Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ των ΗΠΑ μιλά στο Documento για την πανδημία, την αντιμετώπισή της και τα συστήματα υγείας
Συγκρατημένα αισιόδοξος δηλώνει σε σχέση με την εξέλιξη του κορονοϊού και τα ποσοστά της θνησιμότητας ο πολυβραβευμένος Ιωάννης Π.Α. Ιωαννίδης, καθηγητής Παθολογίας, Επιδημιολογίας και Πληθυσμιακής Υγείας, Επιστημών Δεδομένων και Στατιστικής στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ των ΗΠΑ.
Στη συνέντευξή του στο Documento o καθηγητής Ιωαννίδης μιλά για την επιπόλαιη αντιμετώπιση του κορονοϊού στην Ιταλία που τελικά προκάλεσε την έξαρση στη γειτονική χώρα αλλά και για την επιτυχία του μοντέλου της Νότιας Κορέας. Παράλληλα εξηγεί με τον πιο ορθό επιστημονικό τρόπο τα συστατικά της θείας κοινωνίας, αποδομώντας τη θεωρία ότι μέσω αυτής δεν κολλάς κορονοϊό, λέγοντας παράλληλα ξεκάθαρα ότι «η εκτεταμένη κοινή χρήση σκευών βρώσης/πόσης σε συνθήκες έξαρσης σοβαρής επιδημίας ισοδυναμεί με πρόθεση αυτοκτονίας και δολοφονίας συνανθρώπων».
Ο κορονοϊός έχει χαρακτηριστεί από λοιμωξιολόγους «παράξενος» ιός όσον αφορά τη συμπεριφορά του. Εσείς πώς θα τον χαρακτηρίζατε σε σχέση με την επιθετικότητά του;
Ο όρος «παράξενος» είναι μάλλον άστοχος και παραπλανητικός και μπορεί να συμβάλει στο να διαδοθούν ανοησίες του τύπου «τον έφτιαξαν επιστήμονες», «είναι βιολογικό όπλο» και άλλες υστερικές θεωρίες συνωμοσίας που είναι εντελώς ανυπόστατες. Ο νέος κορονοϊός απλώς διαφέρει σε κάποια χαρακτηριστικά από τους κορονοϊούς που ξέραμε μέχρι τώρα, αλλά και οι κορονοϊοί που ξέραμε μέχρι τώρα διαφέρουν μεταξύ τους· κάθε ιός έχει διαφορετική συμπεριφορά από τον άλλο. Οι κορονοϊοί που προκάλεσαν το SARS και το MERS είχαν πολύ μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας, αλλά ελάχιστοι άνθρωποι μολύνθηκαν. Αντιθέτως, οι κορονοϊοί 229E και OC43 μολύνουν πολλά εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο και μάλλον σκοτώνουν και μερικές χιλιάδες (αν και δεν μετράμε αυτούς τους θανάτους επισταμένως). Ο ιός του Covid-19 δεν έχει σε καμιά περίπτωση τη θνησιμότητα των ιών του SARS και του MERS, αν και φαίνεται να έχει μεγαλύτερη θνησιμότητα από τους 229E και OC43. Ταυτόχρονα όμως διαδίδεται σε πολύ περισσότερους ανθρώπους από ό,τι οι ιοί του SARS και του MERS.
Σε σχέση με την πανδημία υπάρχει κάποιο στοιχείο που σας προκαλεί αισιοδοξία;
Ναι, συγκρατημένη αισιοδοξία· το γεγονός ότι ύστερα από τρεισήμισι μήνες (ο ιός εμφανίστηκε σε άνθρωπο τον Δεκέμβριο) έχουμε λιγότερους από 5.000 καταγεγραμμένους νεκρούς. Αν και κάθε θάνατος είναι μεγάλη απώλεια, μέσα στους ίδιους αυτούς μήνες έχουν πεθάνει περίπου 500.000 άνθρωποι από τη γρίπη και πάνω από 2.000.000 από το κάπνισμα, για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης.
Πόσοι αναμένεται να νοσήσουν σε παγκόσμιο επίπεδο σύμφωνα με τα μέχρι στιγμής στοιχεία;
Υπάρχουν συγκρουόμενες εκτιμήσεις. Φοβάμαι πως στο ευρύ κοινό έχουν περάσει περισσότερο οι πιο ακραίες. Για παράδειγμα ένας σοβαρός επιδημιολόγος του Χάρβαρντ, ο Marc Lipsitch, διέσπειρε ευρέως ότι θα μολυνθεί το 40-70% του παγκόσμιου πληθυσμού. Η εκτίμησή του στηρίχτηκε σε δεδομένα που σήμερα ξέρουμε ότι είναι εντελώς αναξιόπιστα. Διόρθωσε λοιπόν την εκτίμηση σε «20-60% των ενηλίκων», αλλά νομίζω ότι και αυτή είναι υπερβολική. Η γρίπη προσβάλλει κάθε χρόνο 5-15% του πληθυσμού. Θέλω να αισιοδοξώ ότι τελικά το ποσοστό που θα μολυνθεί από τον νέο κορονοϊό θα είναι ακόμη μικρότερο, αλλά φυσικά υπάρχει αρκετή αβεβαιότητα.
Ποια η γνώμη σας για τον τρόπο διαχείρισης του θέματος από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τον οποίο κατακρίνουν επιστήμονες σε παγκόσμιο επίπεδο;
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει χειριστεί την κατάσταση αρκετά καλά. Δεν μπορείς να ικανοποιήσεις τους πάντες σε ένα τόσο οξύ και αμφιλεγόμενο θέμα. Χρειαζόμαστε περισσότερη συναίνεση παρά κατακραυγή. Και περισσότερο έγκυρα δεδομένα αντί για υστερία.
Η Κίνα θέτει υπό έλεγχο τον Covid-19. Αυτό προέκυψε λόγω των αυστηρών μέτρων που τέθηκαν σε ισχύ, έχουν βοηθήσει και οι καιρικές συνθήκες ή ενδεχομένως ο κόσμος έχει αποκτήσει αντισώματα;
Η επικρατούσα ερμηνεία μέχρι τώρα είναι ότι τα δρακόντεια μέτρα στην Κίνα ήταν τελικά αποτελεσματικά. Η ερμηνεία αυτή όμως είναι περισσότερο εικασία, όχι αυστηρά αποδεδειγμένη. Προσωπικά έχω πολλές επιφυλάξεις για το πότε ενδείκνυνται δρακόντεια μέτρα (lockdown). Αντισώματα αναπτύσσονται πολύ γρήγορα σε όλους τους ανθρώπους που μολύνονται (εκτός από κάποια άτομα στις ευπαθείς ομάδες στα οποία η ανταπόκριση του οργανισμού φαίνεται να είναι ανεπαρκής). Ακόμη δεν έχουμε μεγάλες πληθυσμιακές μελέτες αντισωμάτων για να ξέρουμε τι ποσοστό του πληθυσμού μολύνθηκε, αλλά πιστεύω ότι το ποσοστό αυτό είναι μάλλον πολύ μεγαλύτερο από τα καταγεγραμμένα κρούσματα.
Τι θεωρείτε ότι προκάλεσε την έξαρση στην Ιταλία;
Φαίνεται ότι η αντιμετώπιση των αρχικών περιστατικών ήταν πολύ επιπόλαιη. Για παράδειγμα, το πρώτο γνωστό κρούσμα φαίνεται να κυκλοφορούσε επί μακρόν διασπείροντας ευρέως τον ιό, πιθανόν σε δεκάδες ή εκατοντάδες ανθρώπους, κι αυτοί με τη σειρά τους τον διέσπειραν σε άλλους. Επιπλέον η Ιταλία, όπως και η Ελλάδα, έχει πολύ γερασμένο πληθυσμό με πολλά ευάλωτα άτομα, ενώ οι εκδηλώσεις με μεγάλο συνωστισμό/συγχρωτισμό είναι συχνές στη χώρα (όπως και στην Ελλάδα).
Παίζει ρόλο ότι οι περιοχές στις οποίες σημειώθηκε αρχικά η έξαρση στην Ιταλία είχαν αυξημένη υγρασία;
Δεν μπορούμε να πούμε πολλά με σιγουριά για τους κλιματικούς παράγοντες. Οι κορονοϊοί γενικά περιορίζονται όταν αυξάνεται η θερμοκρασία. Ο νέος κορονοϊός μπορεί να έχει την ίδια συμπεριφορά, αλλά δεν είναι βέβαιο. Εφόσον έχουμε κρούσματα στην Αυστραλία και τη Σιγκαπούρη πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί.
Θεωρείτε ότι το καλό κλίμα έχει βοηθήσει ώστε η Αυστραλία να διατηρεί χαμηλό αριθμό κρουσμάτων;
Μακάρι να είναι έτσι, παρακολουθώ τα δεδομένα του νότιου ημισφαιρίου με ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Είμαι αισιόδοξος αλλά επιφυλακτικός.
Πόσο σημαντικό ρόλο στη διασπορά παίζει η ατομική ευθύνη κάθε πολίτη; Ποια είναι τα μέτρα προστασίας για τον κορονοϊό;
Η ατομική ευθύνη του κάθε πολίτη είναι τεράστια. Για τον περιορισμό της διάδοσης της επιδημίας τα ισχυρότερα τεκμήρια ως προς την αποτελεσματικότητα αφορούν τα μέτρα προσωπικής υγιεινής. Τα πέντε σημαντικότερα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε είναι: 1. Πλένουμε σχολαστικά και συχνά τα χέρια μας. 2. Μένουμε σπίτι και δεν έχουμε πολλές επαφές με άλλους όταν είμαστε κρυωμένοι. 3. Αποφεύγουμε χώρους μεγάλου και πυκνού συγχρωτισμού σε εποχές έξαρσης αναπνευστικών λοιμώξεων (δεν χρειάζεται να καταργήσουμε την υπόλοιπη κοινωνική ζωή). 4. Κάνουμε εμβόλιο γρίπης. 5. Δεν καπνίζουμε. Ολα αυτά γνωρίζουμε ότι είναι πολύ αποτελεσματικά και σώζουν ζωές. Ισχύουν μάλιστα κάθε χρόνο, όχι μόνο φέτος. Η μάσκα έχει νόημα μόνο για κάποιον που είναι ήδη μολυσμένος, βήχει και πρόκειται να βρεθεί με άλλα άτομα που δεν είναι μολυσμένα. Τα μη μολυσμένα άτομα δεν πρέπει να φορούν μάσκα, δεν είναι αποτελεσματική γι’ αυτούς. Υπάρχει κίνδυνος να εξαντληθούν τα αποθέματα σε μάσκες και να μην έχουμε ούτε γι’ αυτούς που τις χρειάζονται (π.χ. ιατροί και νοσηλευτικό προσωπικό).
Πώς εξηγείται η ανθεκτικότητα των παιδιών στον κορονοϊό; Τι γίνεται με τα νεογέννητα; Οντως τα παιδιά διασπείρουν περισσότερο τον ιό;
Τα παιδιά φαίνεται να αναπτύσσουν μια ισχυρή ανοσολογική απάντηση. Σε αντίθεση με τη γρίπη που σκοτώνει χιλιάδες παιδιά κάθε χρόνο, ο νέος κορονοϊός δεν προκαλεί θανάτους σε παιδιά. Υπάρχει διχογνωμία για το αν τα παιδιά αποτελούν σημαντική δεξαμενή διασποράς του νέου κορονοϊού, όπως συμβαίνει με κάποιους άλλους ιούς. Τα παιδιά μπορούν να αναπτύξουν υψηλό ιικό φορτίο στη διάρκεια της λοίμωξης. Ομως αν είναι ασυμπτωματικά και δεν βήχουν, τότε ο ιός ίσως δεν μεταφέρεται σε άλλα άτομα.
Η επιστημονική κοινότητα προειδοποιεί κυρίως για τις ευπαθείς ομάδες με χρόνια νοσήματα αλλά και για τους ανθρώπους πάνω από 60 χρόνων. Αυτό σημαίνει ότι όλοι οι άνω των 60 χρόνων διατρέχουν πολύ μεγάλο κίνδυνο;
Τα μέχρι τώρα δεδομένα δείχνουν ότι η πιθανότητα θανάτου αυξάνεται πολύ με την αύξηση της ηλικίας και σε άτομα που έχουν χρόνια νοσήματα. Τα ποσοστά θνησιμότητας που παρουσιάστηκαν στην αρχή φαίνεται να είναι εξεζητημένα και υπερβολικά. Ενδέχεται να χάσαμε πολλά αδιάγνωστα περιστατικά λοιμώξεων που είχαν καλή έκβαση και δεν καταμετρήθηκαν ποτέ στον παρονομαστή των μολυσμένων ατόμων. Εχουμε τα πλέον πλήρη δεδομένα από το κρουαζιερόπλοιο «Diamond Princess», στο οποίο λίγο πολύ ελέγχθηκαν όλοι για το αν είχαν μολυνθεί. Το ποσοστό θνησιμότητας σε αυτά τα άτομα με μέση ηλικία περίπου 65 ετών ήταν κάπου 1% (επτά νεκροί σε 700 που μολύνθηκαν). Το ποσοστό θνησιμότητας σε άτομα μεγάλης ηλικίας φαίνεται να είναι λοιπόν μεγαλύτερο από το αντίστοιχο της συνηθισμένης εποχιακής γρίπης, αλλά η διαφορά μάλλον δεν είναι τόσο θεαματική όσο υποστηρίχτηκε αρχικά.
Τι μπορούν να μας δείξουν τα στατιστικά μοντέλα; Η Ν. Κορέα έχει σχεδόν 8.000 κρούσματα και μόλις 66 νεκρούς, ενώ η Ισπανία με μόλις 2.300 κρούσματα έχει καταγράψει 55. Πού το αποδίδετε;
Η Νότια Κορέα έκανε πολύ πιο σοβαρή προσπάθεια να καταγράψει τα κρούσματα και έλεγξε πολύ μεγάλο αριθμό ατόμων, μεγαλύτερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα αναλογικά με τον πληθυσμό της. Αρα έχασε πολύ λιγότερα κρούσματα από τον παρονομαστή που αναφέραμε παραπάνω σε σχέση με άλλες χώρες. Η Νότια Κορέα είναι μάλιστα ιδιαίτερη περίπτωση γιατί το κύριο επιδημικό κύμα προέκυψε από μια θρησκευτική ομάδα (Shincheonji Church of Jesus) που αψήφησε τους κανόνες υγιεινής και αποφυγής συγχρωτισμού, με αποτέλεσμα να μολυνθούν χιλιάδες πιστοί. Ο ηγέτης αυτής της θρησκευτικής σέκτας δικαιολογημένα παραπέμπεται στη Δικαιοσύνη τώρα για μαζικές ανθρωποκτονίες.
Τα μέχρι στιγμής ποσοστά θνησιμότητας ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα;
Οπως ανέφερα, τα αρχικά ποσοστά θνησιμότητας είναι μάλλον εξωπραγματικά. Ο αριθμητής (πόσα άτομα έχουν πεθάνει) καταγράφεται αρκετά λεπτομερώς. Αν και είμαι βέβαιος ότι κάποιοι θάνατοι από κορονοϊό δεν έχουν ελεγχθεί ώστε να καταγραφούν στον αριθμητή, η υποκαταγραφή μάλλον δεν είναι πολύ μεγάλη. Αντιθέτως, ο παρονομαστής (πόσα άτομα έχουν μολυνθεί) καταγράφεται με τεράστιες ελλείψεις. Τα περισσότερα δεδομένα που κυκλοφορούν και διατυμπανίζονται καθημερινά για τον αριθμό κρουσμάτων μπορώ να τα χαρακτηρίσω επιεικώς «αέρα πατέρα». Χώρες που κάνουν πολύ λίγα τεστ για κορονοϊό φαίνεται ψευδώς σαν να μην έχουν κορονοϊό, ενώ μπορεί να έχουν ακόμη και τα υψηλότερα ποσοστά λοιμώξεων. Αν έπρεπε να διακινδυνεύσω κάποια εκτίμηση, θα έλεγα ότι το ποσοστό θνησιμότητας (η πιθανότητα να πεθάνει κανείς αν προσβληθεί) είναι πρακτικά μηδενικό (με σπανιότατες εξαιρέσεις) σε υγιή παιδιά και νέους, κάπου 0,1% σε υγιή άτομα μέσης ηλικίας, κάπου 0,5-1% σε άτομα 60-70 ετών και 1-4% σε πιο ηλικιωμένα άτομα και άτομα με σοβαρά χρόνια νοσήματα.
Εχουν αξία τα μέτρα που λαμβάνονται στην Ελλάδα και στις άλλες χώρες;
Οπως είπα παραπάνω, η έμφαση στα μέτρα προσωπικής υγιεινής είναι τεράστιας σημασίας, ανεξάρτητα από το στάδιο της εξάπλωσης στο οποίο βρισκόμαστε. Επιθετικά μέτρα πρέπει να λαμβάνονται με φειδώ και με τρόπο που να μειώνεται ο αρνητικός τους αντίκτυπος. Για παράδειγμα, δεν έχουμε αδιάσειστα τεκμήρια που να αποδεικνύουν ότι το κλείσιμο των σχολείων και των πανεπιστημίων βοηθάει. Αν κάποιος το κάνει από υπερβάλλοντα ζήλο, μπορεί και να έχει δίκιο τελικά, δεν το ξέρουμε, αλλά τουλάχιστον μπορεί να περιορίσει τη ζημιά, π.χ. χρησιμοποιώντας την τεχνολογία ώστε τα μαθήματα να γίνονται online. Από αυτή την εβδομάδα στο Στάνφορντ όλα τα μαθήματα γίνονται online. Online γίνονται επίσης οι ομιλίες που έχουν μεγάλο κοινό. Η τεχνολογία είναι πλέον πολύ απλή στη χρήση και δεν κοστίζει. Συνεχίζουμε διά ζώσης στο μεταξύ τις ερευνητικές συναντήσεις μικρών ομάδων. Με αυτό τον τρόπο ελαχιστοποιείς τον κίνδυνο αλλά διατηρείς πρακτικά αμείωτο το εκπαιδευτικό και ερευνητικό έργο. Αντιθέτως, το να κλείσεις εντελώς τα πανεπιστήμια και να στείλεις τους φοιτητές μαζικά σε καφετέριες και παμπ ή έστω στοιβαγμένους σε διαμερίσματα δεν έχει νόημα. Μάλιστα, σε πολλά μαθήματα έτσι κι αλλιώς παρακολουθούσαν λίγοι φοιτητές σπαρμένοι σε μεγάλες αποστάσεις σε τεράστια, μετασοβιετικά αμφιθέατρα.
Θεωρείτε ότι το ελληνικό δημόσιο σύστημα υγείας θα αντεπεξέλθει στις ανάγκες; Υπάρχει κάποιο μοντέλο υγείας που έχει καλύτερα αποτελέσματα υπό αυτές τις συνθήκες;
Διαθέτουμε πολλούς έμπειρους αξιόμαχους ιατρούς, ηρωικούς νοσηλευτές και πολλούς καλούς επιστήμονες, αλλά από την άλλη πλευρά το εθνικό σύστημα υγείας είναι αποδεκατισμένο από την κρίση και έχει πολλές ελλείψεις. Υπάρχει ο κίνδυνος υπερφόρτωσης του συστήματος αν δεν υπάρξει προσεκτικός επιτελικός σχεδιασμός. Οι εισαγωγές στα νοσοκομεία για κορονοϊό πρέπει να είναι εξαιρετικά φειδωλές. Τα ελαφρά και μέτριας βαρύτητας περιστατικά δεν υπάρχει κανένας λόγος να πάνε στο νοσοκομείο. Ακόμη και σε βαριά περιστατικά το νοσοκομείο δυστυχώς μπορεί να μην έχει να προσφέρει πολλά (ή και τίποτε). Αν υπερφορτώσουμε το σύστημα ή αν μολύνουμε τους ιατρούς και το νοσηλευτικό προσωπικό και τους θέσουμε εκτός μάχης λόγω συμπτωματικής λοίμωξης ή καραντίνας, μετά δεν θα έχουμε προσωπικό για να αντιμετωπίσει τα σοβαρά συχνά ιατρικά προβλήματα (π.χ. εμφράγματα, τραύματα, καρκίνους, αιμορραγίες) όπου το νοσοκομείο μπορεί να σώσει ζωές. Επίσης με προβληματίζει ότι διαχρονικά στην Ελλάδα έχουμε παραγκωνίσει τη δημόσια υγεία και το πολιτικό προσωπικό διακομματικά είναι αδιάφορο και τραγικά αμαθέστατο. Για παράδειγμα, θεωρώ ότι το θλιβερότερο νέο για τη δημόσια υγεία στην Ελλάδα τον τελευταίο μήνα δεν είναι ο κορονοϊός, αλλά μια δημοσίευση που πέρασε απαρατήρητη: σε εκδήλωση στο ΚΠΙΣΝ που έκανε καπνοβιομηχανία (ουσιαστικά για να προωθήσει πλαγίως το νέο, εξαιρετικά θανατηφόρο καπνικό προϊόν της) παρευρέθηκαν ο απερχόμενος πρόεδρος της Δημοκρατίας και ο υπουργός Υγείας για να χαιρετίσουν και να συγχαρούν την καπνοβιομηχανία για τη βοήθειά της στον αντικαπνιστικό αγώνα! Σε μια χώρα όπου η αντικαπνιστική εκστρατεία χρηματοδοτείται από την καπνοβιομηχανία τρέμω για τις προοπτικές και τις δυνατότητες της δημόσιας υγείας σε συνθήκες σοβαρής πανδημίας.
Τι περιμένουμε για τις επόμενες εβδομάδες στην Ελλάδα και παγκοσμίως σε σχέση με την αύξηση ή τη σταθεροποίηση των αριθμών των κρουσμάτων;
Κάθε πρόβλεψη είναι παρακινδυνευμένη. Ο αριθμός των καταγεγραμμένων κρουσμάτων είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα συνεχίσει να αυξάνεται, πιθανόν θεαματικά μάλιστα, για κάποιο διάστημα. Ομως θα είναι δύσκολο να διαχωρίσει κανείς πόση από αυτή την αύξηση είναι πραγματική έξαρση της επιδημίας και πόση είναι απλώς η συχνότερη διερεύνηση για κορονοϊό σε ύποπτα περιστατικά και σε πιο εκτεταμένα τμήματα του πληθυσμού. Είναι πρακτικά βέβαιο ότι ο αριθμός των μολυσμένων ατόμων είναι πολύ μεγαλύτερος από τον αριθμό των καταγεγραμμένων. Αν κλείσουμε τα μάτια και δεν ελέγξουμε, δεν θα καταγράψουμε περιστατικά ενώ μπορεί να έχουν μολυνθεί εκατομμύρια. Π.χ. πόσοι πήραν είδηση ότι κάθε χρόνο μολύνονται εκατομμύρια άνθρωποι από άλλους κορονοϊούς; Καθώς η κατάσταση είναι σοβαρή φέτος και έχουμε ακόμη αυτή την αβεβαιότητα για την ακριβή έκταση και σοβαρότητα του προβλήματος, δεν πρέπει φυσικά να κλείσουμε τα μάτια. Χρειαζόμαστε όσο το δυνατόν πιο ακριβή δεδομένα.
«Η Νότια Κορέα έκανε πολύ πιο σοβαρή προσπάθεια να καταγράψει τα κρούσματα και έλεγξε πολύ μεγάλο αριθμό ατόμων. Αντίθετα, στην Ιταλία η αντιμετώπιση των αρχικών περιστατικών ήταν πολύ επιπόλαιη»
Ελληνες λοιμωξιολόγοι έχουν πει δημοσίως ότι η θεία κοινωνία δεν κολλάει. Θα ήθελα τη γνώμη σας.
Η αιθυλική αλκοόλη είναι αποτελεσματική εναντίον των ιών όταν χρησιμοποιείται σε συγκεντρώσεις 60-80%. Δυστυχώς δεν είναι αποτελεσματική σε συγκέντρωση 15% που είναι η συγκέντρωση του οίνου της θείας κοινωνίας. Η εκτεταμένη κοινή χρήση σκευών βρώσης/ πόσης σε συνθήκες έξαρσης σοβαρής επιδημίας ισοδυναμεί με πρόθεση αυτοκτονίας και δολοφονίας συνανθρώπων.
Επίσης θα ήθελα την άποψή σας για τη στάση που κρατούν αυτοί οι επιστήμονες αλλά και η ελληνική εκκλησία.
Με πολλή αγάπη καταλαβαίνω την ευσέβειά τους, αλλά τους παρακαλώ να διορθώσουν το σφάλμα τους. Ολοι κάνουμε σφάλματα (προσωπικά θεωρώ τον εαυτό μου πρωταθλητή σφαλμάτων), αλλά όταν κάτι το ξέρουμε πολύ καλά δεν πρέπει να επιμένουμε στο σφάλμα. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να κοινωνήσει κανείς με τροποποιήσεις που αφαιρούν τον μολυσματικό κίνδυνο. Επίσης σε πολλές εκκλησίες υπάρχει τεράστιος συνωστισμός και αυτό θέτει σε μεγάλο κίνδυνο ηλικιωμένους και ευπαθή άτομα. Στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο όταν ο δαίμονας λέει στον Ιησού να πέσει από ψηλά για να αποδείξει ότι ο Θεός θα προστάξει τους αγγέλους να τον σώσουν, ο Χριστός απαντά ότι έχει γραφτεί να μη βάλεις σε πειρασμό τον Θεό σου. Το να βάζεις σε κίνδυνο τη ζωή σου και τη ζωή των συνανθρώπων σου και να απαιτείς επιτακτικά να γίνει το θαύμα νομίζω ανήκει σε αυτή την κατηγορία που αποκηρύσσει ο Χριστός.
Μήπως χρειάζεται συνεχής επικαιροποίηση στα πρωτόκολλα του ΠΟΥ, καθώς στην Ελλάδα τα πρώτα μαζικά κρούσματα ήρθαν από το Ισραήλ τη στιγμή που δεν είχε δηλωθεί ως χώρα αναφοράς κρουσμάτων; Παράλληλα θεωρείται χώρα αναφοράς η Ιταλία και λαμβάνονται μέτρα ενώ την ίδια στιγμή δεν συμβαίνει το ίδιο π.χ. με τη Γερμανία.
Φυσικά χρειάζεται συνεχής παρακολούθηση των εξελίξεων, αλλά τα δεδομένα είναι ανεπαρκή σε πολλές χώρες. Προσωπικά ταξιδεύω πολύ κάθε χρόνο για ομιλίες και ερευνητικές συναντήσεις, αλλά αποφεύγω όσο γίνεται τα αεροπορικά ταξίδια από Νοέμβριο μέχρι και αρχές Απριλίου, κι αυτό μάλιστα πριν από την έλευση του νέου κορονοϊού. Φέτος καλό είναι να προσγειωθούμε περισσότερο. Τα ταξίδια μπορούν να περιμένουν!
Πού αποδίδετε το γεγονός ότι χώρες όπως η Τουρκία δηλώνουν τόσο λίγα κρούσματα;
Θεωρώ τα δεδομένα της Τουρκίας αναξιόπιστα. Είτε έχουν χάσει πάρα πολλά κρούσματα είτε έχουν αποκρύψει τα πραγματικά δεδομένα.
Τι θα προσφέρει ο χαρακτηρισμός «πανδημία» στην αντιμετώπιση του ιού; Τι διευκολύνει αυτός ο χαρακτηρισμός;
Η χρήση του όρου από τον ΠΟΥ σημαίνει ότι το πρόβλημα αναγνωρίζεται ως εξαιρετικά σοβαρό σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό μπορεί να βοηθήσει στην κινητοποίηση όλων των κρατών και των μηχανισμών δημόσιας υγείας και στη συνολική ανταπόκριση στο πρόβλημα. Είναι μια παραίνεση για συντονισμό και στρατηγική προετοιμασία και αναγνώριση ότι μπορεί να χρειαστεί να ενεργοποιηθούν πολλές γραμμές άμυνας. Ο όρος «πανδημία» δεν είναι πρόσκληση σε πανικό. Χρειαζόμαστε ψυχραιμία, ατομική ευθύνη και συλλογική ετοιμότητα.