Ο σύμβουλος ψυχικής υγείας Ιωάννης Νίκου γράφει για τη στάση που καλό είναι να κρατούν οι γονείς όταν τα παιδιά τους βλέπουν το «Παιχνίδι του καλαμαριού».
Το περιβόητο πλέον «Squid game» είναι µια σειρά µυθοπλασίας που τοποθετεί µια οµάδα απελπισµένων ανθρώπων, παρασυρµένων από την προοπτική κατάκτησης ενός µεγάλου χρηµατικού βραβείου, σε θανατηφόρα παιδικά παιχνίδια. Ο κεντρικός χαρακτήρας είναι ένας εθισµένος στα τυχερά παιχνίδια, φαινοµενικά αδιάφορος άντρας, ο οποίος κλέβει τη διαβητική µητέρα του και δεν µπορεί να φροντίσει επαρκώς την κόρη του. Τα παιχνίδια φαίνονται ως µια βιώσιµη έσχατη λύση έως ότου οι παίκτες συνειδητοποιήσουν ότι η αποβολή τους σηµαίνει και θάνατο. Το «Squid game» είναι µια φανταστική επέκταση στο είδος των εξευτελιστικών παιχνιδιών που είναι πιο συνηθισµένα στη Νότια Κορέα και την Ιαπωνία, αλλά –σε αντίθεση µε αυτό το είδος– περιβάλλεται από το κοινωνικό µήνυµα σχετικά µε την ανισότητα και τα προνόµια του πλούτου, το οποίο είναι τόσο έντονο όσο και σαφές.
Η ψυχολογία των ταινιών τρόµου
Ταινίες τρόµου και άλλες µετα-αποκαλυπτικές ταινίες µπορούν να µας βοηθήσουν να διαχειριστούµε το άγχος και τον φόβο της πραγµατικής ζωής –υπαρξιακό και πραγµατικό– όπως τα βιώσαµε µε την Covid-19. Ορισµένες µελέτες διαπίστωσαν ότι οι λάτρεις του τρόµου βίωσαν λιγότερη ψυχολογική ταλαιπωρία λόγω της πανδηµίας απ’ ό,τι άλλοι, επειδή η µυθοπλασία µάς επιτρέπει να εξερευνήσουµε τα φανταστικά αποτελέσµατα σε ασφαλή ψυχολογική απόσταση και να είµαστε περισσότερο προετοιµασµένοι συναισθηµατικά.
Ο Φρόιντ πρότεινε ότι η φρίκη είναι ελκυστική επειδή επιτρέπει την έκφραση συναισθηµάτων που καταπιέζονται από το εγώ. Σε παρόµοιο πνεύµα, το έργο του Γιουνγκ έδειξε ότι η έκκληση του τρόµου έγκειται στην ικανότητα σύνδεσης µε αρχέγονες εικόνες στο συλλογικό ασυνείδητο. Η θεωρία διαχείρισης απειλών υποστηρίζει ότι αυτός ο τύπος ταινιών βοηθά τους ανθρώπους να ξεπεράσουν τους φόβους και τους κάνει να µοιάζουν πιο εύκολο να νικηθούν.
Η µυθοπλασία µπορεί να προσφέρει κάθε είδους µαθησιακές εµπειρίες, αλλά η φρίκη είναι το µόνο είδος µυθοπλασίας που δηµιουργήθηκε ειδικά για να προκαλεί µε συνέπεια φόβο σε όλη την αφήγηση. Οι ταινίες τρόµου µπορεί να πυροδοτήσουν κάθε είδους φυσιολογικές σωµατικές αντιδράσεις, όπως ρίγη και ουρλιαχτά. Ταυτόχρονα, σε ψυχολογικό επίπεδο αποδίδουν ένα ευρύ φάσµα συναισθηµάτων, όπως ενθουσιασµό, προσµονή, άγχος, φόβο, ενσυναίσθηση, αηδία και εν συνεχεία νευροχηµικές ανταµοιβές από την ανακούφιση και την ηρεµία. Αυτή η έντονη εναλλαγή συναισθηµάτων είναι η βάση της επιτυχίας τους.
Το «Squid game» σίγουρα δηµιουργεί ένα συναισθηµατικό ταξίδι. Επίσης, εκµεταλλεύεται τη γνωστική ασυµφωνία της χρήσης παιδικών παιχνιδιών για τη δηµιουργία µυστηριωδών µικρότερων ιστοριών µες στη µεγαλύτερη ιστορία. Η συµβολική αθωότητα και η ευπάθεια της παιδικής ηλικίας που χρησιµοποιήθηκαν για τη διάπραξη βίας ενισχύουν τη φρίκη και την αίσθηση της ανικανότητας, διατηρώντας παράλληλα την περιέργειά µας στο αποκορύφωµα.
Παιδιά και παρακολούθηση του «Squid game»
Μια εταιρεία επικοινωνιών διενήργησε έρευνα µεταξύ γονέων και εφήβων σχετικά µε την κατάλληλη ηλικία για προβολή – δεν αποτελεί έκπληξη ότι υπήρχε χάσµα µεταξύ αυτού που οι γονείς πίστευαν ότι ήταν αποδεκτό (16 και άνω) σε σχέση µε αυτό που οι έφηβοι θεωρούσαν λογικό (12 και άνω). Η κοινωνική αξία της γνώσης για κάτι που είναι δηµοφιλές –όπως αυτή η σειρά– σηµαίνει ότι τα παιδιά θα αισθάνονται «αναγκασµένα» να τη δουν από τον φόβο µήπως τη χάσουν ή δεν τη γνωρίσουν.
Οι γονείς καλό θα είναι να αναγνωρίσουν αυτές τις δυναµικές ως σοβαρούς και σηµαντικούς κοινωνικούς παράγοντες, ειδικά ύστερα από ένα χρόνο κοινωνικής αποµόνωσης. Όπως φαίνεται, η απαγόρευση του «Squid game» θα αυξήσει τελικά την ελκυστικότητά του. Επίσης, κάτι τέτοιο ίσως να µη λειτουργήσει καθώς υπάρχουν πάρα πολλά διαδικτυακά σηµεία πρόσβασης για τα παιδιά. Συνιστάται στους γονείς να το παρακολουθούν µε τα παιδιά τους, είτε είναι κάτι που θέλουν να δουν είτε όχι. Η παρουσία των γονέων µπορεί να προσφέρει ένα συναισθηµατικό δίχτυ ασφαλείας και, εάν χρειάζεται, την απαραίτητη συναισθηµατική ρύθµιση.
Αν σκεφτούµε καλύτερα, στην πραγµατικότητα µπορεί να υπάρχουν κάποιες καλές «στιγµές διδασκαλίας» και έναρξης συνοµιλιών γύρω από θέµατα κοινωνικής και ψυχικής υγείας, από τον εθισµό στα τυχερά παιχνίδια έως την κατάχρηση κοινωνικών προνοµίων και πλούτου. Μπορεί η συζήτηση να οδηγήσει στην ανταλλαγή άλλων παραδειγµάτων λογοτεχνίας µε θέµατα σχετικά µε τον ανθρώπινο φόβο, τη συµµόρφωση και τα ένστικτα επιβίωσης. Είναι πάντα διαφωτιστικό να ακούς τις ερµηνείες των παιδιών. Η στοχαστικότητά τους µπορεί τελικά να εκπλήξει.
Ο Ιωάννης Νίκου είναι σύμβουλος ψυχικής υγείας, συνθετικός ψυχοθεραπευτής Msc, θεραπευτής ψυχικού τραύματος, MBACP
