Τη σύλληψη ή κράτηση ατόμων που φέρονται να συνδέονται με την τρομοκρατία σε κάποια χώρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, επ’ αόριστον και χωρίς να είναι απαραίτητη η απαγγελία κατηγοριών, προωθούν τα μέλη της Συνθήκης Σένγκεν στον απόηχο των πρόσφατων τρομοκρατικών επιθέσεων σε ευρωπαϊκό έδαφος.
Η Ευρώπη κάνει έτσι το πρώτο βήμα, στον δρόμο που χάραξε ο Τζορτζ Μπους, για την υιοθέτηση ενός ιδιότυπου ευρωπαϊκού Γκουαντάναμο: με την υποψία και μόνον της σύνδεσης με τρομοκρατική δράση –ή ακόμη και με μια γενικού τύπου καταγγελία από ανώνυμους πρόθυμους– θα είναι νόμιμη και ηθική η «εξαφάνιση» ενός ατόμου από προσώπου γης μέχρι νεωτέρας.
Η άκρη του νήματος βρίσκεται σε ένα έγγραφο με ημερομηνία 22 Νοεμβρίου 2016 –πριν, δηλαδή, από την επίθεση στη χριστουγεννιάτικη αγορά του Βερολίνου– όπου η προεδρία του Συμβουλίου εισηγείται –εν κρυπτώ εννοείται– προς τα κράτη-μέλη ένα νέο μέτρο «στο πλαίσιο του άρθρου 36 περί συναγερμών». Το νέο αυτό μέτρο, όπως αναφέρεται στο έγγραφο, είναι η δημιουργία μιας νέου τύπου «δράσης για τη διευκόλυνση της προκαταρκτικής και προσωρινής κράτησης ή σύλληψης στο πλαίσιο της μάχης κατά της τρομοκρατίας».
Ο διατυπωμένος με γραφειοκρατική γλώσσα στόχος της προεδρίας του Συμβουλίου υποκρύπτει εντέχνως την ευθεία πρόθεση για βίαιη αλλαγή του ευρωπαϊκού στάτους δικαίου, μιας και το μέτρο που προτείνει είναι η «σκαστή» παραβίαση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των εθνικών νομοθεσιών και συνταγμάτων. Στην πραγματικότητα πρόκειται για την πρώτη κεντρική απόπειρα υποκατάστασης των ανακριτικών και δικαστικών αρχών κάθε χώρας από μια σκιώδη ομάδα διακυβέρνησης που με το πρόσχημα πληροφοριών ή υπονοιών για σχέση με την τρομοκρατία θα συλλαμβάνει και θα φυλακίζει πολίτες, οι οποίοι αυτομάτως θα χάνουν τα στοιχειώδη δικαιώματά τους και μέσα υπεράσπισης που η γηραιά ήπειρος έχει υιοθετήσει εδώ και δεκαετίες.
Ο διατυπωμένος με γραφειοκρατική γλώσσα στόχος της προεδρίας του Συμβουλίου υποκρύπτει εντέχνως την ευθεία πρόθεση για βίαιη αλλαγή του ευρωπαϊκού στάτους δικαίου
«Ναι» από 14 κράτη
Η προεδρία του Συμβουλίου, για να διαπιστώσει πόσο πρόθυμα είναι τα κράτη-μέλη να προχωρήσουν στην υιοθέτηση ενός τέτοιου ακραίου μέτρου, έστειλε ερωτηματολόγιο σε όλα, καθώς επίσης και στην Ισλανδία, τη Νορβηγία, την Ελβετία και το Λιχτενστάιν.
Στο ερωτηματολόγιο απάντησαν 23 χώρες και καταρχήν θετικές, έστω και με επιφυλάξεις, εμφανίζονται οι 14. Οπως αναφέρεται στο έγγραφο, οι χώρες αυτές θεωρούν το μέτρο της σύλληψης ή προσωρινής κράτησης ενός ατόμου χωρίς απαγγελία κατηγοριών και για απροσδιόριστο χρόνο «κατάλληλη, επαρκή και εφαρμόσιμη λύση σε μια συγκεκριμένη κατάσταση, ειδικά σε περιπτώσεις όπου υπάρχει άμεση απειλή τρομοκρατίας».
Στο έγγραφο αναφέρεται επίσης ότι κάποια από αυτά τα κράτη επισήμαναν πως η υιοθέτηση ενός τέτοιου μέτρου «θα μπορούσε να εγείρει το ερώτημα της συμβατότητας με τα θεμελιώδη δικαιώματα», ενώ παράλληλα προτείνουν ότι γι’ αυτό τον λόγο θα έπρεπε να υιοθετηθούν ακριβείς κανόνες για τη χρήση του μέτρου και «ειδικά να οριστούν τα χρονικά όρια της κράτησης και να εξειδικευθούν οι ακριβείς συνθήκες υπό τις οποίες θα μπορούσε να ζητηθεί η δράση».
Η προεδρία ενημερώνει ακόμη τους παραλήπτες του σημειώματός της ότι «τρία κράτη-μέλη δεν βλέπουν καμιά προστιθέμενη αξία σε μια τέτοια νέα κατηγορία συναγερμού», ενώ ένα άλλο κράτος αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στον σκοπό για τον οποίο θα χρησιμεύσει η προσωρινή κράτηση.
Σύμφωνα με το κράτος αυτό, προτείνεται να υιοθετηθεί η εξαιρετικά επικίνδυνη άποψη ότι η προσωρινή κράτηση χωρίς απαγγελία κατηγοριών είναι απαραίτητη προκειμένου το κράτος-μέλος που ζητά τη σύλληψη ενός ατόμου να «κερδίσει χρόνο» ώστε να… βρει τα στοιχεία και να ζητήσει εν ευθέτω χρόνω την τυπικά νόμιμη παράδοσή του με την έκδοση EAW (Ευρωπαϊκό Ενταλμα Σύλληψης).
Από το έγγραφο της προεδρίας προς τα κράτη-μέλη προκύπτει ότι το μέτρο της κράτησης επ’ αόριστον χωρίς απαγγελία κατηγορίας θα εντάσσεται «στη δημιουργία μιας νέας κατηγορίας συναγερμού στο Σύστημα Πληροφοριών Σένγκεν».
Πουθενά ωστόσο δεν αναφέρεται ότι αυτός ο νέος συναγερμός δεν περιλαμβάνει και άλλα μέτρα – ενδεχομένως κι αυτά τύπου Μεγάλου Αδελφού ή αναστολής των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Ούτε προσδιορίζεται πώς θα τεκμαίρεται ότι υπάρχει αυτός ο νέος συναγερμός – τι θα τον διαφοροποιεί από τις έως τώρα υφιστάμενες κατηγορίες. Για παράδειγμα, θα μπορεί ένα και μόνο κράτος να βάζει σε αυτό τον νέο συναγερμό όλη την Ευρώπη; Και με βάση τι στοιχεία και ποιες πληροφορίες; Και ακόμη, θα τις κοινοποιεί αυτές στα άλλα κράτη;
Για την Ελλάδα ειδικά, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαπίστωση της προεδρίας πως «σημαντικός αριθμός κρατών-μελών επιβεβαίωσαν ότι έχουν υιοθετηθεί διάφορα μέτρα στην εθνική νομοθεσία τους σε σχέση με την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Ευρέως διαδεδομένα μέτρα περιλαμβάνουν την απαγόρευσης εισόδου/εξόδου και την κατάσχεση ταξιδιωτικών εγγράφων. Ειδικά το εργαλείο της απαγόρευσης εξόδου χρησιμοποιήθηκε σε μεγάλη έκταση και αποτελεσματικά από την αστυνομία προτού καταργήσουν τα κράτη-μέλη τους ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα όταν εντάχθηκαν στη Σένγκεν. Η ιδέα της εφαρμογής και της χρήσης αυτού του εργαλείου στο εξωτερικό σύνορο της Σένγκεν θα μπορούσε ως εκ τούτου να ληφθεί υπόψη στο πλαίσιο της καταπολέμησης της τρομοκρατίας».
«Κρατητήριο υπόπτων»
Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι αυτό που προωθείται είναι η Ελλάδα, ως εξωτερικό σύνορο της Ενωσης, να απαγορεύει την έξοδο από τη χώρα οποιουδήποτε… υπόπτου για τρομοκρατία, με βάση τις υπόνοιες οποιασδήποτε υπηρεσίας άλλης χώρας, με αποτέλεσμα να υπάρχει ο κίνδυνος μετατροπής της Ελλάδας σε «κρατητήριο υπόπτων».
Στα συμπεράσματά του το κοινοτικό έγγραφο αναφέρει: «Η συλλογή των απόψεων των κρατών-μελών υπογραμμίζει τις ακόλουθες ανησυχίες, οι οποίες θα πρέπει να ληφθούν υπόψη εάν υιοθετηθεί μια νέα κατηγορία συναγερμού από τα νομικά όργανα του SIS II (Σύστημα Πληροφόρησης Σένγκεν):
– Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων θα μπορούσε να είναι εμπόδιο στην υιοθέτηση ενός τέτοιου μέτρου
– Η πιθανότητα εφαρμογής ενός τέτοιου μέτρου υπό το εθνικό δίκαιο στο εφαρμόζον κράτος-μέλος θα πρέπει να ληφθεί υπόψη, ώστε να διασφαλιστεί η ευρεία αποτελεσματικότητα ενός τέτοιου εργαλείου
– Θα πρέπει να εντοπιστούν συγκεκριμένες και αυστηρές συνθήκες στις οποίες να μπορεί να εφαρμοστεί μια τέτοια δράση και να οριστεί η ακριβής διαδικασία έπειτα από ένα χτύπημα στο Σύστημα Πληροφόρησης Σένγκεν
– Θα πρέπει να τεθούν τα χρονικά όρια μιας τέτοιας προσωρινής κράτησης, εντός των οποίων ο στόχος της προσωρινής κράτησης θα πρέπει να επιτευχθεί».
Οι Μεγάλοι Αδελφοί
Από το έγγραφο που αναφέρεται στο μέτρο της προσωρινής –και επ’ αόριστον, όπως προκύπτει– κράτησης υπόπτων για τρομοκρατία γίνεται φανερό ότι κάποιες χώρες επιθυμούν να παρακάμψουν τις εθνικές νομοθεσίες, ακόμη και τα συντάγματα, προκειμένου να κάνουν τη… δουλειά τους. Εν ολίγοις, να μπορούν να ζητήσουν από μια ευρωπαϊκή χώρα να συλλάβει κάποιον, για τον οποίο έχουν κάποιες «πληροφορίες», και να τον ανακρίνει ή να τους τον παραδώσει χωρίς να εμπλακεί η Δικαιοσύνη.
Σημειώνεται ότι λόγω της Χάρτας Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, που περιλαμβάνεται στη Συνθήκη ΕΕ, κάτι τέτοιο σήμερα είναι αδύνατον να γίνει. Και για τον λόγο αυτό, σύμφωνα με πληροφορίες, οι ευρωπαϊκές χώρες που θέλουν να παρακάμψουν τα ανθρώπινα δικαιώματα εν ονόματι της καταπολέμησης της τρομοκρατίας παραδίδουν διάφορους «υπόπτους» σε τρίτες χώρες (Μαρόκο, Τυνησία κ.λπ.), από όπου και βρίσκουν –λόγω διμερών συμφωνιών– τον δρόμο τους προς τη χώρα που τους αναζητεί.
Το γεγονός ότι δεν έχουν συμφωνήσει όλα τα κράτη-μέλη με την πρόταση για προσωρινή κράτηση απροσδιόριστου χρόνου δεν σημαίνει ότι το μέτρο δεν θα εφαρμοστεί: η Συνθήκη ΕΕ προβλέπει τη δυνατότητα της λεγόμενης «ενισχυμένης συνεργασίας». Μπορεί, δηλαδή, μια ομάδα χωρών να προχωρήσει στην εφαρμογή μιας πολιτικής κι ας μη συμφωνούν οι υπόλοιπες, οι οποίες μπορούν να ενταχθούν σε αυτήν σε μεταγενέστερο στάδιο.
Εν προκειμένω, είναι σαφές ότι σε αυτό το ακραίο μέτρο που υποτίθεται ότι θα καταπολεμήσει την τρομοκρατία θα προχωρήσουν οι χώρες που έχουν πληγεί από το εξτρεμιστικό Ισλάμ – πρωτίστως η Γαλλία και το Βέλγιο. Στη Γερμανία τα πράγματα παρουσιάζουν μια ιδιαιτερότητα, καθώς υπάρχει μεν μεγάλη αντίδραση απέναντι στους ακραίους ισλαμιστές –και άνοδος των ακροδεξιών συνεργαζόμενων δυνάμεων AfD και Pegida– αλλά ταυτόχρονα υπάρχει και ισχυρή παράδοση προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, λόγω του παρελθόντος της Στάζι. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε αντίθεση με τη Μεγάλη Βρετανία, όπου λόγω του ιστορικού με τον IRA η καταπολέμηση της τρομοκρατίας έχει κάνει… ίσιωμα τα ανθρώπινα δικαιώματα, στη Γερμανία δεν επιτρέπεται ούτε η χρήση καμερών –το μέτρο αναμένεται να υιοθετηθεί πειραματικά μόνο σε κάποια εμπορικά κέντρα σε λίγο καιρό. Αντιστοίχως, το Βερολίνο σπανίως εκδίδει κάποιον που έχει αιτηθεί πολιτικό άσυλο.
Ευνοϊκή υποδοχή επίσης αναμένεται να έχει το μέτρο σε όλες τις χώρες όπου έχει ενδυναμωθεί η ακροδεξιά ή το ξενοφοβικό αίσθημα της κοινής γνώμης λόγω μεταναστευτικού: στην Αυστρία, την Ολλανδία, αλλά και στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης.
Το μέτρο αναμένεται να γίνει δεκτό σε όλες τις χώρες που έχουν πληγεί από το εξτρεμιστικό Ισλάμ ή που έχει ενδυναμωθεί η ακροδεξιά
Τι θέση πήρε η Ελλάδα
Του Δημήτρη Χατζηνικόλα
Πηγές του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, που είναι αρμόδιο για τη συνθήκη Σένγκεν, με τις οποίες επικοινώνησε το Documento, έλεγαν ότι η Ελλάδα κράτησε επιφυλακτική στάση στο θέμα προβάλλοντας δικονομικά προβλήματα.
Παράλληλα, παρά το γεγονός ότι στο κείμενο της προεδρίας γίνεται λόγος για «προσωρινή κράτηση ή σύλληψη», μιλούν για επ’ αόριστον κράτηση φέρνοντας ως παράδειγμα τα ισχύοντα στη Μεγάλη Βρετανία, όπου η «προσωρινή» κράτηση μπορεί να διαρκέσει ακόμη και εβδομάδες χωρίς απαγγελία κατηγορίας.
Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις σε Παρίσι και Βρυξέλλες οι Ευρωπαίοι πολλές φορές «λειτουργούν σπασμωδικά και καταθέτουν ακραίες προτάσεις».
Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι οι προτάσεις αυτές θα φτάσουν στο στάδιο της υλοποίησης, αφού απαιτείται χρόνος λόγω γραφειοκρατίας αλλά και διαφωνιών μεταξύ των κρατών-μελών, ενώ ακόμη και αν υιοθετηθούν «δεν είναι σίγουρο ότι θα εφαρμοστούν».
Και προς επίρρωση των παραπάνω αναφέρουν την απόφαση 2178/14 του ΟΗΕ για την ποινικοποίηση της πρόθεσης ακόμη και να ταξιδέψει κανείς σε εμπόλεμες ζώνες, η οποία έχει ψηφιστεί αλλά δεν έχει εφαρμοστεί ποτέ στην πράξη.
