Ο Δανός πανεπιστημιακός και έμπορος έργων τέχνης που αποκάλυψε την κλοπή 2.000 αρχαιοτήτων από το Βρετανικό Μουσείο μάς μιλάει για το σκάνδαλο που κλόνισε το παγκόσμιο κύρος του πανίσχυρου ιδρύματος, το οποίο μέχρι σήμερα επικαλούνταν το επιχείρημα ότι εκεί οι ξένοι θησαυροί είναι απολύτως ασφαλείς
Τον βρήκαμε στο σπίτι του στη Δανία και δέχτηκε ευχαρίστως να απαντήσει στις ερωτήσεις μας τηλεφωνικά μόλις άκουσε ότι είμαστε δημοσιογράφοι από την Ελλάδα. Μας εξιστόρησε τις επίμονες και χρονοβόρες προσπάθειές του να φέρει στο φως το μείζον θέμα της παράνομης διακίνησης κλεμμένων αρχαιοτήτων του Βρετανικού Μουσείου στο eBay. Και κυρίως τις τεράστιες δυσκολίες που αντιμετώπισε για να πείσει τους απρόθυμους υπεύθυνους της διοίκησης να τον ακούσουν ότι το μουσείο είχε πέσει θύμα εκτεταμένης και μακροχρόνιας κλοπής πολύτιμων αρχαιοτήτων «εκ των έσω». Κράτησε προσεκτική στάση στο θέμα της ελληνικής διεκδίκησης των γλυπτών του Παρθενώνα ως «μη ειδικός», ωστόσο δεν μάσησε τα λόγια του για τις τεράστιες ευθύνες του Βρετανικού Μουσείου. Αλλωστε τελικά παραιτήθηκαν, μόλις πριν από λίγες ημέρες, ο διευθυντής του Χάρτγουιγκ Φίσερ και ο αναπληρωτής διευθυντής Τζόναθαν Ουίλιαμς.
Εχει ήδη απολυθεί ο κατηγορούμενος ως εμπλεκόμενος στην υπόθεση υπάλληλος του μουσείου Πίτερ Τζον Χιγκς, ο οποίος μάλιστα ήταν επιμελητής των ελληνικών συλλογών.
Συγχαρητήρια για τον κρίσιμο ρόλο σας στην αποκάλυψη του τεράστιου σκανδάλου αφού από εσάς ξεκίνησαν όλα.
Σας ευχαριστώ, αλλά η λέξη «συγχαρητήρια» νομίζω δεν είναι η πιο κατάλληλη, με την έννοια ότι δεν υπάρχουν νικητές σε αυτή την ιστορία, αλλά μια τραγωδία που συνέβη στο Βρετανικό Μουσείο όσον αφορά το τεράστιο θέμα των κλοπών. Εκανα αυτό που έπρεπε να κάνω.
Επιμείνατε όμως μέχρι τέλους. Από πότε κάνατε επίσημη αναφορά στο μουσείο για την ύπαρξη κλοπιμαίων στο διαδίκτυο, δηλαδή από πότε το μουσείο είχε γνώση του θέματος;
Τους έγραψα αμέσως μόλις έπεσαν στην αντίληψή μου στοιχεία που αποδείκνυαν ότι πωλούνταν κλεμμένες αρχαιότητες στο eBay. Απευθύνθηκα αρχικά στον αναπληρωτή διευθυντή του μουσείου Τζόναθαν Ουίλιαμς στις 28 Φεβρουαρίου 2021. Δεν έλαβα καμία απάντηση. Στις 13 Ιουνίου της ίδιας χρονιάς έγραψα στον διευθυντή του μουσείου Χάρτγουιγκ Φίσερ, ο οποίος επίσης δεν απάντησε (σ.σ.: ο διευθυντής και ο αναπληρωτής διευθυντής του μουσείου παραιτήθηκαν). Περίμενα ελπίζοντας ότι το Βρετανικό Μουσείο θα επικοινωνούσε μαζί μου μετά την αναφορά που έστειλα, ότι θα μου ζητούσαν να καταθέσω τη μαρτυρία μου, ότι θα με χρησιμοποιούσαν ως μάρτυρα για περαιτέρω πληροφορίες στην έρευνά τους για το συμβάν. Δεν συνέβη τίποτε απολύτως μέχρι τις 12 Ιουλίου, όταν ο κ. Ουίλιαμς μου έστειλε μια επιστολή στην οποία απλώς με ενημέρωνε ότι η έρευνα που έκαναν είχε τελειώσει, ότι όλα ήταν μια χαρά και ότι δεν είχε προκύψει τίποτε περίεργο. Βεβαίως εγώ ήξερα από τα στοιχεία που είχα στα χέρια μου ότι κάτι τέτοιο ήταν απλώς αδύνατο. Τα στοιχεία μου ήταν αδιάσειστα, δεν υπήρχε καμιά «αθώα» εξήγηση για όσα είχα ανακαλύψει.
Ποια ήταν τα στοιχεία που για εσάς αποτέλεσαν απόδειξη ότι υπήρχε παράνομη διακίνηση αρχαιοτήτων του Βρετανικού Μουσείου στο eBay;
Ανακάλυψα δύο αντικείμενα στο eBay τα οποία χωρίς καμιά αμφιβολία ανήκαν στις συλλογές του Βρετανικού Μουσείου. Και λέω χωρίς αμφιβολία διότι είχαν δημοσιευτεί σε κατάλογο του μουσείου («Catalogue of Engraved Gems & Cameos Greek, Etruscan & Roman in the British Museum») το 1926. Αναγνώρισα τα δύο αντικείμενα. Επειτα αγόρασα ένα άλλο τεχνούργημα από γυαλί, το οποίο στη συνέχεια ανακάλυψα ότι υπήρχε στον κατάλογο «Casques and Gems» του 1791, όπου αναφέρεται ότι αυτά τα έργα τέχνης ανήκαν στον συλλέκτη Τσαρλς Τάουνλι και είναι γνωστό ότι ολόκληρη η συλλογή του αποκτήθηκε από το Βρετανικό Μουσείο το 1814. Και αυτή ήταν πολύ ισχυρή ένδειξη, αλλά αναμφίβολα τα δύο άλλα έργα τέχνης, τα οποία ήταν δημοσιευμένα απευθείας στον κατάλογο του μουσείου, ήταν η απόλυτη απόδειξη ότι τα κοσμήματα πωλούνταν στο διαδίκτυο παράνομα και ότι ανήκουν στο Βρετανικό Μουσείο.
Συμπεριλάβατε όλα τα στοιχεία στην αναφορά σας προς το μουσείο;
Φυσικά. Εγραψα τα πάντα στην αναφορά μου ζητώντας εξηγήσεις, προσθέτοντας επίσης ότι αισθανόμουν εξαιρετικά άβολα που είχα αγοράσει αντικείμενο μη γνωρίζοντας ότι προέρχεται από τη συλλογή του μουσείου. Ομως ποτέ δεν επικοινώνησαν μαζί μου για να με ρωτήσουν οτιδήποτε. Η μόνη επικοινωνία που είχαν μαζί μου ήταν στις 12 Ιουλίου του 2021 για να με πληροφορήσουν ότι δεν υπήρχε κανένα θέμα για διερεύνηση, ότι είχαν κάνει «λεπτομερή» έρευνα χωρίς να προκύψει τίποτε ύποπτο. Δεν είχαν την παραμικρή ερώτηση να μου κάνουν γιατί όλα ήταν καλά.
Σκεφτήκατε να πάτε στην αστυνομία;
Δεν μπορούσα να πάω στην αστυνομία διότι δεν ήμουν το θύμα της κλοπής ώστε να νομιμοποιούμαι για κάτι τέτοιο – τεχνικά, θύμα ήταν το Βρετανικό Μουσείο. Εάν είχα πάει στην αστυνομία να αναφέρω την κλοπή και το θύμα δήλωνε ότι καμιά κλοπή δεν είχε συμβεί, τότε η αστυνομία είτε θα γελούσε εις βάρος μου είτε θα με κατηγορούσε ότι σπατάλησα άδικα τον χρόνο της.
Ολοι με συμβούλεψαν ότι χωρίς τη στήριξη του μουσείου η αστυνομία δεν θα με άκουγε.
Υστερα από αυτό τι κάνατε;
Ηθελα να συνεχίσω και να πάω το θέμα μέχρι τέλους. Αρχισα να μιλάω με έμπιστους ανθρώπους και να δικτυώνομαι για να βρω συμμάχους και φίλους στις σωστές θέσεις. Τον Ιούλιο του 2021 δεν είχα τη δύναμη ή την επιρροή να τους αναγκάσω να με ακούσουν. Ηξερα όμως ότι κάτι πήγαινε πολύ στραβά στο μουσείο, είχα τις αποδείξεις. Ηθελα να ισχυροποιηθώ έτσι ώστε την επόμενη φορά που θα χτυπούσα την πόρτα του μουσείου, αν μου την έκλειναν ξανά στα μούτρα, να έχω τη δύναμη και την επιρροή να την κλοτσήσω. Σε αυτήν τη φάση πέρασα ένα χρόνο συγκεντρώνοντας χρήσιμες πληροφορίες για το πώς θα κινηθώ. Τον Οκτώβριο του 2022 έστειλα τα στοιχεία σε ένα μέλος του διοικητικού συμβουλίου το οποίο ήξερα ότι θα τα προωθούσε απευθείας στον πρόεδρο Τζορτζ Οσμπορν.
Ποια είναι η δική σας εξήγηση για την τόσο παράλογη αδράνεια του μουσείου στην εμπεριστατωμένη αναφορά σας; Γιατί πιστεύετε ότι δεν έκαναν απολύτως τίποτε;
Αυτή είναι εξαιρετική ερώτηση, αλλά προτιμώ να μένω επικεντρωμένος σε αυτά που πραγματικά γνωρίζω από το να υποθέτω τι μπορεί να σκέφτηκαν κάποιοι άνθρωποι. Η υποψία ότι μπορεί να φοβήθηκαν το δημόσιο σκάνδαλο που θα ξεσπούσε αν αποκαλυπτόταν μια τόσο μεγάλη κλοπή κάνει το θέμα ακόμη τραγικότερο, διότι το σκάνδαλο τελικά έγινε πέντε φορές μεγαλύτερο από όσο θα ήταν αν είχαν αντιδράσει σωστά και αμέσως από την πρώτη στιγμή της καταγγελίας μου. Δεν συνάντησα ποτέ ούτε τον Τζόναθαν Ουίλιαμς ούτε τον Χάρτγουιγκ Φίσερ, επομένως δεν ξέρω γιατί αντέδρασαν έτσι – ή μάλλον γιατί δεν αντέδρασαν.
Τι άλλαξε και παραδέχονται σήμερα ότι όντως υπήρξε μεγάλο σκάνδαλο κλοπής στο μουσείο;
Είναι δύσκολο να πεις τι έχει αλλάξει ήδη, αλλά μπορείς να προβλέψεις τι θα αλλάξει ίσως στο μέλλον στις χορηγίες, στη χρηματοδότηση ερευνητικών προγραμμάτων, στα έσοδα του μουσείου και κυρίως στην εμπιστοσύνη της επιστημονικής κοινότητας στους εξαιρετικούς και τίμιους αρχαιολόγους και στο υπόλοιπο προσωπικό που μπορεί να χάσουν τη δουλειά τους. Είναι τραγικό να την πληρώσουν αθώοι άνθρωποι, θύματα αυτής της ιστορίας.
Φοβάστε ότι μπορεί να ανακαλύψουμε ότι υπήρχαν και άλλες κλεμμένες αρχαιότητες στο διαδίκτυο όλα αυτά τα χρόνια;
Ο μόνος λόγος που ανακάλυψα την κλοπή ήταν ότι ο κλέφτης ήταν τόσο απρόσεκτος και τσαπατσούλης που έβγαλε προς πώληση στο διαδίκτυο κάποια έργα δημοσιευμένα σε καταλόγους. Ισως υπάρχουν κι άλλα κομμάτια, τα οποία δεν είχαν ποτέ καταλογογραφηθεί με ακρίβεια ώστε να είναι ανιχνεύσιμα.
Επομένως είναι πιθανό να έχουν δημοπρατηθεί πολλά από τα 2.000 αντικείμενα που αγνοούνται.
Πιθανόν, γιατί, όπως είπαμε, πολλά δεν ήταν καταλογογραφημένα. Ας ελπίσουμε ότι ο φερόμενος ως κλέφτης (σ.σ.: ο έφορος του μουσείου Πίτερ Χιγκς) θα ομολογήσει και θα βοηθήσει τις αρχές στην ανακάλυψη των κλοπιμαίων. Προς το παρόν αρνείται τα πάντα και δεν έχει συλληφθεί. Φυσικά υπάρχει το τεκμήριο της αθωότητας, αλλά πρέπει να σας πω ότι ένα από τα στοιχεία που έστειλα στο Βρετανικό Μουσείο ήταν μια απόδειξη πληρωμής με το όνομά του. Τέλος πάντων, πλέον είναι εκτός μουσείου και η αστυνομία κάνει τη δουλειά της. Αυτό που με ενδιαφέρει τώρα είναι πώς θα προχωρήσει από εδώ και στο εξής το Βρετανικό Μουσείο. Θα πρέπει να επανεφεύρει τον εαυτό του. Να κάνει μια νέα αρχή.
Μέχρι τώρα το Βρετανικό Μουσείο χρησιμοποιούσε το επιχείρημα ότι όλες οι αρχαιότητες ήταν απολύτως ασφαλείς. Σήμερα που το επιχείρημα έχει καταρρεύσει πολλές χώρες ζητούν πίσω τις αρχαιότητές τους.
Σίγουρα η κατάσταση δεν μοιάζει καλή για το μουσείο. Από την άλλη, όμως, μπορεί να συμβεί σε οποιοδήποτε ίδρυμα να βρει τον μπελά του από έναν κακό υπάλληλο ή επιμελητή. Η αυστηρότητα των μέτρων ασφαλείας ήταν επικεντρωμένη σε εξωτερικές απειλές γιατί δεν φαντάστηκαν ποτέ ότι η απειλή θα προερχόταν από έναν αρχαιολόγο ο οποίος ενώ είχε αφιερώσει τη ζωή και την καριέρα του στις ελληνικές και τις ρωμαϊκές αρχαιότητες, τελικά έκλεψε ή κατέστρεψε αντικείμενα. Είμαι και εγώ αρχαιολόγος και μου φαίνεται αδιανόητο να πράξει κάποιος κάτι τέτοιο. Πάντως να συμπληρώσω ότι αυτά που εκλάπησαν είναι πολύ μικρά, αντικείμενα που χωράνε σε τσέπη.
Πιστεύετε ότι το σημερινό σκάνδαλο που πλήττει τη φήμη του Βρετανικού Μουσείου ενδυναμώνει το πάγιο και δίκαιο ελληνικό αίτημα για τον επαναπατρισμό των γλυπτών του Παρθενώνα;
Δεν είμαι ειδικός για να σχολιάσω πάνω σε αυτό το θέμα. Η προσωπική γνώμη μου για τα γλυπτά του Παρθενώνα δεν νομίζω ότι παίζει κάποιο ρόλο. Εγώ έκανα το καθήκον μου, κατήγγειλα την κλοπή στους υπεύθυνους του μουσείου, αρχικά δεν με άκουσαν αλλά τελικά τους ανάγκασα να με ακούσουν.
