις «δισκογραφία» και «δίσκος» ακούγονται ασύμβατες για ένα ψηφιακό προϊόν που δεν είναι «απτό» και αιωρείται στον ωκεανό του διαδικτύου. Ο δίσκος, π.χ., έτσι όπως τον μάθαμε σαν το πιο κλασικό format διανομής της μουσικής, δεν είναι πλέον… δίσκος. Δεν κρατάς ένα άλμπουμ στα χέρια σου, δεν έχει καν εξώφυλλο ούτε φυσικά φάκελο απ’ τον οποίο θα βγάλεις το βινύλιο ή το CD για να το ακούσεις. Πλέον μουσική και τραγούδια θα ακούσεις από το κινητό σου τηλέφωνο με τη χρήση του Spotify και του YouTube – ειδικά οι πολλές διαφημίσεις που αναγκάζεσαι να υποστείς πριν από την ακρόαση του επιλεγμένου κομματιού είναι στοιχείο που φανερώνει την παντοδυναμία τους ως προς την παγκόσμια διανομή της μουσικής. Κι όταν επιτέλους κάπως οργανώθηκε το πράγμα, δεν ήταν λίγοι εκείνοι οι καλλιτέχνες που έσπευσαν να ανοίξουν τα δικά τους κανάλια στο YouTube ακριβώς για να ανεβάζουν οι ίδιοι τα κομμάτια τους και να καρπώνονται τα κέρδη από τα όποια κλικ δίχως μεσάζοντες.
Οι πλατφόρμες, τα social media και ο… αέρας
Απότοκο όλης αυτής της κατάστασης είναι ένας νέος μεσάζων στην ουσία: το διαδίκτυο. Ακόμη και καλλιτέχνες με τη δική τους ιστορία, άπαξ και μείνουν εκτός διαδικτύου, φαίνεται σαν να χάνονται από το προσκήνιο – κι αν αυτό δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα, σίγουρα χάνουν το μεγαλύτερο μέρος της επαφής με το κοινό τους. Θυμάμαι τώρα τον Στέλιο Βαμβακάρη που, όποτε του έλεγα να ανοίξει το δικό του κανάλι στο YouTube, μου απαντούσε με τρόπο γλαφυρό: «Ας το κάνει άλλος για μένα. Δουλειά μου είναι να γράφω και να παίζω τραγούδια, όχι να ανοίγω κανάλια στον… αέρα». Με τη φράση «στον αέρα» τα έλεγε όλα ο υιός Βαμβακάρης, ένας συνθέτης που είχε ζήσει τη δισκογραφία στη χρυσή εποχή της, όπως και τη μετάβαση από το βινύλιο στο CD.
Σήμερα το διαδίκτυο κυριαρχεί, όπως είπαμε, με τις πλατφόρμες αλλά και με τα social media που αντικατέστησαν τα δελτία Τύπου μαζί με το φωτογραφικό υλικό των εταιρειών. Οι καλλιτέχνες αναγκάζονται να γίνουν promoters του εαυτού τους με την ελπίδα πως κάποιος θα τους ακούσει και θα τους ανακαλύψει. Συνήθως γράφουν τα κομμάτια τους σε κάποιο στούντιο ιδίοις εξόδοις κι έπειτα τα ρίχνουν ένα ένα στο διαδίκτυο μαζί με μια επαγγελματική φωτογράφιση ή –αναλόγως του μπάτζετ που διαθέτουν– με φωτογραφίες από την κάμερα του κινητού τηλεφώνου τους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η νέα τραγουδίστρια Αλεξάνδρα Γκουντούλια, που την ανακάλυψε στο YouTube ο συνθέτης Νίκος Ζούδιαρης και την έκανε ερμηνεύτρια των καινούργιων τραγουδιών του. Αυτή είναι όντως μια τυχερή περίπτωση πρωτοεμφανιζόμενου καλλιτέχνη που, αν δεν υπήρχαν τα social media, πιθανώς να μη συναντιόταν ποτέ μ’ έναν καταξιωμένο συνθέτη και να μην έκαναν ολόκληρη δουλειά από κοινού.
Στην εποχή της υπερπληροφόρησης
Πλέον δεν γεμίζει το e-mail μας από προσκλήσεις για δισκοπαρουσιάσεις, αλλά το messenger στο Facebook ή το Instagram από συνδέσμους με άλμπουμ στο Spotify και μεμονωμένα τραγούδια στο YouTube. Σαν να πήραν οι δημιουργοί επ’ ώμου την πραμάτειά τους και να τη διαλαλούν με καταχωρημένες διαφημίσεις (στην καλύτερη) ή με απλά ποσταρίσματα στις ιστοσελίδες τους και στους προσωπικούς λογαριασμούς τους στα social media (στη χειρότερη). Εχω την αίσθηση πως δεν πρέπει να υπάρχει συνάδελφος που να μην έχει λάβει σε μορφή μηνύματος τα καινούργια τραγούδια ενός πρωτοεμφανιζόμενου ή ακόμη και ενός καθιερωμένου δημιουργού.
Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι η μουσική είναι μία και πως η ίδια διαδικασία ακολουθείται για την κατανάλωσή της, είτε μιλάμε για το format του βινυλίου (τελευταία τραβά ξανά μια ανοδική πορεία, ακόμη κι αν δεν έχει καμία σχέση με τα προηγούμενα χρόνια) είτε για τις ψηφιακές πλατφόρμες. Ξέχωρα δηλαδή από την απουσία εκείνου του συναισθηματικού στοιχείου που περιεχόταν έντονα σε κάθε αγορά δίσκου, η μουσική δημιουργία δεν πρόκειται να σταματήσει και καθετί καλό ή «επιτυχημένο» θα βρει τον δρόμο του αργά ή γρήγορα. Αυτή είναι μία υπεραισιόδοξη άποψη σε μια εποχή που κυριαρχεί η υπερπληροφόρηση και οι εκάστοτε δημιουργοί προσπαθούν να κάνουν απλώς τη διαφορά, ξεχωρίζοντας ανάμεσα σε χιλιάδες άλλους συναδέλφους τους.
Τέλος, αυτή ακριβώς η υπερπληροφόρηση είναι που δεν έκανε τους καλλιτέχνες να κλείσουν σαν… στρείδια, αλλά αντιθέτως να ανοίξουν τα φτερά τους με πίστη στη δουλειά τους, με όνειρα και με όποιο ταλέντο φυσικά διαθέτουν. Ελλείψει μεσαζόντων οι δημιουργοί ρίχτηκαν σ’ έναν προσωπικό αγώνα προκειμένου να ακουστούν και να φτάσει το υλικό τους στον κόσμο, διατηρώντας στο ακέραιο την ελευθερία τους. Εστω κι αν υποθέσουμε πως ανοίγουν κανάλια στον αέρα, που έλεγε και ο Στέλιος Βαμβακάρης.