«Το “Aquarius” ήταν το τελευταίο διασωστικό σκάφος που επιχειρούσε στη Μεσόγειο. Μέχρι να βρεθεί χώρα να δεχθεί στο νηολόγιό της διασωστικά σκάφη, στη Μεσόγειο θα πνίγονται άνθρωποι χωρίς κανένας να μαθαίνει τίποτε». Μιλάει στο Documento ο Ιάσονας Αποστολόπουλος, ο οποίος έχει εργαστεί στο «Aquarius» για τη διάσωση προσφύγων.
Και εκπέμπει SOS για τον εν ανεπαρκεία ανθρωπισμό. «Είναι η δεύτερη φορά που το “Aquarius” χάνει την άδεια ναυσιπλοΐας. Πριν από μερικούς μήνες, και πάλι ύστερα από πιέσεις της ιταλικής κυβέρνησης, το Γιβραλτάρ, στο οποίο ήταν νηολογημένο, του αφαίρεσε τη σημαία του. Τώρα είναι ο Παναμάς που το σταμάτησε. Σύμφωνα με όσα έχω πληροφορηθεί, η Ιταλία απείλησε λέγοντας ότι αν δεν αφαιρεθεί η σημαία από το «Aquarius», θα αποκλείσει όλα τα παναμέζικα καράβια από τα λιμάνια της Ιταλίας. Πρόκειται για σκληρό οικονομικό μέτρο».
Ποιος είναι ο τυπικός λόγος που βγήκε το «Aquarius» από το νηολόγιο του Παναμά;
Τόσο το Γιβραλτάρ όσο και ο Παναμάς επίσημα ισχυρίστηκα ότι αφαίρεσαν τη σημαία επειδή το «Aquarius» δεν ακολουθούσε τα διεθνή πρωτόκολλα διάσωσης όπως έχουν καθοριστεί για τη συγκεκριμένη περιοχή. Το «Aquarius» έχασε τη σημαία επειδή δεν παρέδιδε τους διασωθέντες στο Λιμενικό της Λιβύης, δηλαδή στους βασανιστές τους. Εμείς κάναμε διασώσεις σε διεθνή ύδατα και δεσμευόμαστε από τη συνθήκη της Γενεύης που αναφέρει ότι «ναυαγός που διασώζεται πρέπει να μεταφέρεται στο πλησιέστερο ασφαλές λιμάνι». Τα λιμάνια της Λιβύης δεν είναι ασφαλή για τους πρόσφυγες.
Τι σημαίνει για τους πρόσφυγες το γεγονός ότι δεν πλέουν σήμερα ναυαγοσωστικά σκάφη στη Μεσόγειο;
Ότι όποια βάρκα με πρόσφυγες από τη Λιβύη βγαίνει στη θάλασσα, οι άνθρωποι που επιβαίνουν σε αυτή θα πνιγούν. Δεν υπάρχει καν κάποιος να παρακολουθεί την κατάσταση. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας, ο αριθμός των μεταναστών που πνίγονται, ενώ έως τον Ιούνιο ήτανε ένας στους 49, τώρα είναι ένας στους 10. Και αυτό γίνεται διότι δεν υπάρχει κανείς να τους σώσει, διότι δεν υπάρχει κανείς να διαπιστώσει το ναυάγιο. Ακόμη και τα σήματα SOS που εκπέμπονται αφήνουν αδιάφορους αυτούς που τα λαμβάνουν. Οι συνθήκες διάσωσης είναι άλλες στο Αιγαίο και άλλες στη Μεσόγειο. Στη Λέσβο, για παράδειγμα, η απόσταση από απέναντι είναι έξι ναυτικά μίλια. Στη Μεσόγειο η απόσταση είναι 370 ναυτικά μίλια, δηλαδή περίπου 520 χιλιόμετρα, όσο η απόσταση από την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη. Κανένας ναυαγός δεν μπορεί να επιζήσει διανύοντας κολυμπώντας αυτή την απόσταση. Ολοι οι μετανάστες που βλέπουμε στην Ιταλία έχουν διασωθεί από ένα καράβι, όλοι ανεξαιρέτως. Την προηγούμενη βδομάδα δύο βάρκες εξέπεμψαν SOS και κανένας δεν έδρασε ούτε από την Ιταλία ούτε από τη Λιβύη. Δύο παρακείμενα τάνκερ αδιαφόρησαν και άφησαν τους ανθρώπους να πνίγονται. Αυτό το έχει καταγράψει ένα αναγνωριστικό αεροσκάφος, το «Colibri», και έχει αναρτηθεί στο διαδίκτυο.
Η Frontex τι κάνει σε αυτές περιπτώσεις;
Η Frontex είναι σαν να μην υπάρχει στη Μεσόγειο. Πιο πολλές διασώσεις κάνει το ιταλικό Λιμενικό, προς τιμήν του, παρά η Frontex. Μετά το μεγάλο ναυάγιο στη Λαμπεντούζα, το ιταλικό Λιμενικό έχει κάνει χιλιάδες διασώσεις. Αλλά ο Σαλβίνι κάνει καψόνια ακόμη και σε αυτούς, τους αφήνει έξω από τα λιμάνια και δεν τους τα δίνει άδεια για να προσεγγίσουν. Αυτό που σοκάρει ακόμη περισσότερο είναι ότι ευρωπαϊκές χώρες έχουν κάνει συμφωνίες με μία χώρα, τη Λιβύη, που δεν έχει κυβέρνηση αλλά διοικείται από συμμορίες με ένοπλους πολιτοφύλακες. Εχουν συμφωνήσει να στέλνουν ανθρώπους πίσω στους βασανιστές τους, τις γυναίκες στους βιαστές τους.
Σε ρωτάω χρησιμοποιώντας τη λέξη «πρόσφυγες», εσύ απαντάς με τη λέξη «μετανάστες»· γιατί αυτό;
Για τον δικό μου αξιακό κώδικα αυτή η διαφορά δεν έχει καμία σημασία. Οποιος άνθρωπος είτε δραπετεύει από τον πόλεμο είτε από τη φτώχεια έχει τα ίδια δικαιώματα με τους άλλους ανθρώπους. Ο όρος «μετανάστης» όμως τους περικλείει όλους, αν και στη συγκεκριμένη περίπτωση οι άνθρωποι που έρχονται από τη Λιβύη είναι όλοι πρόσφυγες. Ισως μέχρι να φτάσουν στη Λιβύη να ήταν μετανάστες, αλλά όσοι περνάνε από τη Λιβύη έχουν πέσει θύματα βίας, βασανιστηρίων και βιασμών. Ολες οι γυναίκες έχουν βιαστεί. Ασχέτως αν τελικά τους εγκριθεί ή όχι άσυλο, δικαιούνται δύο χρόνια ανθρωπιστικής προστασίας διότι είναι θύματα βίας.
Λιβύη – Μαρτυρίες από την κόλαση
Δεν ζούσαν στον παράδεισο ούτε κάνουν ταξίδι αναψυχής οι Αφρικανοί πρόσφυγες. Χρειάστηκε να περάσουν από τη Λιβύη και να βιώσουν συνθήκες ίσως χειρότερες από τον πόλεμο. Ο Ιάσονας Αποστολόπουλος εξηγεί:
«Στη Λιβύη λόγω του εμφυλίου που μαίνεται εδώ και επτά χρόνια δεν υπάρχει οργανωμένος στρατός και κυβέρνηση. Υπάρχει ένα συνονθύλευμα συμμοριών, μαφιόζων και παραστρατιωτικών, όλες αυτές είναι ένοπλες ομάδες που συχνά συγκρούονται και μεταξύ τους για τον έλεγχο κομβικών περιοχών. Οι άνθρωποι που διασχίζουν τη Σαχάρα και μπαίνουν στη Λιβύη δέχονται επίθεση από αυτές τις συμμορίες οι οποίες τους απαγάγουν, τους ληστεύουν και μετά τους μεταφέρουν σε κέντρα κράτησης, τα περισσότερα των οποίων είναι ιδιωτικά. Κάθε συμμορία έχει δικό της κέντρο που μπορεί να είναι από μια εγκαταλειμμένη αποθήκη, μία φάρμα, ένα περιφραγμένο και πολύ αυστηρά επιτηρούμενο οικόπεδο μέχρι ακόμη και υπόγεια σπιτιών. Εκεί μέσα τους βασανίζουν προκειμένου να αναγκάσουν τις οικογένειές τους να πληρώσουν λύτρα για να τους ελευθερώσουν. Ολους όσους έχουμε διασώσει σε καράβια έχουν ουλές από μαχαιρώματα και μαστιγώματα. Και σε όλες τις γυναίκες με το που μπαίνουν στα καράβια διάσωσης από τη Λιβύη γίνεται τεστ εγκυμοσύνης, διότι είναι βέβαιο ότι καθεμία έχει βιαστεί ή εργαστεί καταναγκαστικά σε πορνείο.
Όπως μας έχουν πει πολλοί, τους βασανίζουν, τους χτυπάνε και τους κολλάνε το τηλέφωνο στο αυτί για να μιλήσουν με την οικογένειά τους για να στείλουν λύτρα. Εχουν περιγραφεί πολλές φορές περιστατικά που ενώ μιλάνε στο τηλέφωνο τους βγάζουν ξαφνικά με τανάλια ένα δόντι για να ακούγεται πειστική η κραυγή. Κάποιοι που πληρώνουν τους αφήνουν, αλλά μετά τους πιάνει άλλη συμμορία – υπάρχουν άνθρωποι που έχουν πληρώσει δύο και τρεις φορές. Αυτοί που επιβιώνουν μπορεί μετά να πουληθούν σαν δούλοι. Οι αγοραπωλησίες γίνονται σε ανοικτή δημοπρασία, σε πλατείες και μάλιστα ο ιδιοκτήτης παίρνει και χαρτί ιδιοκτησίας. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα λένε ότι αυτά δεν είναι κέντρα προσφύγων αλλά σκλαβοπάζαρα. Τα νέα αφεντικά τους παίρνουν για να τους κάνουν βαριές δουλειές – donkey’s jobs λέγονται, δηλαδή “γαϊδαροδουλειές”. Από το να χτίζουν σπίτια ή μεγάλα έργα μέχρι να σκάβουν χωράφια ή να κάνουν οχυρώματα για τις παραστρατιωτικές οργανώσεις.
Αν κάποιος αντισταθεί ή ζητήσει κάτι παραπάνω από το φαγητό και το νερό της ημέρας, εκτελείται επιτόπου. Αυτό το έχουν διαβεβαιώσει όλοι ανεξαιρέτως οι άνθρωποι τους οποίους έχουμε σώσει και καταφέραμε να μιλήσουμε μαζί τους. Οι γυναίκες όταν είναι σε κατάλληλη ηλικία οδηγούνται σε πορνεία· όλες. Οι άλλες οδηγούνται στα χωράφια για διάφορες δουλειές. Ανεξαρτήτως ηλικίας και εμφάνισης όλες οι γυναίκες βιάζονται.
Οποιος επιβιώσει από όλα αυτά, ύστερα από έξι επτά μήνες, ίσως και έναν χρόνο, οδηγείται από τους ίδιους τους Λίβυους σε βάρκες τις οποίες πληρώνουν οι ίδιοι για να τους διώξουν και να υπάρχει χώρος για καινούργιους. Θέλουν νέο, φρέσκο εργατικό δυναμικό. Το 2017 ο αριθμός των ανθρώπων που προέρχονται από εμπόλεμες περιοχές αφρικανικών χωρών και ζουν σαν πρόσφυγες στη Λιβύη υπολογίστηκε στο ένα εκατομμύριο».
Ταξιδεύουν προς ή από κάπου;
«Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, ένας πρόσφυγας για να έχει δικαίωμα να ζητήσει άσυλο θα πρέπει να μπορεί να αποδείξει ότι η βόμβα που έπεσε είχε στόχο τον ίδιο». Με αυτή την υπερβολή ο επιφανής Σουηδός νομικός και πολιτικός Χανς Γιόραν Φρανκ (1925-1998) έδωσε πριν από μερικά χρόνια την πραγματική διάσταση για τις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθήσει ένα άτομο που θέλει να ζήσει χωρίς να απειλείται, χωρίς να φοβάται για τον εαυτό του και για τα παιδιά του.
Τότε επίκαιρο ζήτημα ήταν οι πρόσφυγες που προκάλεσε ο πόλεμος στην Γιουγκοσλαβία, οι οποίοι κατευθύνθηκαν προς άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Σήμερα τα μέτωπα είναι περισσότερα και οι πρόσφυγες από την Ασία, την Αφρική και ιδιαίτερα τη Μέση Ανατολή πολλοί περισσότεροι. Στη Σύμβαση της Γενεύης για το καθεστώς των Προσφύγων, το οποίο υπογράφηκε το 1951, καθορίζεται επακριβώς το ποιος είναι ο πρόσφυγας. Στο άρθρο 1 αναφέρεται: «Είναι ένα άτομο που βρίσκεται εκτός της χώρας καταγωγής του ή του τόπου κατοικίας του, έχει δικαιολογημένο φόβο δίωξης για λόγους φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, συμμετοχής σε ορισμένη κοινωνική ομάδα ή λόγω πολιτικών πεποιθήσεων και εξαιτίας αυτού του φόβου δίωξης αδυνατεί ή δεν επιθυμεί να απολαμβάνει την προστασία αυτής της χώρας ή την επιστροφή σ’ αυτήν».
Ο ίδιος ο Χανς Γιόραν Φρανκ πάντως, για να διευκολύνει όσους δεν μπορούσαν να αποδώσουν όσα αναγράφονται στις διεθνείς συμφωνίες συνήθιζε να λέει: «Ενας μετανάστης πηγαίνει “προς” μία χώρα, ένας πρόσφυγας φεύγει “από” έναν τόπο».
«Πήγα στη Λέσβο για δύο βδομάδες κι έκατσα επτά μήνες»
«Είμαι πολιτικός μηχανικός. Το 2013 και 2014, όταν ξέσπασε η προσφυγική κρίση στα ελληνικά νησιά, πήγαμε στη Λέσβο, φτιάξαμε μια ομάδα διάσωσης στη Σκάλα Συκαμιάς και αρχίσαμε τις διασώσεις. Ασχολούμαι με τη θάλασσα από μικρός, έχω δικό μου φουσκωτό, κυβερνώ ιστιοπλοϊκό, είμαι ναυαγοσώστης. Το πρώτο ναυαγοσωστικό φουσκωτό που έλαβε μέρος σε διάσωση ήταν το δικό μου. Μέχρι τότε οι διασώσεις γίνονταν από ψαράδες. Πήγα στη Λέσβο για δύο βδομάδες και έκατσα επτά μήνες. Ζούσαμε από χρήματα που μας έδιναν ιδιώτες και οι δομές αλληλεγγύης από την Αθήνα οι οποίες διοργάνωναν διάφορες εκδηλώσεις για να τα συγκεντρώσουν. Δούλευα στο “Aquarius” με την οργάνωση που λέγεται SOS Mediterranee η οποία το έχει ναυλώσει. Με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα άρχισα να δουλεύω μετά το “Aquarius”».
