Υπερασπιστικός λόγος για τον δημόσιο χαρακτήρα των κτιρίων στα Χανιά που παραχωρούνται για ξενοδοχειακές μονάδες
Δύο αλληλένδετα σοβαρά συμβάντα σημάδεψαν πρόσφατα την τύχη των ιστορικών κτιρίων του Πολυτεχνείου Κρήτης στον λόφο Καστέλι, στην Παλιά Πόλη των Χανίων. Πριν από περίπου έναν μήνα έληγε η περίοδος χάριτος που είχε εξασφαλίσει το 2017 η μονοπρόσωπη εταιρεία Belvedere ΕΠΕ, η οποία συνδέεται με εξωχώρια συμφέροντα, από την Εταιρεία Αξιοποίησης και Διαχείρισης της Περιουσίας και του Τεχνολογικού Πάρκου του Πολυτεχνείου Κρήτης για την έναρξη υλοποίησης της σύμβασης μακροχρόνιας μίσθωσης των κτιρίων του Πολυτεχνείου στον λόφο Καστέλι με τουριστική χρήση ξενοδοχείου.
Η γενική συνέλευση της εταιρείας του Πολυτεχνείου, τα μέλη της οποίας συμπίπτουν με εκείνα της συγκλήτου, έδωσε στις 3/8/2020 παράταση στην περίοδο χάριτος έως 18 μηνών συνολικά, με ευνοϊκούς όρους, κατόπιν όμως ισχυρής μειοψηφίας (7-4). Μετά την εξασφάλιση της παράτασης ακολούθησε το δεύτερο συμβάν στις 5/9/2020, η εκκένωση από τα ΜΑΤ της κατάληψης Rosa Nera στο ένα από τα κτίρια, στο κηρυγμένο ως νεότερο μνημείο κτίριο της Μεραρχίας Κρητών. Με την εκκένωση κατέπεσε το δίλημμα «κατάληψη ή ξενοδοχείο» που προέτασσαν οι υποστηρικτές της μετατροπής του ιστορικού συγκροτήματος σε ξενοδοχείο και πλέον παραμένει μόνο η εμμονή τους στην ιδιωτικοποίηση.
Εμπλουτισμός του αστικού πολιτιστικού αποθέματος Ενεργά και ηχηρά εδώ και χρόνια η χανιώτικη κοινωνία τάσσεται υπέρ της διατήρησης του δημόσιου χαρακτήρα του παραπάνω συγκροτήματος του Πολυτεχνείου Κρήτης και κατά της μετατροπής του σε ξενοδοχείο από ιδιώτη, αλλά η απουσία συναίνεσης δεν απέτρεψε τους εμπνευστές της ιδέας αυτής από τα σχέδιά τους. Ταυτόχρονα, στα τέλη του 2017 το κοινό όργανο των δύο ανώτατων κεντρικών συμβουλίων του ΥΠΠΟΑ, του Αρχαιολογικού Συμβουλίου και του Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων, υπό την προεδρία μου, ομόφωνα γνωμοδότησε υπέρ του χαρακτηρισμού ως νεότερου μνημείου του κτιρίου του Διοικητηρίου – 5ης Μεραρχίας, εγκρίνοντας εισήγηση των αρμόδιων υπηρεσιών, «καθώς αποτελεί τοπόσημο της πόλης των Χανίων και κτίσμα με αξιόλογα αρχιτεκτονικά, τυπολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά, δείγμα αρχιτεκτονικής της ειδικής αυτής κατηγορίας δημόσιων κτιρίων – διοικητηρίων. Η διατήρησή του συμβάλλει στην τεκμηρίωση της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτισμικής ιστορίας της πόλης των Χανίων στα τέλη του 19ου αιώνα και κατά συνέπεια εμπλουτίζει το πολιτιστικό απόθεμά της».
Είναι αδιανόητο ένα ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα της χώρας για να εξασφαλίσει πόρους λειτουργίας του να στηρίζεται στη μακροχρόνια ενοικίαση σε ιδιώτη ιστορικών κτιρίων του τόπου έδρας του για τουριστική εκμετάλλευση. Και αν η τακτική αυτή το 2017 ξεκίνησε ίσως χωρίς να μπορεί το ίδρυμα να αναλογιστεί τους τραγικούς συνειρμούς και τις συνέπειες της στάσης του, σήμερα πλέον δεν υπάρχει δικαιολογία άγνοιας από τα μέλη που ενέκριναν την παράταση της περιόδου χάριτος.
Παλίμψηστο πεντέμισι χιλιάδων χρόνων Ο λόφος Καστέλι της Παλιάς Πόλης των Χανίων αποτελεί τον πιο σημαντικό συμβολικά και σημειακά χώρο της πόλης και της διαχρονικής κατοίκησής της. Πρόκειται για κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο με πυκνές ανασκαφές, σπουδαία και πλούσια ευρήματα που αποδεικνύουν το παλίμψηστον των Χανίων εδώ και 5.500 χρόνια. Στο υψηλότερο και πιο καίριο σημείο του, όπου σήμερα δεσπόζουν το κτίριο της Μεραρχίας Κρητών και τα δύο συνοδά ιστορικά κτίρια, εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι κάτοικοι. Εκεί ανασκάπτουμε το μινωικό και μυκηναϊκό ανακτορικό κέντρο της Κυδωνίας, το σπουδαιότερο της δυτικής Κρήτης. Εκεί υψώθηκε το μινωικό και μυκηναϊκό ανάκτορο, όπως το αποδίδει το περίφημο «σφράγισμα του ηγεμόνα» του Αρχαιολογικού Μουσείου Χανίων, το οποίο βρέθηκε επίσης νότια της Μεραρχίας Κρητών. Εκεί χτίστηκε η μεγάλη παλαιοχριστιανή Βασιλική, εκεί ιδρύθηκε το Διοικητήριο των Ενετών, αργότερα το Οθωμανικό Διοικητήριο και κονάκι του πασά και στην ίδια θέση, τέλος, οικοδομήθηκε το κτίριο που απετέλεσε το Διοικητήριο της Κρητικής Πολιτείας, το οποίο στη συνέχεια έγινε η έδρα της Μεραρχίας Κρητών.
Ο λόφος εξακολουθούσε να είναι το κέντρο σε κάθε ιστορική φάση της αδιάλειπτης από τότε μέχρι και σήμερα κατοίκησης της πόλης. Δεν βρίσκονται τυχαία τα μνημεία αυτά στο συγκεκριμένο στρατηγικό σημείο. Δεν χωράει σε αυτή την ιστορικότητα η μετατροπή των μνημείων σε τουριστικό φιλέτο για λίγους και εκλεκτούς. Τα μνημεία αυτά πρέπει να διατηρήσουν τον δημόσιο χαρακτήρα τους, να αποδίδονται στους πολίτες ως δημόσιοι χώροι και να επιτελούν δημόσιους σκοπούς, συμβατούς με τη φυσιογνωμία και το ιστορικό τους βάρος ως σπουδαίες υλικές μαρτυρίες αλλά και άυλες αξίες.
Η τουριστικοποίηση που μεθοδεύεται για τον ιδιαίτερο τόπο του λόφου του Καστελίου Χανίων, στο πλαίσιο ενός ανώφελου, άκαιρου και επιβλαβούς «εξευγενισμού», καμιά κοινωνική ανάγκη δεν εξυπηρετεί. Σχετίζεται με στρεβλά αναπτυξιακά και επενδυτικά σχέδια, τα οποία δεν λογαριάζουν τις ανάγκες των τόπων, των κοινωνιών και των μελλοντικών γενεών.
Το ψήφισμα του δημοτικού συμβουλίου Χανίων κατά την περασμένη Τετάρτη για τη διατήρηση του δημόσιου χαρακτήρα του συγκροτήματος και η ταυτόσημη θέση σε όλους τους τόνους της συντριπτικής πλειοψηφίας της χανιώτικης κοινωνίας πρόσθεσαν νέες ελπίδες και αισιοδοξία. Με την αρωγή του δήμου και της Αντιπεριφέρειας Χανίων και του ΤΕΕ Δυτικής Κρήτης διαφαίνεται ότι ρυθμίζεται το οικονομικό πρόβλημα. Αναμένεται πλέον από τη σύγκλητο του Πολυτεχνείου να αφουγκραστεί τη δυνατή φωνή της τοπικής κοινωνίας και να συμφωνήσει στον δημόσιο χαρακτήρα των κτιρίων, προχωρώντας στις απαραίτητες νομικές και άλλες συνεννοήσεις και ρυθμίσεις.
Η Δρ Μαρία Ανδρεαδάκη Βλαζάκη είναι επίτιμη γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, πρώην γενική γραμματέας ΥΠΠΟΑ
