Με αφορμή ένα αφιέρωμα στον Ιταλό συνθέτη που γίνεται στο Κέντρο Πολιτισµού Ίδρυµα Σταύρος Νιάρχος συζητάμε με τον γνωστό κριτικό κινηματογράφου και επιμελητή του αφιερώματος
Από τις 8 έως και τις 13 Σεπτεµβρίου το Κέντρο Πολιτισµού Ίδρυµα Σταύρος Νιάρχος τιµάει τον Ιταλό συνθέτη Ένιο Μορικόνε µε ένα αφιέρωµα προβολών ταινιών για τις οποίες έγραψε εµβληµατικά σάουντρακ. Το Documento αναζήτησε τον κριτικό κινηµατογράφου Ηλία Φραγκούλη, ο οποίος έχει αναλάβει την επιµέλεια του αφιερώµατος, και η συζήτηση περιστράφηκε γύρω από κινηµατογραφικές εικόνες και ανεπανάληπτες µουσικές.
Ποιο είναι το αποτύπωµα που άφησε ο Ενιο Μορικόνε στην κινηµατογραφική µουσική;
Έχοντας υπογράψει περισσότερα από τετρακόσια µουσικά σκορ για ξεχωριστούς τίτλους στην καριέρα του, ο Μορικόνε δεν είναι απλώς κινηµατογραφικός θρύλος αλλά και (φιλµικό) αξιοπερίεργο, ένας συνθέτης αδιανόητα παραγωγικός που δεν σταµάτησε να επανεφεύρει τον εαυτό του και να αλλάζει στιλ ανάλογα µε το είδος της ταινίας που υπηρετούσε. Φυσικά αυτό που έγινε σήµα κατατεθέν του είναι εκείνο το «παλαιάς κοπής», παραδοσιακό ύφος του machismo που εµψύχωνε τους ήρωες των ταινιών για τις οποίες έγραψε µουσική. Στο στερεότυπο ενός αρρενωπού άντρα (πιο συχνά της Άγριας ∆ύσης ή ενός γκανγκστερικού σύµπαντος παρανοµίας), το οποίο οι σύγχρονες κοινωνίες σχεδόν «περιθωριοποίησαν», ο Μορικόνε συµπεριφέρθηκε µε µια επιθυµία ταύτισης δίνοντάς του ενίοτε και έναν ελεγειακό τόνο, ακριβώς επειδή αισθανόταν ότι ο πραγµατικός κόσµος θα τον αποτελειώσει.
Τα εµβληµατικά φιλµ του Σέρτζιο Λεόνε (η τριλογία σπαγγέτι και το «Κάποτε στη Δύση») θα είχαν την ίδια αξία χωρίς τον Μορικόνε; Μήπως θα ήταν πιο σωστό να λέµε φιλµ των Λεόνε – Μορικόνε;
Για τα γουέστερν µπορούµε να το πούµε σίγουρα. ∆εν γίνεται να φανταστείς τις εικόνες, τα τοπία, τα κοντινά σε πρόσωπα, τις παύσεις, τον τρόπο που µονταρίστηκαν όλα αυτά τα πλάνα δίχως τις µουσικές του Μορικόνε. Είναι σαν ο συνθέτης να διηύθυνε τον Σέρτζιο Λεόνε.
Οι περισσότεροι αναγνωρίζουν τις µουσικές του στα σπαγγέτι και παραγνωρίζουν τις υπόλοιπες. Υπάρχουν και αυτοί που υποστηρίζουν ότι ο Μορικόνε ήταν καλός συνθέτης µόνο για γουέστερν.
Μόνο αν δεν έχεις ιδέα από κινηµατογραφική µουσική (τουλάχιστον) λες τέτοια πράγµατα. Οι αληθινοί θαυµαστές του συνθέτη γνωρίζουν. Ο Μορικόνε έγραφε τα πάντα. Και τα κατάφερνε το ίδιο καλά και στο ροµάντζο και στο συναισθηµατικό και στο άκρως ερωτικό και στο κωµικό και όπου το γνήσια µελωδικό έπρεπε να βγάζει µια διάθεση νοσταλγίας. Ας ξεπεράσουµε κάποτε αυτή την παρεξήγηση ότι ήταν συνθέτης των γουέστερν. Είναι µάλλον απαξιωτικό να παραγνωρίζεται το σύνολο της δουλειάς του.
Θεωρείς ότι η µουσική του παραµένει λειτουργική και δίχως την εικόνα;
Πολλά από τα άλµπουµ του Μορικόνε έχουν µοσχοπουλήσει ακόµη και στη χώρα µας. Είναι δύσκολο να µπεις σε ελληνικό σπίτι και να µη βρεις σε δισκοθήκη ένα παλιό βινύλιο µε µουσική που είχε γράψει για κάποια ταινία. Ο Μορικόνε είναι σηµαντικό κοµµάτι της πολιτιστικής κουλτούρας. Οι συνθέσεις του δεν ανήκουν µονάχα στα φιλµ και στις κινηµατογραφικές οθόνες· έχουν ζήσει µαζί µας εκεί έξω εδώ και δεκαετίες. Έχουν τη δύναµη και τη µελωδική οµορφιά για να αντέξουν και σε ένα ξεχωριστό άκουσµα. Ο Μορικόνε έγραφε µουσική, όχι σάουντρακ. Σήµερα τα περισσότερα σάουντρακ έχουν καταντήσει «ατµόσφαιρες» για ταινίες. Δεν µπορούν να ακουστούν έξω από µια ταινία. Αυτό λέει πολλά για την κατάντια της κινηµατογραφικής µουσικής στις µέρες µας.
Ποιες είναι οι προτιµήσεις σου από τις µουσικές του;
Φαίνονται από τις επιλογές των φιλµ που έκανα για το αφιέρωµα του ΚΠΙΣΝ. Το αγαπηµένο µου θέµα είναι της «Συµµορίας των Σικελών»· κρύβει µια έντονα δραµατική λυρικότητα. Το ακούς από τα τέλη του ’60 µέχρι σήµερα και δεν παύει να σε συγκινεί. Έχει διασκευαστεί άπειρες φορές επίσης µε τρόπους που αξίζει να ανακαλύψει κανείς – θα πρότεινα τις εκτελέσεις του Τζον Ζορν και των Triology, ενός βιεννέζικου τρίο εγχόρδων. Μετά υπάρχει το «Addio a Cheyenne» από το «Κάποτε στη Δύση». Ενα θέµα που «βηµατίζει» σαν ετοιµοθάνατος, που σου βγάζει µια απίστευτη αίσθηση ζωντάνιας αλλά και µοιρολατρικής ειρωνείας µαζί. Ο απότοµος τρόπος που κόβεται λίγο πριν από το τέλος… µένεις χωρίς λόγια. Ενώ «βλέπεις» εικόνες ακούγοντάς το, σε παγώνει µε αυτό το «pause». Και εννοείται πως λατρεύω την πιο ποπ πλευρά της φιλµογραφίας του. Χαίροµαι αφάνταστα που στο αφιέρωµα θα προβληθεί το «Ντιαµπολίκ» του Μάριο Μπάβα, απ’ όπου θα ακουστεί το «Deep down» µε τη φωνή της Μαρία Κριστίνα Μπρανκούτσι µπροστά σε κόσµο που ενδεχοµένως δεν έχει δει ποτέ την ταινία. Υπήρχε κι αυτός ο Μορικόνε και πολλοί τείνουν να ξεχνούν ότι δεν αντιµετώπιζε µε κόµπλεξ τους σύγχρονους, πέρα από ορχήστρες ήχους.
INF0
Τρίτη 8/9
«Μέρες ευτυχίας» (Days of heaven, 1978) του Τέρενς Μάλικ
Τετάρτη 9/9
«Οι αδιάφθοροι» (The untouchables, 1987) του Μπράιαν ντε Πάλμα
Πέμπτη 10/9
«Η συμμορία των Σικελών» (Le clan des Siciliens, 1969) του Ανρί Βερνέιγ
Παρασκευή 11/9
«Ντιαμπολίκ» (Diabolik, 1968) του Μάριο Μπάβα
Σάββατο 12/9
«Κάποτε στη Δύση» (Once upon a time in the West, 1968) του Σέρτζιο Λεόνε
Κυριακή 13/9
Συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών (σε συνεργασία με το European FilmPhilharmonic Institute) υπότη διεύθυνση του αρχιμουσικού Άντριαν Πραμπάβα
Οι προβολές θα πραγματοποιηθούν στο ξέφωτο του πάρκου Σταύρος Νιάρχος. Η συναυλία, που θα γίνει στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος χωρίς κοινό, θα αναμεταδοθεί στο ξέφωτο. Ώρα έναρξης εκδηλώσεων: 20.30
