Σκληρή προβλέπεται η αναμέτρηση του αριστερού Γκάμπριελ Μπόριτς με τον ακροδεξιό Χοσέ Αντόνιο Καστ στις σημερινές προεδρικές εκλογές της Χιλής
Αναπάντεχο για μεγάλο μέρος των ΜΜΕ και της πολιτικής τάξης στη Χιλή ήταν το αποτέλεσμα του πρώτου γύρου των προεδρικών εκλογών που διεξήχθησαν στις 21 Νοεμβρίου . Οι δημοσκοπήσεις έπεσαν έξω, καθώς ούτε η κεντροαριστερή συμμαχία, ούτε η αντίστοιχη κεντροδεξιά συμμαχία του απερχόμενου προέδρου Σεμπαστιάν Πινιέρα κατάφεραν να περάσουν στον β΄ γύρο. Αντίθετα, πέρασαν και αναμετρώνται σήμερα η αριστερή συμμαχία Apruebo Dignidad («Εγκρίνω την Αξιοπρέπεια» στα ελληνικά) με επικεφαλής τον Γκάμπριελ Μπόριτς και το ακροδεξιό σχήμα Frente Social Cristiano («Χριστιανοκοινωνικό Μέτωπο»).
Τη τελευταία δεκαετία στη χώρα των Άνδεων δημιουργήθηκε ένα ευρύ αριστερό, κοινωνικό κίνημα με τη νεολαία να πρωτοστατεί σε αυτό. Κυρίαρχο αίτημα ήταν και παραμένει η απομάκρυνση από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές και η αποτίναξη της κληρονομιάς του Πινοσέτ που διατρέχει την πολιτική και οικονομική ζωή του τόπου. Το κίνημα «οικοδομήθηκε» αρχικά τη διετία 2011-2012 με τους φοιτητές να διεκδικούν την ενίσχυση της δημόσιας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Ακολούθησαν οι μαζικές διαδηλώσεις το 2015 και 2016 που στόχευαν στην θωράκιση του ασφαλιστικού συστήματος και στη διασφάλιση ότι οι νεότερες γενιές θα έχουν πρόσβαση σε δημόσια ασφάλιση. Το 2017 το κίνημα είχε πλέον ενισχυθεί σε τέτοιο βαθμό που εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες έβγαιναν για μήνες στους δρόμους για να διεκδικήσουν ένα ισχυρό, δημόσιο σύστημα υγείας. Όλα αυτά πριν τις κινητοποιήσεις του 2019, αλλά και τις διαδηλώσεις μέσα στην πανδημία για την συνταγματική αναθεώρηση και την απομάκρυνση του προέδρου Πινιέρα λόγω σκανδάλων διαφθοράς και της ανεξέλεγκτης εγκληματικής δράσης των αστυνομικών δυνάμεων.
Το τέλος της χούντας Πινοσέτ και η ατελής επιστροφή στον κοινοβουλευτισμό
Η μετάβαση της Χιλής στη δημοκρατία το 1990 ήταν προϊόν συμφωνίας μεταξύ των κυρίαρχων πολιτικών κομμάτων και της οικονομικής ελίτ στη χώρα. Τα κινήματα, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις, οι συλλογικότητες, ευρύτερα αυτό που ονομάζουμε ‘κοινωνία των πολιτών’ δεν συμμετείχαν σε αυτή τη διαδικασία. «Οι πολίτες απλώς κλήθηκαν να ψηφίσουν ένα δημοψήφισμα το 1989 τη στιγμή που ο Πινοσέτ είχε ήδη συμφωνήσει να παραδώσει την εξουσία. Παρότι, δηλαδή, το δημοψήφισμα ήταν η πρώτη δημοκρατική πράξη μετά από 16 χρόνια, δεν αποτέλεσε μια καθαρά δημοκρατική διαδικασία και οι διαφορές μεταξύ αυτών που συνέχιζαν να θέλουν το καθεστώς Πινοσέτ και αυτών που στέκονταν ενάντια σε αυτό να παραμένουν μεγάλες και διακριτές», δηλώνει στο Documento η Μέλανι Κρους, λέκτορας διεθνών σχέσεων με ειδίκευση στη Λατινική Αμερική στο πανεπιστήμιο του Λέστερ στη Μεγάλη Βρετανία. «Κατά αυτό τον τρόπο», προσθέτει η Κρους, «η μετάβαση στη δημοκρατία έγινε χωρίς να αναθεωρηθεί το Σύνταγμα του 1980 που είχε επιβάλει αντιδημοκρατικά ο Πινοσέτ, τις συνέπειες του οποίου πληρώνουν καθημερινά οι Χιλιανοί στην παιδεία, στην υγειά, στην εργασία, στην μη ανεξαρτησία των θεσμών από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα».
Η συνταγματική αναθεώρηση αποτέλεσε ένα από τα κεντρικά ζητήματα της προεκλογικής καμπάνιας, με τον υποψήφιο της αριστεράς Γκάμπριελ Μπόριτς να δηλώνει ότι έχει έρθει η ώρα η Χιλή «να γυρίσει πραγματικά σελίδα». «Το 80% των πολιτών στήριξαν το δημοψήφισμα για τη συνταγματική αναθεώρηση το 2020, ωστόσο αυτό δεν ήρθε ως αποτέλεσμα πολιτικών ζυμώσεων στο κοινοβούλιο, αλλά ως αποτέλεσμα της αυξανόμενης κοινωνικής πίεσης στο δρόμο. Αν δεν υπήρχαν οι επίμονες, μαζικές κινητοποιήσεις, αν δεν είχαν χαθεί ανθρώπινες ζωές για αυτό το σκοπό, δεν θα υπήρχε καμία πρόταση για αναθεώρηση γιατί και οι δύο μεγάλες πολιτικές συμμαχίες – κεντροαριστερά και κεντροδεξιά – δεν θέλουν να αλλάξει το Σύνταγμα και να απομακρυνθούμε από την κληρονομιά του Πινοσέτ», τονίζει στο Documento η Φλορένσια Κοντρέρας, δικηγόρος, μέλος της επιτροπής για την αναθεώρηση του Συντάγματος από την εξωκοινοβουλευτική αριστερά. «Όλα πλέον τα κόμματα στηρίζουν την αναθεώρηση, ωστόσο μένει να δούμε τι ακριβώς θα γίνει, αν θα έχουμε τελικά ένα νέο, προοδευτικό και δημοκρατικό Σύνταγμα. Νίκη του Μπόριτς θα μπορούσε να προκαλέσει θετικές εξελίξεις προς αυτή την κατεύθυνση», προσθέτει η Κοντρέρας.
«Η Χιλή δεν είναι ο παράδεισος της Λατινικής Αμερικής»
Δεκάδες δημοσιεύματα τα τελευταία 10 χρόνια έχουν αναδείξει τη Χιλή ως τον «παράδεισο» ή την «Ελβετία» της Λατινικής Αμερικής, αναφερόμενα στο «υψηλό βιοτικό επίπεδο των πολιτών» και στην «πολιτική σταθερότητα στη χώρα», ειδικά σε σύγκριση με άλλα κράτη της ηπείρου. Ακόμα και τα τελευταία δύο χρόνια, εν μέσω των μαζικών αντικυβερνητικών διαδηλώσεων, πολλά μεγάλα ΜΜΕ στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη συνέχιζαν να πλέκουν το εγκώμιο της Χιλής. «Όλα αυτά είναι ένας μύθος, μια καλά οργανωμένη μιντιακή εκστρατεία με τις ευλογίες της πολιτικής ελίτ στη χώρα ώστε να βγαίνει μια ιδανική, αψεγάδιαστη σχεδόν εικόνα προς το εξωτερικό», υπογραμμίζει στο Documento ο Πάμπλο Ναβαρέτε, δημοσιογράφος και ντοκιμαντερίστας, διευθυντή της ιστοσελίδας Alborada. «Τόσο οι κεντροαριστερές όσο και οι κεντροδεξιές κυβερνήσεις από το 1990 μέχρι σήμερα ακολούθησαν νεοφιλελεύθερες πολιτικές, αδιαφορώντας για τη μεγάλη πλειοψηφία των Χιλιανών που ζει στο περιθώριο, με χαμηλότατους μισθούς και εργασιακή ανασφάλεια. Παρουσίαζαν ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς για να παίρνουν τα εύσημα του ΔΝΤ και των ΗΠΑ, αλλά στην ουσία ‘στραγγάλιζαν’ την κοινωνία. Είδατε πως αντέδρασαν τα μεγάλα κόμματα στις κινητοποιήσεις του 2019; Με τι φόβο και ανησυχία τις αντιμετώπισαν; Είδατε ποτέ να καταδικάζουν την ασυγκράτητη βία των αστυνομικών αρχών; Αυτό η ‘συνένοχη σιωπή’ υπάρχει γιατί η χούντα του Πινοσέτ είχε επιβάλλει ένα τέτοιο καθεστώς αστυνομοκρατίας, που πολλοί είχαν βολευτεί μέσα σε αυτό, περνώντας νόμους που έπλητταν την εργασία και την νεολαία, χωρίς να ανοίγει ρουθούνι», σημείωσε ο Ναβαρέτε.
Η Χιλή δεν ξεφεύγει από τη σκληρή πραγματικότητα της Λατινικής Αμερικής στο ζήτημα των ανισοτήτων, καθώς ναι μεν το ΑΕΠ αυξάνεται, ωστόσο αυτό δεν αντανακλάται στη βελτίωση των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών. «Ναι, η Χιλή είναι μια σταθερή οικονομία και μία από τις ταχέα αναπτυσσόμενες στην ήπειρο με βάση το ΑΕΠ. Αυτό αντανακλάται στην καταναλωτική δύναμη της ανώτερης τάξης, του πολύ μικρού ποσοστού πολιτών που δαπανά και καταναλώνει. Μέχρι εκεί όμως, γιατί η πλειοψηφία της κοινωνίας ταλαιπωρείται», δηλώνει η Μέλανι Κρους και προσθέτει ότι «οι κοινωνικές και εισοδηματικές ανισότητες στη Χιλή αυξάνονται διαρκώς, με τις συνεχείς ιδιωτικοποιήσεις και την μη αναδιανομή του παραγόμενου πλούτου να οδηγεί σε αδιέξοδα. Η κυβέρνηση Πινιέρα έχει ιδιωτικοποιήσει την ασφάλιση με αποτέλεσμα ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας να μην έχει ασφάλιση λόγω των υψηλότατων εισφορών. Για τους επενδυτές είναι ‘παράδεισος’, για τους εργαζόμενους όμως μόνο παράδεισος δεν είναι».
Ο Γκάμπριελ Μπόριτς κυνηγά την ανατροπή19
Οι εκτιμήσεις στα δύο πολιτικά στρατόπεδα, εκείνο του Χοσέ Αντόνιο Καστ και το αντίστοιχο του Γκάμπριελ Μπόριτς μιλούν για μια σκληρή εκλογική μάχη που θα κριθεί την τελευταία στιγμή. Ο Καστ θέλει να διασφαλίσει ότι οι ιδέες του Πινοσέτ θα παραμείνουν ζωντανές, με τα υψηλά εισοδηματικά στρώματα, ένα σημαντικό μέρος της μεσαίας τάξης αλλά και τμήματα της εργατικής τάξης και των αγροτών να τον στηρίζουν και να επιθυμούν πιστή εφαρμογή του δόγματος «τάξη και ασφάλεια». «Τον Καστ τον στηρίζουν κυρίως εκείνες οι ηλικιακές ομάδες που έχουν μνήμες από τη χούντα. Οι νεότεροι στηρίζουν κατά πλειοψηφία τον Μπόριτς. Είναι πράγματι μια σκληρή μάχη ανάμεσα σε δύο υποψήφιους με εντελώς διαφορετικό προφίλ. Από τη μία πλευρά ο γιος Γερμανού ναζί αξιωματικού, από την άλλη ο γιος Κροάτη πολιτικού μηχανικού, που εμφορείται από τις αρχές του Σαλβαδόρ Αλιέντε, που εγκατέλειψε τις σπουδές νομικής για να στηρίξει τον αγώνα των φοιτητών το 2011 κατά του προέδρου Πινιέρα, στην πρώτη του προεδρική θητεία. Ο Μπόριτς έχει παρουσιάσει ένα πρόγραμμα ριζικών μεταρρυθμίσεων με στόχο την ενίσχυση του δημόσιου χαρακτήρα της εκπαίδευσης και της παιδείας, τη στήριξη των μισθών και την καταπολέμηση της ανεργίας», τονίζει η Φλορένσια Κοντρέρας, η οποία δηλώνει στο Documento ότι τις τελευταίες μέρες ο υποψήφιος της αριστεράς δεχόταν πιέσεις για να υιοθετήσει περισσότερο κεντρώα και συντηρητικά στοιχεία στη ρητορική του για να «απλωθεί» σε ένα μεγαλύτερο εκλογικό ακροατήριο. «Παρότι δεν έχει τον ‘αέρα’ του Λούλα ή του Τσάβες, ο Μπόριτς είναι περισσότερο ρεαλιστής από πολλούς στην αριστερά της Λατινικής Αμερικής. Δεν είναι το ‘next big thing’, όπως θα λέγαμε, ωστόσο είναι ένα πολιτικό πρόσωπο που παρά το νεαρό της ηλικίας του γνωρίζει καλά την κοινωνική πραγματικότητα στη Χιλή, έχει γαλουχηθεί μέσα στο κίνημα και έχει αναπτύξει εκείνες τις αντιστάσεις που είναι απαραίτητες για να δώσει μια άλλη προοπτική στο θεσμό της προεδρίας και να καταπολεμήσει μέσα στο κράτος τον έντονο αντικομμουνισμό που υπάρχει ως κληρονομιά του Πινοσέτ», υπογραμμίζει ο Ναβαρέτε.
Ο Γκάμπριελ Μπόριτς δεν είναι το παραδοσιακό πρότυπο του ηγέτη της αριστεράς στη Λατινική Αμερική, τουλάχιστον εκείνο που έχουμε συνηθίσει στη δεκαετία του 1990 και του 2000. Ποτέ δεν υπήρξε μέλος κάποιου από τα παραδοσιακά κόμματα, όπως το σοσιαλιστικό ή το κομμουνιστικό κόμμα, αντίθετα δημιούργησε το δικό του κόμμα, την «Κοινωνική Σύγκλιση» (Convergencia Social), που συνθέτει και εκφράζει αιτήματα της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς, της ριζοσπαστικής αριστεράς αλλά και του λατινοαμερικάνικου σοσιαλισμού. Οι θέσεις του στην εξωτερική πολιτική δεν βρίσκονται σε πλήρη στοίχιση με τις θέσεις μεγάλου μέρους του πολιτικού χώρου, καθώς δεν έχει διστάσει να ασκήσει έντονη κριτική για την πολιτική κατάσταση στη Βενεζουέλα και στην Κούβα. «Είναι βέβαιο ότι εάν εκλεγεί, θα στρίψει τη χώρα προς τα αριστερά και σίγουρα θα εμπνεύσει τις νεότερες γενιές στέλνοντας το μήνυμα ότι οι προοδευτικές ιδέες μπορούν να δώσουν τη νίκη στις εκλογές», μας λέει η Μέλανι Κρους. «Δεν είναι λαϊκιστής, ούτε αρέσκεται στις μεγάλες υποσχέσεις. Έχει όμως την κατάλληλη πολιτική παιδεία και τις αναφορές που χρειάζονται για να βάλει τη χώρα σε προοδευτικό μονοπάτι».
