JFK: Ο θάνατος που πέρασε στην αθανασία

Η δολοφονία του Κένεντι ενέπνευσε όχι μόνο θεωρίες συνωμοσίας αλλά και σημαντικούς τροβαδούρους και λογοτέχνες, από τον Μπομπ Ντίλαν και τον Λου Ριντ μέχρι τον Στίβεν Κινγκ και τον Ντον ΝτεΛίλο.

Θα μπορούσα κάλλιστα να μιλήσω με αριθμούς και εν προκειμένω η επίκλησή τους είναι συντριπτική: πάνω από 5.000.000 (πέντε εκατομμύρια!) είναι οι σελίδες των φακέλων σχετικά με τη μοιραία για την ανθρωπότητα Παρασκευή 22 Νοεμβρίου 1963, ημέρα της δολοφονίας του Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι, 35ου προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, στις 12.30 τοπική ώρα, στην πλατεία Ντίλι στο Ντάλας του Τέξας. Πάνω από 1.000 έως 2.000 βιβλία έχουν γραφτεί σχετικά με τη δολοφονία –σοβαρά και μη–, έργα τεκμηρίωσης, θεωρίες συνωμοσίας και μυθιστορήματα. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς μεγάλης ακριβείας του Βίνσεντ Μπουλιόζι, εισαγγελέα του Λος Αντζελες και συγγραφέα, για τη δολοφονία του 35ου προέδρου των ΗΠΑ έχουν κατηγορηθεί σε αρίφνητα και ποικίλα σενάρια συνωμοσιολόγων 42 ομάδες συμφερόντων, 82 πολίτες και άλλοι 214 για απλή συμμετοχή. Μάλιστα το βιβλίο του Μπουλιόζι με τίτλο «Reclaiming history: The assassination of President John F. Kennedy» (2007) σπάει ρεκόρ καθώς απλώνεται σε 1.632 πυκνογραμμένες σελίδες μεγάλου σχήματος και συνοδεύεται από CD που περιέχει πάνω από 1.000 πρόσθετες σελίδες σχολιασμού. Εναντι 88.805.000 δολαρίων πωλήθηκε στους Christie’s το έργο του ποπ καλλιτέχνη Ρόμπερτ Ράουσενμπεργκ «Buffalo II» που εικονίζει τον Κένεντι. Πάνω από δώδεκα χρόνια κύλησαν έως ότου αρθεί η απαγόρευση της δημοσιοποίησης του 8 mm ερασιτεχνικού φιλμ (26,6 δευτερόλεπτα και 486 καρέ) που είχε τραβήξει ο Εϊμπραχαμ Ζαμπρούντερ επιτόπου.

Πάνω από 33 φορές έχει δει το εν λόγω φιλμ ο τροβαδούρος νομπελίστας Μπομπ Ντίλαν· 16 λεπτά και 56 δευτερόλεπτα διαρκεί το «Murder most foul», το πιο μεγάλο τραγούδι που έχει συνθέσει ο Ντίλαν, στο οποίο καταπιάνεται με τη δολοφονία του Κένεντι και μαρτυρεί ακριβώς πόσες φορές έχει δει το φιλμ του Ζαμπρούντερ («Zapruder’s film I’ve seen that before/ seen it 33 times, maybe more»)!

Μόλις 43 ετών όταν εκλέχθηκε, ο νεότερος πρόεδρος των ΗΠΑ, ο JFK ενέπνευσε καλλιτέχνες, μουσικούς, σκηνοθέτες, ποιητές, εικαστικούς και μυθιστοριογράφους όχι μόνο με τον αέρα ανανέωσης της πολιτικής και της κοινωνίας που έφερε στην Αμερική αλλά και με πτυχές της ζωής του. Φιλία με τον Φρανκ Σινάτρα, γόνιμη (ενίοτε) συνομιλία με τον bigger than life Νόρμαν Μέιλερ, ο οποίος καυχιόταν ότι το πόνημά του «JFK – Superman comes to the supermarket» συνέβαλε καθοριστικά στην εκλογική νίκη του Κένεντι· γάμος με την εμβληματική Τζάκι· ερωτική ατασθαλία με το σύμβολο του αισθησιασμού Μέριλιν Μονρόε· η περιλάλητη ομιλία τέσσερις μήνες πριν από τη δολοφονία του, «Ich bin ein Berliner» (είμαι Βερολινέζος) στο Δυτικό Βερολίνο, ο άτεγκτος κυνηγός της μαφίας και μανιακός της δικαιοσύνης αδελφός του, ο επίσης δολοφονημένος Ρόμπερτ Κένεντι.

Μια δολοφονία σε τίτλους βιβλίων

Από τα πάμπολλα μυθιστορήματα που αντλούν έμπνευση και υλικό από τον JFK ξεχωρίζουν τα εξής: «22/11/63» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής, εκδ. Bell), ένα ψυχεδελικό sci-fi του μάστορα Στίβεν Κινγκ που κάνει παιχνίδια με το ταξίδι στον χρόνο· το «Τζον Φ. Κένεντι & Μέριλιν» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη, εκδ. Μελάνι, ένα ρεαλιστικό θρίλερ τεκμηρίωσης του Φρανσουά Φορεστιέ όπου εμπλέκονται η μαφία, το FBI, η CIA, οι μεγιστάνες του Χόλιγουντ, η KGB κ.λπ.· το «Εγώ σκότωσα τον Κένεντι» (μτφρ. Αγγελική Ξύδη, εκδ. Μεταίχμιο), ένα αντιμυθιστόρημα πολιτικής φαντασίας του λατρεμένου Μανουέλ Βάσκεθ Μονταλμπάν όπου για πρώτη φορά παρουσιάζεται ο θρυλικός Πέπε Καρβάλιο· και ο «Ζυγός» (μτφρ. Τόνια Κοβαλένκο, εκδ. Χατζηνικολή), έργο ολκής του σπουδαίου Ντον ΝτεΛίλο, όπου αναλύονται ψυχοκοινωνιολογικά τα δραματικά εφτά δευτερόλεπτα που έσπασαν τη ραχοκοκαλιά του αμερικανικού αιώνα, τα δευτερόλεπτα της δολοφονίας του JFK· τέλος, η επιβλητική (860+735+823 σελίδες) «Τριλογία του υπόκοσμου» του Τζέιμς Ελροϊ, κατ’ εμέ κορυφαίο έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας και μείζων ανατομία του σύγχρονου κόσμου, ένα ατέρμονο κοινωνικοπολιτικό σχόλιο με κέντρο το έγκλημα στο Ντάλας.

Ο αβανγκάρντ συνθέτης Ιγκορ Στραβίνσκι προέτρεψε τον ποιητή Γ.Χ. Ωντεν να γράψει μια ελεγεία για τον Κένεντι με σκοπό να τη μελοποιήσει. Ο Ωντεν ανταποκρίνεται. Ιδού: «Γιατί τότε, γιατί εκεί,/ Γιατί, θρηνούμε, πέθανε έτσι;/ Οι ουρανοί είναι σιωπηλοί./ Ο,τι αυτός ήταν, πάει πια:/ Τι είναι γραφτό του να γίνει/ Από μας εξαρτάται/ Στην θύμησή μας υπάρχει ο θάνατός του,/ Πώς επιλέγουμε να ζήσουμε/ Θα καθορίσει το νόημά του./ Οταν πεθαίνει ένας άνδρας δίκαιος,/ Γίνονται ένα θρήνος και αίνος/ Ενα η λύπη και η χαρά» (μτφρ. Αγγελική Πετροπούλου, περιοδικό «Οδός Πανός», τεύχος 200).

Ενα μπλουζ για τον πρόεδρο

Ενα από τα πιο γλυκόπικρα τραγούδια του Λου Ριντ αναφέρεται στον δολοφονημένο πρόεδρο. Εχει τίτλο «The day John Kennedy died», το βρίσκουμε στον ενδέκατο σόλο δίσκο του («Blue mask» του 1982) και συνδυάζει αρμονικά την ντοκιμαντερίστικη καταγραφή με μια ονειρική αναπόληση όσων χάθηκαν λόγω του εγκλήματος του Ντάλας.

Σχεδόν μια εικοσαετία πριν, την επαύριον της 22ας Νοεμβρίου, ο θαυμάσιος Ρότζερ ΜακΓκουίν διασκευάζει το παραδοσιακό άσμα «He was a friend of mine» (που εκ λάθους αποδίδεται στον Μπομπ Ντίλαν), με στίχους που ευθέως εγκωμιάζουν τον JFK και καταδικάζουν τον Λι Χάρβεϊ Oσβαλντ, τον μοναχικό δολοφόνο που πυροβόλησε από το παράθυρο του έκτου ορόφου. Σημειώνω ότι και ο Μπουλιόζι στο πολυσέλιδο βιβλίο του υιοθετεί, με τεράστιο πλήθος τεκμηρίων και σε αντίθεση με τις χιλιάδες θεωρίες συνωμοσίας, την άποψη ότι ο Οσβαλντ ήταν ο δράστης.

Αμέσως μετά τη δολοφονία ηχογραφεί και κυκλοφορεί, αρχές του 1964, ένας φόρος τιμής στον Κένεντι, το άλμπουμ «Can’t keep from crying (Topical blues on the death of President Kennedy)» με εν θερμώ ηχογραφημένα μπλουζ κομμάτια, όπου ξεχωρίζουν το «A man amongst men» του Μπιγκ Τζο Γουίλιαμς, το «President Kennedy gave his life» της Μέρι Ρος και το σπαρακτικό «Sad day in Τexas» του Oτις Ρας.

Απ’ τη μεριά των σύγχρονων μπλουζ τραγουδοποιών τίμησε τον Κένεντι ο Μάιτι Μο Ρότζερς με το «The Kennedy song» στο άλμπουμ του «Blues is my wailin’ wall» του 1999, ένα δυνατό ρυθμικό κομμάτι όπου εμπλέκονται οι ατασθαλίες του Ρίτσαρντ Νίξον, ο Ντένις Χόπερ, η Μόνα Λίζα, το διαρκές αίτημα όλων να γνωστοποιηθεί τι διαδραματίστηκε εκείνη την 22α Νοεμβρίου του 1963 και το επίμονο ρεφρέν «He was the victim of the ultimate drive-by» («ήταν θύμα της απόλυτης δολοφονίας διερχομένου».

Το 1990 το σχήμα ηλεκτρονικής τέκνο μουσικής Deep Thought κυκλοφορεί το δωδεκάιντσο 45άρι «Kennedy», όπου ακούμε τη φωνή του JFK σε ένα απόσπασμα από τον φημισμένο λόγο που εκφώνησε το 1963 στο Βερολίνο.

Το άλμπουμ «Yield» (1998) των Pearl Jam ξεκινάει θορυβωδώς με το εμπρηστικό «Who’s got the brain of JFK?» όπου ο Eντι Βέντερ θίγει ωρυόμενος το τεράστιο ζήτημα του χαμένου εγκεφάλου του Κένεντι, ζήτημα με το οποίο επίσης καταπιάνεται ένας από τους ισχυρότερους μετανουάρ συγγραφείς, ο Σουηδός Χένινγκ Μάνκελ, στο μυθιστόρημα «Ματωμένα ίχνη» (μτφρ. Βασιλική Κνήτου, εκδ. Ψυχογιός), του οποίου ο πρωτότυπος τίτλος είναι «Kennedys hjärna» (ήτοι: Ο εγκέφαλος του Κένεντι).

Ασματα λαϊκά για το «παλληκάρι» της Αμερικής

Η γνήσια λαϊκή ελληνική ψυχή τίμησε επίσης και δεόντως και με τα λαμπρά αντανακλαστικά της μόλις μερικούς μήνες μετά την αποτρόπαια δολοφονία τον απαστράπτοντα πρόεδρο με τρία απίθανα άσματα. «Αχ, Κέννεντυ, πατέρα της ειρήνης/ σ’ όλο το κόσμο ζήταγες να φέρεις τη γαλήνη» ιερουργεί ο μέγας Μιχάλης Μενιδιάτης, σε στίχους και μουσική του Γεράσιμου Κλουβάτου, συνοδευόμενος από τη Βούλα Γκίκα και τον Μανώλη Χιώτη. Και συνεχίζει: «Πουλιά μη κελαηδήσετε/ και κάμποι μην ανθείτε/ κι όλοι οι άνθρωποι στη γη/ τον Κέννεντυ θρηνείτε/ Κέννεντυ, Κέννεντυ/ όνομα που δε σβήνει/ η δόξα σου αθάνατη/ παντοτινά θα μείνει/ Σε κλαίνε όλοι οι άνθρωποι/ μαζί με τα παιδιά σου/ ειρήνη σ’ όλους τους λαούς/ εζήταγε η καρδιά σου».

Ο θρυλικός «Ελλην BB King» Μπάμπης Μπακάλης μελοποιεί Κώστα Βίρβο· ερμηνεύουν οι Πέτρος Αναγνωστάκης, Ρούλα Καλάκη και Νόρμα Ρία: «Σκοτείνιασαν οι ουρανοί/ και το φεγγάρι σβήνει/ εχάσαμε τον Κέννεντυ/ κι αντιλαλούν οι θρήνοι/ που συγκρατούσε μες τη γη/ του κόσμου την ειρήνη/Κέννεντυ, Κέννεντυ/ κι αν σε σκέπασε η γης/ σ’ όλου του κόσμου τις καρδιές/ αιώνια θα ζεις/ Σε κλάψαν η γυναίκα σου/ και τα ορφανά παιδιά σου/ σε κλαίνε κι όλοι οι λαοί/ που σ’ είχαν για καμάρι/ μα στην Ελλάδα πιο πολύ/ γιατί ήσουν παλληκάρι».

Ακόμη πιο εκπληκτικά τιμά τον Κένεντι ο δημοτικός βάρδος και ψάλτης Γιώργος Μεϊντανάς, με ένα κλαριντζίδικο έπος όπου μάλιστα σημειώνεται η μοναδική καινοτομία να υπάρχουν δύο αμερικανικές λέξεις στους αβρούς και αδρούς στίχους, καθώς και η θεολογική νύξη της αντιστοίχησης του JFK με τον Ιησού: «Νοέμβριος εικοσιδυό/ καταραμένη μέρα/ σκοτώσανε τον Κένεντι/ της λευτεριάς πατέρα/ Αααχ, αααχ! όλος ο κόσμος έκλαψε/ τον άδικο χαμό σου/ κι από γυναίκα και παιδιά τον αποχωρισμό σου/ Oh no!, φωνάζει η Ζακελίν/ σαν πέφτεις στην ποδιά της/ βρύση το αίμα χύνεται, βρύση τα δάκρυά της/ Ξύπνα καλέ μου Κένεντι από το μαύρο χώμα/ Να δεις την ανθρωπότητα που θα σε κλαίει ακόμα/ Ολοι οι άνθρωποι της γης για σένανε μιλούνε/ Και στην αιώνια ζωή και κει θα σ’ αγαπούνε/ Σαν το Χριστό μας δίδαξες να ζήσει ο κόσμος ίσιος/ Κι από τον ψεύτικο ντουνιά να σβήσει πια το μίσος»!

Το αδημοσίευτο έργο του Ακριθάκη για τον Κένεντι

Ο σπουδαίος Αλέξης Ακριθάκης, ο λατρεμένος μας Ακρίθακας, είχε πάντα τις κεραίες του ευαίσθητες σε κάθε κοινωνικοπολιτικό τεκταινόμενο, είτε για την καταναλωτική μανία επρόκειτο είτε για την εξέγερση του Πολυτεχνείου τον Νοέμβρη του 1973. Η θυγατέρα του, η Χλόη Ακριθάκη, εικαστικός και φωτογράφος με διεθνή παρουσία, δραστηριοποιείται τώρα στην Ελλάδα. Διαχειρίζεται το αρχείο του Ακριθάκη και μας παραχώρησε ευγενικά ένα συγκλονιστικό έργο του, το οποίο παρουσιάζεται παγκοσμίως για πρώτη φορά εδώ στο Docville. Απαρτίζεται από τέσσερα frames και είναι ισχυρό σχόλιο στο έγκλημα του Ντάλας. Τιτλοφορείται «Δολοφονία Κένεντι», φέρει την υπογραφή του καλλιτέχνη και τη χρονολογία 1968.