Οι μέθοδοι του μαικήνα-εργολάβου Ιάσονα Τσάκωνα για τον «εξευγενισμό» δύο συνοικιών στο κέντρο της Αθήνας
«Βάλτε μου τις υπογραφές να πάρω αυτό το “JESSICA” να τελειώνουμε». Κάπως έτσι ήταν η ατάκα που εκστόμιζε ο Ιάσων Τσάκωνας το 2013, επί δημαρχίας Καμίνη, μπαινοβγαίνοντας σε γραφεία του Δήμου Αθηναίων και απαιτώντας επιτάχυνση των διαδικασιών. Το JESSICA –Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas (κοινή ευρωπαϊκή υποστήριξη για βιώσιµες επενδύσεις σε αστικές περιοχές), ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα χρηματοδότησης– ήταν η προίκα που ζητούσε η εταιρεία του Ιάσ. Τσάκωνα OLIAROS προκειμένου να ολοκληρώσει το σχέδιο της ανάπλασης της περιοχής Μεταξουργείου – Κεραμεικού. Και η προίκα ήταν αξιοσημείωτη: ένα δάνειο ύψους 70 εκατ. ευρώ.
Η πρότερη δράση του επιχειρηματία στο Αζερμπαϊτζάν τον είχε θωρακίσει με το πνεύμα «το κράτος είναι ο ταπεινός υπηρέτης της ιδιωτικής επιχειρηματικότητας», μια αναγκαστική συνθήκη το πεδίο δράσης της οποίας εξαντλείται στην υπογραφή εγγράφων κατ’ απαίτηση των επιχειρηματιών.
Με χίπστερ τεχνοκρατική ορολογία
Ο Ιάσ. Τσάκωνας καταφτάνει στο κέντρο της Αθήνας το 2006 διαθέτοντας στη φαρέτρα του μια σειρά από τεχνοκρατικούς όρους με χίπ-στερ απήχηση: «gentrification», «trendification», «clustering», «diversity» και ένα όραμα που συμπεριλαμβάνει και την καλλιτεχνική κοινότητα της πόλης. Το πρότζεκτ προβλέπει αναζωογόνηση του Μεταξουργείου και του Κεραμεικού με την ανακατασκευή 35 κτιρίων συνολικής επιφάνειας 36.000 τ.μ. (σήμερα έχει στο χαρτοφυλάκιό του περίπου 65 ακίνητα και οικόπεδα). Αιχμές του δόρατος για να κάνουν πιο δραστικούς τους περισπούδαστους όρους που χρησιμοποιεί είναι η κατασκευαστική OLIAROS και η κτηματομεσιτική KM Properties. Αντιλαμβανόμενος τους όρους του τοπικού παιχνιδιού, κινεί τη διαδικασία για τη σύσταση των ΜΚΟ ΚΜ Πρότυπη Γειτονιά και ReMap ΚΜ. Η πρώτη –πρωτοβουλία κατοίκων– φυτεύει δέντρα και κατασκευάζει χώρους και παιδικές χαρές στη γειτονιά, η δεύτερη –πλατφόρμα της διεθνούς τέχνης– αναλαμβάνει να διοργανώνει κάθε δύο χρόνια το ομώνυμο εικαστικό event που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον της καλλιτεχνικής κοινότητας. Φυσικά ο Ιάσ. Τσάκωνας δεν ανακάλυψε την πυρίτιδα όταν έστρεψε το ενδιαφέρον του στο Μεταξουργείο και στον Κεραμεικό.
Ρεπορτάζ: Εθνικό μουσείο σύγχρονης αδιαφάνειας (ΕΜΣΤ-ΟΔΕΜΣΤ)
Η διαδικασία εξευγενισμού του Μεταξουργείου, όπως επισημαίνει ο Βασίλης Αυδίκος στο βιβλίο του «Οι πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες στην Ελλάδα» (Εκδόσεις Επίκεντρο, 2014), ξεκινά στα μέσα της δεκαετίας του 1990 και έχει έντονο πολιτιστικό χρώμα. Θεατρικές επιχειρήσεις εγκαθίστανται στην περιοχή με τα φτηνά ενοίκια, ενώ μουσικοί, εικαστικοί και χορευτές συσπειρώνονται και δημιουργούν τα στούντιό τους. Το υπέδαφος είναι ευνοϊκό και γίνεται ακόμη περισσότερο με τις θεσμικές παρεμβάσεις στα τέλη της δεκαετίας του ’90, παρεμβάσεις που σύμφωνα με τη Σταυρούλα Κουτρουμπή οδήγησαν στην απομάκρυνση 300 βιοτεχνιών και την εκδίωξη περίπου 2.000 ατόμων από τα εργαστήριά τους.
Αφού λοιπόν όλα είναι προετοιμασμένα από τις ανθρωπορροές προς και από την περιοχή και τις παρεμβάσεις του κράτους, αυτό που έλειπε ήταν ο εργολάβος που θα υλοποιούσε την επόμενη μέρα και θα επινοούσε την απαραίτητη ιδεολογική επένδυση. Να μεταβληθούν το Μεταξουργείο και ο Κεραμεικός σε καλλιτεχνικές γειτονιές όπου θα συναναστρέφονται στην καθημερινότητά τους πόρνες, προαγωγοί, βαποράκια, τοξικοεξαρτημένοι, Κινέζοι έμποροι και εργαζόμενοι με τους νέους κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι θα κληθούν να καταβάλουν μεγάλο τίμημα για την αγορά των κατοικιών τους. Είναι έτσι όμως τα πράγματα;
Η αρχιτεκτόνισσα Ελένη Τζιρτζιλάκη από το Δίκτυο Νομαδική Αρχιτεκτονική τον Σεπτέμβριο του 2007 (ο χρόνος που διοργανώθηκε το πρώτο ReMap) κατήγγειλε τα εξής: «Κάποιος καλλιτέχνης μάς είπε ότι όταν πήγε πρώτη φορά στον χώρο που του έδωσαν μέσα ήταν κάποιοι μετανάστες. Οταν ξαναπήγε είχαν φύγει. Κάποιοι άλλοι είπαν ότι για να φύγουν αυτοί που έμεναν μέσα τούς έκοψαν το ρεύμα». Γίνεται πλέον ξεκάθαρο. Ο «εξευγενισμός» του αστικού χώρου δεν προβλέπει καμία είδους συνύπαρξη. Οι απόκληροι μπορούν να πάνε να βιώσουν τη δυστυχία τους εκεί όπου λέξεις όπως «gentrification» και «trendification» παραμένουν άγνωστες. Κάποια χρόνια μετά βέβαια ο Ιάσ. Τσάκωνας απάντησε στις αιτιάσεις της Ελ. Τζιρτζιλάκη μιλώντας για μεμονωμένο περιστατικό, το οποίο διεκτραγώδησε.
Δεν μπήκε στο «JESSICA»
Είτε έτσι είτε αλλιώς, όλα είναι έτοιμα για να ευοδωθεί η μεγάλη εργολαβική δουλειά. Οι καλλιτέχνες –αν και υπάρχουν και εκείνοι που διαμαρτύρονται για την γκετοποίηση της τέχνης– διαλαλούν την πραμάτεια του νέου μαικήνα (το ReMap που διοργανώνεται έως και το 2013 είναι αποτελεσματικό δέλεαρ), τα συστημικά και τα wannabe συστημικά ΜΜΕ σκαλίζουν τις αγιογραφίες του, κομμάτι του πανεπιστημίου είναι ανοιχτό στη συνεργασία μαζί του –υπάρχει καταγγελία ότι ο Ιάσ. Τσάκωνας και υπάλληλοί του συμμετείχαν ως μέλη της επιτροπής διορθώσεων σε μάθημα της Αρχιτεκτονικής Αθηνών–, προκηρύσσει αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς εκμεταλλευόμενος την πανεπιστημιακή δεξαμενή, η εκτελεστική εξουσία είναι πρόθυμη να τον εξυπηρετήσει για το «δημόσιο καλό» («Tο έργο αστικής αναζωογόνησης Κεραμεικού – Μεταξουργείου προβλέπει την κατασκευή και μετασκευή 30 κτιρίων, την κατασκευή φοιτητικών και εξειδικευμένων κατοικιών, καθώς και τη στέγαση επιχειρήσεων τεχνολογίας.
Είναι ένα έργο συνολικού προϋπολογισμού 70 εκατ. ευρώ, το οποίο θα στηρίξει το ΥΠΑΝ με τη διαδικασία της ταχείας αδειοδότησης [fast track]» είχε δηλώσει o Νότης Μηταράκης, υφυπουργός Ανάπτυξης στην κυβέρνηση Σαμαρά το 2013 σε ευρεία σύσκεψη, παρουσία και του τότε δημάρχου Αθηναίων Γιώργου Καμίνη, με βασικό θέμα την αναζωογόνηση της περιοχής Κεραμεικού – Μεταξουργείου μέσα από την ένταξη και τη χρηματοδότησή της από το πρόγραμμα «JESSICA» αλλά και από προγράμματα ΕΣΠΑ).
Οταν δεν επιτυγχάνεται η ένταξη της ανάπλασης της περιοχής στο «JESSICA» και το σχέδιο παραμερίζεται, με τον Ιάσ. Τσάκωνα να καταγγέλλει σε τόνους που επιτάσσει η αστική του καταγωγή τις παθογένειες και τις αγκυλώσεις της γραφειοκρατικής μηχανής (που είναι καλή μόνο όταν προετοιμάζει το έδαφος για γρήγορα αποδοτικές μπίζνες), ο επιχειρηματίας αγοράζει φτηνά και σε σύντομο χρονικό διάστημα πουλάει ακριβά. Παραμερίστηκε η αναζωογόνηση, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι εγκαταλείφθηκε.
Το χαρτοφυλάκιο ακινήτων και οικοπέδων στην περιοχή της OLIAROS είναι μεγάλο και οι συνθήκες με τη σημερινή κυβέρνηση και τη δημοτική αρχή με την εμμονή της στον πρόχειρο «εξευγενισμό» ευνοούν ακόμη περισσότερο σε σχέση με την περίοδο 2012 έως το 2015. Η συνάντηση στην Αντίπαρο του Κυρ. Μητσοτάκη με τον «king Jason του Αζερμπαϊτζάν» («we call him king Jason» λέγεται ότι είπε σε ανύποπτη στιγμή κάποιος καλλιτέχνης) κραυγάζει και την επαναφορά του KM project στην επικαιρότητα. Το κράτος της Δεξιάς πάντα συνέτρεχε τα δικά του παιδιά.
*To άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Documento